Microsoft Word 1-ci m vzu- fh t snifati

Mövzu 3
 
 
ADİ VƏ KÜTLƏVİ QIRĞIN SİLAHLARI. 
 
Adi qırğın vasitələri 
 
İlk  öncə  “adi  qırğın  vasitəsi”  terminin  nisbi  olmasını  qeyd  etmək  lazımdır. 
Belə  ki,  silahları  tətbiq  edərkən  əhali  arasında  kütləvi  qırğınların  baş  verməsi 
mümkündür. Buna XX əsrin müharibə və silahlı toqquşmalar bariz nümunədir. 
Son illərdə adi silahların sayının və keyfiyyətinin yüksəlməsi hesabına inkişaf 
etmiş ölkələrin döyüş potensialının kəskin artması qeyd olunmalıdır. Kifayət qədər 
kütləvi  qırğın  silahları  ehtiyatını  artıran  böyük  dövlətlər  fikirlərini  adı  silahların 
istehsalına  yönəltmişlər.  Bu  silhaların  da  hədəf  alma  keyfiyyəti  və  döyüş 
effektliliyinin artmasının kəskin inkişaf nəzərə çarpır. Elmi-texniki inkişafın artması 
hərbi  sahədə,  hərbi  qüvvələrın  kompüterləşməsində  öz  əksini  tapır.  Artıq 
“kompüter-texnotron  müharibə”    termini  geniş  yayılmağa  başlamışdır.  Yeni  fiziki 
prinsiplər  əsasında  silahların  hazırlanması  üzrə  intensiv  işlər  görülür.  Son  hərbi 
əməliyyatlardan  aydın  oldu  ki,  qərb  ölkələrinin    ordusunda  daha  çox  adi  qırğın 
vasitələrinin  bir  növü  olan  dəqiq  silahlardan  istifadəyə  önəm  verilməsi 
konsepsiyası  əsas  rol  oynayır,  əsasən  də  geniş  miqyaslı    əməliyatlar  həyata 
keçirmədən uzaq məsafədən idarə olunmaqla hücumlar həyata keçirilirdi. 
Adi qırğın vasitələrini müxtəlif cür təsnif etmək mümkündür. 
Adi qırğın vasitələrini aşağıdakı kimi qruplarla da təsnif etmək mümkündür: 
1.
  Qəlpəli silahlar; 
2.
  Fuqas döyüş sursatları; 
3.
  Kumulyativ döyüş sursatları; 
4.
  Beton dağıdan bombalar; 
5.
  Yandırıcı silhalar; 
6.
  Həcmli partlayış döyüş sursatları; 
7.
  Dəqiq silahlar. 
 

---

 
                       
   Qəlpəli silahlar 
 
Qəlpəli  silahlar  əsasən  insanları  məhv  etmək  üçün  nəzərdə  tutulub.  Bu  tip 
bombaların ən effektli sursatlarından biri kürə formalı döyüş sursatlarıdır. Kassetli 
döyüş sursatlarının  içərisində kürə formalı  96-640 ədəd bomba yerləşdirilir. Kürə 
formalı bomba uzunluğu 35sm, diametri 7.5 sm olan silindrik gövdədən ibarətdir. 
Onun içərisi partlayıcı maddə ilə doldurulub, divarlarına isə 250 ədəd, kütləsi 0.7-
1.0 q olan metal kürəciklər və ya dörbucaqlı metallar dodurulub. Partlayış zamanı  
kürəciklər və ya dörbucaqlı metallar 100 m
2
 ətrafa yayılır və mühafizə olunmamış 
adamları zədələyirlər. 
Yerə  çatarkən  kasset  açılır,  bombalar  isə  250  min  m
2
  əraziyə  dağılır  və 
partlayır.  
 
 
 
Qəlpəli silahlar 
 
 
Fuqas döyüş sursatları 
 

---

Hərbi  və  mülki  obyektlərin,  istehsalat,  yaşayış  və  inzibati  binaların, 
texnikanın dağıdılması, insanların qətlə yetirilməsi üçün istifadə olunur.  
Adi  partlayıcı  maddələr  partlayarkən  yaranan  hava  dalğası  əsas  zərbə 
faktorudur. 
Partlayıcı maddənin (trotil, heksogen və onların qarışığı) ağırlığı 50-200 kq-a 
qədər olur. 
Fuqas  döyüş  sursatları  torpağa  keçərək  partlayış  zamanı  torpağı  xaricə 
tullamaqla  qıf  şəkilli  çuxur  əmələ  gətirir.  Fuqas  döyüş  sursatı  partlayarkən 
partlayış  məhsullarının  genişlənməsi  və  həmin  mühitdə  zərbə  dalğasının 
yaranması müşahidə olunur. 
       
