Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc

5.3. Xitoy manbalari
Xitoy manbalari h’aqida swz boshlashdan oldin shuni aloh’ida qayd etib 
wtish kerakki, ular h’am xitoy h’ukmdorlarining maqsad va manfaatlarini kwzlab 
ё
zilgan, boshqa xalqlarning tarixi kwp h’ollarda bir taraflama 
ё
ritilgan. Lekin xitoy 
manbalarida bwlib wtgan voqealarning vaqti va wrni aniq kwrsatiladi, bir-biriga 
qarshi turgan qwshinlarning umumiy soni aniq kwrsatiladi. 
Qadimiy Wzbekistonning uzoq wtmishdagi ijtimoiy-si
ё
siy tarixini 
wrganishda quyidagi xitoy manbalari muh’im rol wynaydi. 
 
5.3.1. Shi Tszi
“Shi Tszi” (“Tarixiy esdaliklar”) xitoy tarixshunoslarining otasi 
h’isoblanadigan Sima Tsyanning 130 bobdan iborat asaridir. 
Sima Tsyan –(taxminan miloddan avvalgi 145 
ё
ki 135-86-yillar) Lunmin 
(h’ozirgi Shensi viloyati) shah’rida saroy tarixchisi Sima Txan oilasida tug’ilgan, 
mamlakat bwylab kwp sa
ё
h’at qilgan, otasi vafot etgandan (miloddan avvalgi 108 
yili) keyin uning wrniga saroy tarixchisi sifatida qabul qilingan. Miloddan avvalgi 
98 yili imperatorga qarshi chiqib, sarkarda Li Linni h’imoya qilgani uchun qattiq 
jazoga tortilib (bichilgan) saroydan quvib yuborilgan. Lekin u ruh’iy tushkinlikka 
tushib qolmadi va bwlajak tarixiy kitobi ustidagi ishni davom ettirdi. Kwp vaqt 
wtmay Sima Tsyan yana saroyga taklif etildi va imperator Bosh mah’kamasi 
boshlig’i etib tayinlanadi, kitobini 
ё
zib tamomlashga sharoit yaratib berildi. 
Uning “Shi Tszi” nomli asarida Xitoyning qadimiy zamonlardan to 
miloddan avvalgi 1 asr boshlariga qadar wtgan tarix ba
ё
n etilgan. Asarda 
Wzbekiston, uning 123 bobida xususan Farg’ona va uning qadimiy xalqi, h’a
ё
ti 
h’aqidagi qimmatli malumotlar mavjud. 

---

41
“Shi Tszi”ning twla matni olti jild qilib 1959 yili Pekinda elon etilgan, rus 
tiliga tarjima etilib (
İ
.Ya.Bichurin, L.S.Vasilev, L.S.Perelomov, Yu.L.Krol va 
boshqalar) 1972, 1975, 1984, 1986 yillari chop etilgan. E.Shavann (1865-1905) 
tomonidan frantsuz tiliga tarjima qilinib, 1895-1918 yillari 5 jildda bosmadan 
chiqqan.