Microsoft Word 017 esas sayi doc
Yüklə 1,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
Filologiya məsələləri, №4, 2017
35 Bu prosesi təşkil edən fərdi hissələr heç də hər zaman eyni formada birləşdirilmir, onlar fərqli formalarda fərqli zamanlarda tətbiq olunur. İmhofun(2004, S. 3) fikrincə səriştəli dinləyici dinləmə zamanı müxtəlif fərqli bacarıqları tətbiq etməlidir. O məlumat qəbulu zamanı diq- qətini maksiumum cəmləməyi bacarmalı, danışanın dilini anlamalı, məz- munu tam dərk etməli və situativ məzmunla bağlılıq yaratmalıdır. Dinləmə zamanı belə bir hal baş verə bilər, dinləyən danışanın dilini çox gözəl anlayır, eşitmədə problemi və narahatçılığı yoxdur və diqqətini maksimum cəmləyə bilir. Lakin danışanın haqqında bəhs etdiyi mövzu dinləyiciyə tamamilə yaddır, o həmin mövzu haqqında heç bir fon biliyinə və məlumata malik deyil. Bu hala ən çox elmi terminlərin istifadə edildiyi mövzularda rast gəlinir. Ancaq bele olduqda bunun üçün psixoloji cəhətdən hazır olmaq lazımdır. Hər hansı bir sahə haqqında olan elmi terminləri bilməyə bilərik, ancaq həmin sahəni dərhal oxşarlığı olan və bizə tanış olan digər sahələrlə müqayisə edərək və fon biliyimizi maksimum çalışdıraraq verilən məlumatın müəyyən hissəsini mənimsəyə bilərik. İmhof eşidib anlamaya nəzərən dinləyiciyə aşağıdakı tələbləri qoyur: • Şagirdlər müxtəlif şifahi mətnləri fərqləndirməyi və dinləmə zamanı buna diqqət yetirməyi bacarırlar. • Şagirdlər onların qarşısına qoyulan və müxtəlif dinləmə tapşırıqları ilə bağlı olan tələbləri tanıyır və əməl edirlər. • Şagirdlər dinləyənin və danışanın niyyətinin şifahi ifadəyə birbaşa təsir etdiyini bilirlər. “Səriştəili dinləməni” tətbiq etmək üçün bir tərəfdən dil biliyi, məzmun və prosedual biliklər, digər tərəfdən isə “özünü idarəetmə bacarığı” zəruridir. Eşitmədən anlamaya Eşitmə orqanı ana bətnində 4 ay yarımdan sonra tam inkişaf etmiş olan yeganə orqandır. Canlı anasının bətnində olarkən artıq anası ilə bərabər dinləyir. Uşaq dünyaya gəldikdən sonra isə məktəbdə oxumağı yazmağı öyrəndiyi kimi eşidib dinləmə qabiliyyətini də inkişaf etdirir. Kommunika- siyanın baş tutması üçün insan üçün ilkin vacib şərt eşidib dinləmədir (Wermke, 1998, S. 3). Günterin (2008, S. 66, 68) fikrincə eşitmə və anlama uğurlu söhbət üçün əsas şərtdir və çox insan bu bacarığa malik deyil. Cəmiyyətdə danışmaya yəni şifahi nitqə dinləmədən çox üstünlük verilir, bu o deməkdir ki, insanların əksəriyyəti cavab vermək, fikir bildirmək üçün dinləyir. Dinləmə gündəlik həyat üçün vacib olduğu üçün hər kəs tərəfində əsaslı şəkildə öyrənilməli və əməl edilməlidir. Eşitmək, qulaq asmaq, dinləmək və eşidib anlama şəxsin sahib olduğu qabiliyyətlərdir, bunu tətbiq etmək isə tamamlilə avtomatik şəkildə baş tutur. Filologiya məsələləri, №4, 2017
36 İlk öncə sadəcə dinləmək lazımdır, Dinləmə danışma kimi təməl qabiliy- yətlərdir, ancaq danışmanı öyrənmək, məşq etmək lazımdır. Son dövrlərdə dinləmə mövzusunda daha geniş araşdırma işləri aparılmış və publikasiyaya təqdim edilmişdir, buna baxmayaraq bu sahədə uyğun ədəbiyyat və araşdırma işlərində çatışmazlıq müşahidə olunmaqdadır. Buna səbəb isə ötən dövr alimlərinin dinləməni bir qabiliyyət olaraq ayrıca tədqiq etməyə ehtiyac olmadığını, onun yazılı və şifahi kommunikasiya üçün yalnız bir vasitə olduğunu düşünmələridir. Alman dili dərsliyi kitabında(Lange, Neumann & Ziesenis, 1994, S. 416) bir bölmə ”eşitmə formaları və növləri ” mövzusuna həsr olunmuşdur, ancaq təəssüf ki, həmin bölmənin həcmi üç səhifə ilə məhdudlaşır. Həmin materialda da eşitməyə bir qabiliyyət olaraq az dəyər verildiyini görmək olar. Deyiləni başa düşmək üçün səs dalğaları qəbul edilməli və beyində işləniləmlidir. Danışılan konsepsiyada şəxsi maraqların və həvəsin olması onun daha uğurlu alınmasını təmin edir. Anlama mövzusunda auditiv və akustik anlayışlarını bir birindən fərqləndirmək lazımdır. İlk öncə akustik anlamda bir nəzər salaq. Akustika mexaniki dalğaların qatı, maye və qaz mühitində yayılmasını, xüsusiyyətlərini, olduqları şəraitlə uyğunlaşmaları, canlılar üzərindəki fizioloji və psixoloji təsirlərini araşdıran elm sahəsidir. Akustik yanaşmaya nəzər saldıqda görürük ki, səs dalğaları fiziki kriteriyalar əsasında, məsələn MP3 musiqi cihazında qəbul edilir. Məsələn suyun şırıltısı, söhbət edən insanlar, göy gurultusunu sadəcə eşidilir və konkret hər hansı bir informasiya anlaşılmır və qəbul edilmir. Auditiv anlamda isə bir addım da irəli gedilərək eşidilən məlumat analiz edilir, işlənilir və informasiyanı anlamaq mümkün olur. Bu səbəbdən məlumatların auditiv işlənilməsi və analiz edilməsinin bir sahə olaraq araşdırılmağa ehtiyacı vardır. Barthes (2006, S. 76f) və Spiegel (2009, S. 189)dinləməni üç fərqli qruplara bölürlər: • İlkin eşitmə • Ikinci eşitmə • Üçüncü eşitmə
• İlkin eşitmə qabiliyyətinə bütün canlılar malikdirlər. Bu psixoloji eşitmə olaraq indikatorlara istiqamətlənir. Körpə anasının səsini eşitdikdə ağlamağı dayandırır, pişik səs eşitdikdə başını qaldırır. • Ikinci eşitmə dinləmə xarakteri daşıyır və bir addım daha da öndə olur. Bu mərhələdə eşidilən informasiyanın “şifrəsi açılır” və təsnifləşdirilir. Eşidib anlama ikinci mərhələdə artıq eşidilib qəbul edilən informasiyanın icrasına yönəlir. Yüklə 1,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|