Microsoft Word 1-ci m vzu- fh t snifati

1  qr  yanan  maye  mühafizə  olunmamış  dəriyə  düşdükdə  insan  ağır  xəsarət 
alır. 
Termit  və  termit  əsaslı  yandırıcı  maddələr  dəmir  oksidi  ilə  alüminium 
oksidinin  qarışığından  ibarətdir.  Bu  qarışığa  oksidləşdirici  və  əlaqələndirici 
(birləşdirici)  maddələr  əlavə  olunur.  Onlar  yandıqda  istilik  3000º  S-yə  çatır.  Bu 
temperaturda metallar əriyir, beton və kərpic isə dağılır. 
Ağ fosfor  - arı mumuna oxşar zəhərli maddədir. O, havada  özü-özünə alışa 
bilər. Yandıqda ağ zəhərləyici tüstü buraxır. Yanma hərarəti 900-1200 º S olur. 
Plastik  fosfor    -  ağ  fosfor  hissəciklərindən  və  plastik  sintetik  kauçuk 
kütləsindən ibarətdir. Tətbiq edildikdə şaquli səthlərə yapışır və onları yandırır.  
Plastik  fosfordan  bombalar,  mərmilər  və  başqa  yandırıcı  döyüş  sursatları 
hazırlanır. 
 
 
 
Yandırıcı mərmi 
 
Həcmli partlayış döyüş sursatları 
 

---

Bu sursatın iş prinsipi aşağıdakı kimidir: 
Konteynerlər  atıldıqdan  sonra  paraşüt  vasitəsilə  yerə  yaxınlaşır,  partlayış 
vasitəsilə  bombanın  daxilində  olan  yanacaq  qarışığı  havaya  çilənir  və  havada 
oksigenlə qarışıb aerozol buludu əmələ gətirir, onun diametri 15m, hündürlüyü isə 
2-5  m  olur.  Bu  bulud  bir  neçə  saniyədən  sonra  müxtəlif  yerlərdən  detonator 
vasitəsilə partladılır və  20-30 kqQ/m
2 
izafi təzyiq yaradır. Detonasiya ərazisindəki 
havanın  hərarəti  bir  neçə  mikro  saniyə  ərzində  2500-3000°S-yə  çatır.  Partlayış 
anında yaranmış buludun içində nisbi boşluq yaranır. 
Həcmli partlayış döyüş sursatlarında 200 kq-lıq kassetin içərisində 3 ədəd 40 
kq-lıq  çəkili  konteyner  var.  Hər  konteynerdə  33  kq-a  yaxın  maye  etilen  oksidi 
yerləşdirilib. 
Həcmli  partlayış  döyüş  sursatlarının  əsas  zərbə  faktoru  hava  dalğasıdır.  Bu 
sursatlar  öz  gücünə  görə  nüvə  və  adi  (fuqas)  bombalarının  arasında  yer  tutur. 
Hətta partlayış mərkəzindən 100 m məsafədə belə təzyiq 100 kPa da çata bilər.  
                           
 
 
Həcmli partlayış döyüş sursatı 
 
  
 
 
 
 
Dəqiq silahlar 
 

---

İdarə olunan, zərbə endirmək hüdudları daxilində istənilən məsafədə hədəfi 
bir  atəşlə  vuran  bilən  silahdır.  Dəqiq  silahların  ən  yeni  növü  kəşfiyyat-zərbə 
kompleksidir. Bu sistemi yaradan zaman mütəxəssislərin hədəfi minimal vasitə ilə 
yaxşı mühafizə olunan obyektlərin dəqiq vurulması idi.  
Hədəfə  çox  dəqiq  zərbə  endirmək  imkanı  yaradır.  Kəşfiyyat-zərbə 
kompleksləri  iki  elementi  birləşdirirlər:  Zərbə  vasitələrini  (Kassetli  bombalarla 
təmin  olunan  təyyarələr,  raketlər)  və  onların  hərbi  tətbiqini  təmin  edən  texniki 
vasitələr (kəşfiyyat, rabitə, naviqasiya, idarəetmə sistemi, informasiyanın emalı və 
əks  olunması,  əmrlərin  hazırlanması).  Belə  inkişaf  etdirilmiş  avtomatlaşdırılmış 
sistem  silahın  hədəfə  tuşlanması  prosesində  insanlarsız  tamamilə  keçinməyə 
şərait yaradır. 
Dəqiq silahlardan kiçik ölçülü hədəfləri vurmaq və dəqiq nişan almaq tələbi 
olan zaman istifadə olunur.  
Dəqiq silahlara idarə olunan aviasiya bombaları da aiddir. Xarici görünüşdən 
onlar adi aviasiya bombalarına oxşayır və onlardan idarəetmə sisteminin və kiçik 
qanadların olması ilə fərqlənir. 
Top – raket sistemləri dəqiq silahların bir növüdür. Toplar 122,130,152 mm, 
mina  atanlar  isə  82,  160,  240  mm  kalibrli  olurlar.  Onların  təsir  dairəsi  10-30  km 
olur. Yeni reaktiv-raket sistemləri 2 növlüdürlər: 
•  “Qrad qurğuları” – 40 lüləli; 
•  “Uraqan” – 16 lüləli. 
“Qrad qurğuları” raketlərinin başlıqları fuqas qəlpəli,  “Uraqan” qurğularının 
başlıqları isə həm fuqas-qəlpəli və həm də kasset tipli olurlar. 
Top  raket  mərmiləri  partladıqda  insanları  həm  zərbə  dalğası,  həm  də 
qəlpələri ilə zədələyir. 
 
