Microsoft Word 1-ci m vzu- fh t snifati

Ərazinin  zəhərlənmə  dərəcəsi  radiasiyanın  səviyyəsi  (yəni  gücü)  ilə 
xarakterizə edilir və Rentgen/saatla (R/saat) Zivert/san ölçülür. 
Adamları  radioaktiv  zəhərlənmədən  mühafizə  etmək  üçün  onları  ümumi 
xarici  şüalanmadan  qorumaq,  həm  də  radioaktiv  maddələrin  dəri  səthinə, 
burunun,  gözlərin  selikli  qişalarına  düşməsinin  və  hava,  ərzaq,  su  ilə  orqanizmə 
keçməsinin  qarşısını  almaq  lazımdır.  Bu  məqsədlə  radiasiya  əleyhinə 
daldanacaqlardan,  sığınacaqlardan  istifadə  olunur,  fərdi  mühafizə  vasitələri-
əleyhqaz,  respirator,  tozdan  qoruyan  parça  maska,  habelə  pambıqlı  tənzif  sarğı 
tənəffüs  üzvlərini  radioaktiv  zəhərlənmədən  etibarlı  surətdə  qoruyur.  Bədənin 
səthini adi paltarlarla da mühafizə etmək mümkündür. 
 
   Elektromaqnit  impulsu.  Nüvə  partlayışı  anında  ətrafa  külli  miqdarda 
qamma-kvantlar  və  neytronlar  yayılır.  Bunlar  ətraf  mühitin  atomları  ilə  qarşılıqlı 
təsirə  girərək  elektromaqnit  sahələri  yaradır,  nəticədə  hava  və  ya  yeraltı  rabitə, 
kabel xətlərində, siqnal, elektrik xətlərində, radiostansiyaların antenalarında və s. 
qısamüddətli,  lakin  çox  güclü  cərəyan  və  gərginlik  əmələ  gətirir.  Buna 
elektromaqnit impulsları deyilir. Elektromaqnit implusları radioelektron cihazlarını 
sıradan  çıxarır,  xarici  xətlərə  qoşulmuş  elektrik  qurğularının  işini  pozur. 
Elektromaqnit  impulsu,  həmçinin  yarımkeçirici  cihazları,  qazboşalma,  vakuum 
cihazlarını,  kondensatorları  da  xarab  edib  sıradan  çıxarır.  Bu  cihazlarla  işləyən 
adamların təhlükəsizliyi üçün tədbir görülməyibsə, elektromaqnit impulsu yüksək 
elektrik  gərginliyi  ilə  adamları  zədələyə  bilər.  Elektromaqnit  impulsundan 
mühafizə vasitəsi kimi qoruyucu avtomat tərtibatlardan istifadə edilir (ildırımdan 
mühafizədə olduğu kimi). 
 
 
Nüvə zədələnməsi ocağı (NZO). 
 
Nüvə zədələnməsi ocağı (NZO) - o əraziyə deyilir ki, orada nüvə partlayışının 
zədələyici  amilləri  nəticəsində  külli  miqdarda  insan,  heyvan  və  bitki  tələfatı  olur, 
bina  və  qurğular  dağıdılır,  yanğınlar  baş  verir  və  yer  radioaktiv  maddələrlə 
zəhərlənir. 