 
 
Fuqas bombası 
 
 
Kumulyativ döyüş sursatları 
 
Zirehli  hədəfləri  vurmaq  üçün  istifadə  olunur.  Kumulyativ  döyüş  sursatının 
ön hissəsində konus şəkilli boşluq var. Partlayış zamanı əmələ gələn sıxılmış hava 

---

enerjisi 10-15 km/san sürətlə bir nöqtəyə yığışır, axın vasitəsilə 6000-7000 dərəcə 
istilik və 5∙10
5
-6∙10
5
 kPa təzyiq yaradır və zirehli səthləri dağıdır.  
İndiki  kumulyativ  döyüş  sursatları,  tank  əleyhinə  raket  və  qumbaralar 
qalınlığı  400-600  mm  zirehli  səthləri  dağıdır.  Onun  qəlpələri  həmin  səthin 
arxasında yerləşən adamları (tankın şəxsi heyətini) məhv edir. 
Kumulyativ  döyüş  sursatları  müdafiə  olunmaq  üçün  müxtəlif  materiallı 
ekranlardan  istifadə  olunur.  Belə  halda  axının  enerjisi  ekranın  dağıdılmasına  sərf 
olunur, əsas konstruksiya isə salamat qalır. 
 
 
  
Kumulyativ döyüş sursatı 
 
                    
     
 
 
Beton dağıdan bombalar 
 
Bu döyüş sursatları dəmir-beton tikililərin və həmçinin aerodoromların uçuş 
enmə zolaqlarının, təyyarə anqarlarının dağıdılması üçün istifadə olunur 

---

Beton dağıdan bombalar, zədələyici elementləri möhkəm və ağır qatışıqdan 
hazırlanmış  özəkdən  ibarətdir.  Sursatın  daxilində  2  bomba  kumulyativ  və  fuqas 
bombası  və  2  detonator  yerləşdirilir.  Beton  səthə  dəydikdə  komulyativ  sursat 
detonator vasitəsilə partladılır və bombanın gövdəsi xaricdə qalır, özək isə betona 
keçir  müəyyən  gecikmə  ilə  ikinci  detonar  vasitəsilə  fuqas  bombası  partladılır. 
İnsanlar zədələnir, texniki vasitəsiləri isə sıradan çıxarır. 
 
 
 
Beton dağıdan bomba 
 
 

---

Yandırıcı silhalar 
 
Adi  qırğın  vasitələrinin  bir  növü  də  yandırıcı  silahlardır.  İnsanları  qətlə 
yetirmək,  bina  və  tikililəri,  müxtəlif  anbarları  yanğınla  dağıtmaq  üçün  istifadə 
edilir. 
Yandırıcı  silahların  əsasını  yandırıcı  maddələr  və  onları  tətbiq  etmək  üçün 
vasitələr təşkil edir. 
Yandırıcı maddələrin növləri: 
1.
  Neft məhsulları əsaslı – Napalmlar; 
2.
  Metallar  əlavə edilmiş - Pirogellər; 
3.
  Termit və termit əsaslı yandırıcı maddələr; 
4.
  Ağ və plastik fosfor; 
5.
  Qələvi metallar və s. 
 
Neftəsaslı yandırıcı maddələr duru və yapışqan formalı olurlar. 
Yandırıcı  maddələrdən  ən  çox  yayılmışı  olan  neftəsaslı  yandırıcı 
maddələrdir. Napalm 90% benzindən və 10% qatılaşdırıcıdan alınır. Qatılaşdırıcılar 
naften,  polmetin  və  oleyn  turşularının  alüminium  duzlarından  ibarətdir.  Napalm 
sözü  naften  və  polmetin  sözlərinin  ilk  hecalarından  alınmışdır.  Yandırıcı 
maddələrin  açıq  havada  öz-özünə  alışması  üçün  onlara  natrium,  maqnezium  və 
yaxud fosfor əlavə olunur.  
Napalm  yandırıcı  maddəsi  nəm  səthlərə  yapışır  və    alışır.  1000-1200º  S 
hərarətlə  5-10  dəqiqə  müddətində  yanır.  O,  sudan  yüngül  olduğundan  suyun 
üzündə  üzür  və  yanğın  ocağını  söndürməyi  çətinləşdirir,  yüksək  hərarətlə  yanır, 
sıyıqlaşır  və  çatlardan  (deşiklərdən)  binaların,  quğuların,  texniki  vasitələrin 
içərisinə keçir. 
Pirogellər  neft    əsaslı  yandırıcı  maddələrə  (napalma)  maqnezium, 
alüminium tozlarını və yaxud yonqarlarını, kömür tozu, asfalt və s. maddələr əlavə 
olunmaqla alınır. Onun yanma hərarəti 1600º S-yə bərabərdir. 
Pirogellər  başqa  yandırıcı  maddələrdən  fərqli  olaraq,  sudan  ağırdırlar.  1-3 
dəqiqə  müddətində  yanırlar,  insanların  dərisinə  və  paltarlarınə  düşdükdə  dərin 
yanıqlar əmələ gətirirlər. 

---