 

---

 
 
Qrad qurğusu 
 
 
Kütləvi qırğın silahları 
 
Düşmən  tərəfindən  tətbiq  edilən  kütləvi  qırğın  vasitələrindən  obyektlərin 
müdafiəsi və nəticələrin aradan qaldırılması üzrə tədbirləri təşkil etmək və həyata 
keçirmək  üçün  nüvə,  kimyəvi,  bakterioloji  (bioloji)  silahların  və  digər  vasitələrin 
təsir prinsipini bilmək lazımdır. 
Düşmənin  tətbiq  etdiyi  kütləvi  qırğın  vasitələrinin  növündən  asılı  olaraq 
nüvə, kimyəvi, bakterioloji (bioloji) zərbə ocağı və radioaktiv, kimyəvi, bakterioloji 
(bioloji)  yoluxma zonası yarana bilər. Adi qırğın vasitələri tətbiq olunması zamanı 
belə zərbə ocağı əmələ gələ bilər. İki və daha çox kütləvi qırğın vasitələrinin tətbiqi 
zamanı ikili kombinə edilmiş zərbə ocağı yaranır.  
 
Nüvə silahı  
 

---

Nüvə silahı, məlum olan digər kütləvi qırğın silahlarına görə güclü zədələyici 
xassəyə  malikdir.  Nüvə  silahından,  müxtəlif  növ  reaksiyaları  nəticəsində  ayrılan 
enerjidən istifadə olunur. 
 Nüvə  silahının  partlayış  gücü  trotil  ekvivalenti  ilə  xarakterizə  edilir.Trotil 
ekvivalenti - partlayış enerjisini bu nüvə sursatının partlaması nəticəsində  alınan 
enerjiyə bərabər adi partladıcı maddənin (trotil) tonla miqdarına deyilir. Müxtəlif 
nüvə  sursatlarının  gücü  bir  neçə  milyon  tona  (meqatona)  qədər  olur.  Nüvə 
partlayışı  həm  zədələyici  təsirinin  gücünə,  həm  də  müxtəlif  amillərin  zərərli 
təsirinə  görə  adi  döyüş  sursatlarından  fərqlənir.  Nüvə  silahı  ilk  dəfə  1945-ci  ilin 
avqustunda ABŞ-ın silahlı qüvvələri tərəfindən Yaponiyanın Xirosima və Naqasaki 
şəhərlərinə  qarşı  istifadə  olunmuşdur.  Nüvə  silahını  hədəfə  çatdırmaq  üçün 
müxtəlif növlü raketlərdən, təyyarələrdən, sualtı qayıqlardan, gəmilərdən, habelə 
artileriya  toplarından  istifadə  etmək  mümkündür.  Nüvə  silahının  tətbiqi 
məqsədindən  və  basqın  hədəfinin  xarakterindən  asılı  olaraq  nüvə  sursatları 
kosmosda,  havada,  yerin  üstündə,  yerin  altında  və  suyun  üstündə,  suyun  altında 
partladıla  bilər.  Nüvə  partlayışı  nəticəsində  beş  cür  zərərli  təsir  meydana  çıxır. 
Bunlara nüvə partlayışının zədələyici amillləri deyilir. Bunlar aşağıdakılardır: 
-
  Zərbə  dalğası,  işıq  şüalanması,  nüfuzedici  radiasiya,  yerin  radioaktiv 
zəhərlənməsi və elektromaqnit impulsu. 
Nüvə  partlayışı  enerjisi  təqribən  50%-i  zərbə  dalğasının,  35%-i  işıq 
şüalanmasının,  4%-i  nüfuzedici  radiasiyanın  yaranmasına,  10%-i  yerin  radioaktiv 
zəhərlənməsinə  və  1%-i  isə  elektromaqnit  impulsunun  yaranmasına  sərf  olunur. 
İndi isə nüvə silahının zədələyici amillərini nəzərdən keçirək: 
 
Zərbə  dalğası  partlayış  mərkəzindən  hər  tərəfə  çox  yüksək  sürətlə  yayılan 
çox güclü sıxılmış hava, torpaq, su qatından ibarətdir. Zərbə dalğasının zədələyici 
təsirini  xarakterizə  edən  əsas  parametrlər  dalğanın  ön  həddindəki  izafi  təzyiq, 
havanın  sürət  təzyiqi  və  izafi  təzyiqin  təsir  müddətidir.  İzafi  təzyiq  hər  kvadrat 
santimetrə düşən kiloqram qüvvə ilə ifadə edilir. Zərbə dalğasının zədələyici təsiri  
sursatın  gücündən,  partlayışın  növündən  və  partlayış  mərkəzindən  olan 
məsafədən,  yerin  relyefindən  və  s.  asılı  olur.  Məsələn,  20  kilotonluq  nüvə  zərbə 
dalğası  1  km  məsafəyə  2  saniyə,  2  km  məsafəyə  5  saniyə,  3  km  məsafəyə  isə  8 
saniyəyə çatır; 3 meqatonluq partlayış zamanı isə bu müddətlər müvafiq surətdə 
0.5, 2 və 3 saniyə olur. Mühafizə olunmayan adamlar 0,2-0,4 kqq/sm
2
 (20-40 kPa) 
izafi təzyiq zamanı yüngül zədələnməyə, 0,4-0,6 kq q/sm
2
 (40-60kPa) nəticəsində 

---