---

Nüvə  zədələnməsi  ocağı  mürəkkəb  zədələnmə  ocağıdır:  burada  dağıntılar, 
yanğınlar və radioaktiv zəhərlənmə ocaqları hamısı eyni zamanda əmələ gələ bilər. 
Məsələn  bir  milyon  tonluq  (q=1Mt)  nüvə  silahı  partladıqda  tam  dağılma 
zonası  4  km,  güclü  dağılma  5,4  km,  orta  dağılma  7,2  km  və  zəif  dağılma  11  km 
məsafədə yaranacaqdır. 
Nüvə zədələnmə ocağının ölçüləri, burada dağıntıların dərəcəsi və tələfat – 
nüvə  sursatının  gücündən,  partlayışın  növündən,  yaşayış  məntəqəsindəki 
tikintinin  xüsusiyyətlərindən,  yerin  relyefindən  və  s.  asılı  olur.  Zədələnmə  ocağı 
sahəsinin 13%-ni tam dağıntı zonası, 10%-ni güclü, 15%-ni orta dərəcəli və 62%-ni 
zəif dağıntılar zonası təşkil edir.    
Tam dağılma zonası. Nüvə partlayışı mərkəzinə ən yaxın olan sahələrə tam 
dağıntı zonası deyilir və bu sahənin hüdudları daxilində zərbə dalğasının yaratdığı 
izafi təzyiq 50 kPa-dan artıq olur. Burada istehsalat  və yaşayış binaları tamamilə 
dağılır,  partlayış  mərkəzinin  lap  yaxınlığında  isə  sığınacaqların  bir  qismi  uçulur. 
Sığınacaqların  əksəriyyəti  (75%-ə  qədər)  və  yeraltı  kommunal-energetika 
şəbəkələri (95%) salamat qalır. Küçələrdə uçqunlar əmələ gəlir, sığınacaqların çıxış 
yolları uçqunlarla tutulur. 
Güclü  dağılma  zonası.  50  kPa-dan  30  kPa-dək  izafi  təzyiqin  təsirinə  məruz 
qalan  sahələr  orta  dərəcəli  dağıntılar  zonasıdır. Bu  zonanın  hüdudları  daxilindəki 
yerüstü binalar orta dərəcədə dağılır, yeraltı sığınacaq və şəbəkələr salamat qalır. 
Küçələrin  müxtəlif  yerlərində  uçqunlar  yarana  bilər.  İşıq  şüalanması  nəticəsində 
güclü yanğınlar törəyir. 
Orta  dağılma  zonası.  30kPa-dan  20  kPa-dək  izafi  təzyiq  təsir  göstərən 
sahələrdə orta dağıntılar baş verir. Taxta evlər tamamilə və çox dağılır, daş evlər 
orta  və  ya  zəif  dağıntılara  uğrayırar.  Sığınacaq,  daldalanacaq  və  bina  zirzəmilər 
dağıntılarsız  ötüşülər.  Küçələrdə  ayrı-ayrı  uçqunlar  əmələ  gəlir.  İşıq  şüalanması 
nəticəsində başdan-başa yanğınlar törəyir.  
Zəif  dağılma  zonası.  20kPa–dan  10  kPa-dək  izafi  təzyiq  təsir  göstərən 
sahələrdə  zəif  dağıntılar  baş  verir.  Bu  zonada  yerüstü  binalar  zəif  dağıntılara 
məruz qalır (onların qapı-pəncərələri, artırmaları, daxili arakəsmələr və s. dağılır). 
Küçələrdə tək-tək uçqunlar yaranır, işıq şüalanmasından tək-tək yanğınlar törəyir. 

---

Dağıntı  zonalarından  kənarda  (izafi  təzyiq  10  kPa  –dan  az  olan  yerlərdə) 
zərbə dalğası mühafizə olunmamış adamlara təhlükə törətmir, binaları isə azacıq 
zədələyir. 
 
Radioaktiv buludun izlərində zəhərlənmənin xaraxteristikası. 
 
Yerüstü  nüvə  partlayışı  zamanı  zədələnmə  ocağında  bu  sahənin  partlayış 
məhsulları  ilə  çirklənməsi  nəticəsində  xeyli  mürəkkəb  radiasiya  vəziyyəti  yarana 
bilər.  Radioaktiv  buludun  hərəkəti  istiqamətindəki  sektor  ən  yüksək  dərəcədə 
çirklənəcəkdir. Bu sahələrdə şüalanma dozasının gücü hətta partlayışdan bir saat 
sonra  bir  neçə  min  Rentgen-saat  (R/s)ola  bilər.  Belə  halda  mühafizə  olunmamış 
adamlar bir neçə dəqiqə ərzində ölümcül kəmiyyətə çatan dozalarda şüalanmaya 
məruz  qala  bilərlər.  Ərazinin  müəyyən  sahəsində  radioaktiv  çirklənmənin  sıxlığı 
sahə 
vahidinə 
tökülən 
radioaktiv 
hissəciklərin 
miqdarından, 
onların 
radioaktivliyindən  və  dispersiya  tərkibindən,  habelə  partlayışdan  sonra  nə  qədər 
vaxt keçdiyindən asılı olur və sahə vahidinə düşən aktivliklə (Ki/km, Ki/m, Ki/sm və 
s.),  Sistemində isə Bk/m ilə ifadə edilir (Ki=3,7.10 Bk). 
Partlayışın  radioaktiv  məhsullarının  adamlara  göstərdiyi  radiasiya  təsiri 
ərazidə dozanın gücündən (radiasiyanın səviyyəsindən) asılı olur. 
Radiasiya  təhlükəsinin  artması  radiasiyadan  etibarlı  mühafizə  sistemi 
yaratmağı və radiasiya təhlükəsizliyinin səviyyəsini yüksəltməyi tələb edir. 
 
 
Neytron silahının zədələyici xüsusiyyəti. 
 
Neytron  silahı  zəif  istilik-nüvə  sursatıdır.  Əsas  zədələyici  təsiri  neytronlar 
selinin nüfuzedici təsirindən ibarətdir. Neytron sursatının gücü, adətən, 0,5 kt-dək 
(2 min tonadək) olur. Adi nüvə sursatında nüfuzedici radiasiyanın yaranması üçün 
partlayış  enerjisinin  ancaq  5%-i  sərf  olunur,  neytron  sursatında  isə  bu  zədələyici 
amilin  payına    enerjinin  neytronlar seli  digər  nüvə  partlayışına  nisbətən  5-6  dəfə 

---