Microsoft Word 8 Azerb dili ve edebiyyati bolmesi
Yüklə 9,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- TARİX DƏRSLƏRİNİN TƏŞKİLİNDƏ İKT İMKANLARINDAN İSTİFADƏ TƏCRÜBƏSİNDƏN
- DÜNYA TƏCRÜBƏSİNDƏ AZƏRBAYCAN KONSTİTUSİYA NƏZARƏTİ İNSTİTUTU MODELİ
- TİPİK ORTA MƏKTƏBLƏRƏ İNTERQRASİYASI GÜNÜNTƏLƏBİDİR MÖVZUSU ÜZRƏ APARILMIŞ TƏDQİQAT İŞİNİN TƏQDİMATI
- RIGHTS OF RELATIVES OF MISSING PERSONS
- PREVETION OF USE OF FORCE IN PRISONS
- NİŞANLARININ BEYNƏLXALQ QEYDİYYATI
- III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- AZƏRBAYCAN DİLİ VƏ ƏDƏBİYYATI AZƏRBAYCAN DİLİNİN QƏRB ŞİVƏLƏRİ VƏ TÜRK DİLİNİN QARS
xxxi TARİX DƏRSLƏRİNİN TƏŞKİLİNDƏ İKT İMKANLARINDAN İSTİFADƏ TƏCRÜBƏSİNDƏN Gültəkin RÜSTƏMOVA 1483
Könül VƏLİYEVA 1485
Qumru FƏRHADOVA 1487
Vüsal MƏMMƏDOV 1492
Natiq MÜRSƏLOV 1493
Süsən NƏBİYEVA 1496
Gunay SULEYMANOVA 1497
Sarkhan MURADOV 1498
Aqil ƏHMƏDOV 1499
Aytakin NURIYEVA 1502
Gunay SULEYMANOVA 1503
Vüsal MƏMMƏDOV 1504
Kəmalə ABBASOVA 1506
Səma ARİFLİ 1507
Aysel BABAYEVA 1509
xxxii III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
791 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 17-18, April 2015, Baku, Azerbaijan PROCEEDINGS SECTION IV PHILOLOGICAL SCIENCES Philology Pedagogy and Psichology Translation III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
792 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
793 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 17-18, April 2015, Baku, Azerbaijan PROCEEDINGS SECTION IV PHILOLOGICAL SCIENCES Philology III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
794 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan AZƏRBAYCAN DİLİ VƏ ƏDƏBİYYATI AZƏRBAYCAN DİLİNİN QƏRB ŞİVƏLƏRİ VƏ TÜRK DİLİNİN QARS ŞİVƏLƏRİNDƏ QƏDİM TÜRK SÖZLƏRİ Sevinc QƏMBƏROVA Gəncə Dövlət Universiteti sevinc.qemberova@mail.ru AZƏRBAYCAN
Azərbaycan dilinin qərb şivələrinin yerləşdiyi ərazidə ta qədimdən oğuz tayfalarının məskunlaşması məlumdur. Bunu göstərən tarixi faktlar və toponimik göstəricilərlə yanaşı, qərb şivələri leksikasının əsasını təşkil edən qədim türk təbəqəsi də bunu bir daha təsdiqləyir. Dialektoloji ədəbiyyatda türk dilinin Qars şivələri qarışıq xarakterli şivələr kimi səciyyələndirilir. Qərb-Oğuz ədəbi ləhcəsinə daxil olan Azərbaycan və türk dilinin təsir dairəsində olan Qars şivələri ilə Azərbaycan dilinin qərb şivələri arasında kifayət qədər ortaq leksik material vardır. Qədim yazılı abidələrdə istifadə olunan bir çox sözlər sonradan ədəbi dil səviyyəsində işləkliyini itirərək öz varlıqlarını şivələrdə qoruyub saxlamışlar. Aba-“Azərbaycandilinin dialektoloji lüğəti”ndə qərb şivələrinə daxil olan Gədəbəy, Zəngilan şivələrində bu vahidin “ata”, Cəbrayıl, Şəmkir şivələrində isə “ana” mənasında işlə- dilməsi qeydə alınmışdır. Məs.: -Abam bi:lləri də kö:nə biniyə aparajax bizi, de:səη (Gədəbəy). Yerli Qars şivələrində bu söz “ana, nənə” mənalarında işlədilir. Məs.: -Ebem varıdı. Yüz on yaşında. Ebem de artıh, ayıb olmasın, bizim yanımızda yatir. Kaşğarinin lüğətində aba “ana” mənasında verilərək oğuzca olduğu qeyd edilmişdir. Aşığ.Kaşğarinin lüğətində bu söz aşuk şəklində verilərək “insanın topuq sümüyü, topuq aşığı” kimi izah edilmişdir. Lüğətdə aşukladı “aşığına vurdu, “ol anı aşukladı=o onun aşığına, aşıq sümüyünə vurdu”, (aşuklar-aşuklamak) nümunəsi də verilmişdir. Qarsın hənək türkmənləri şivəsində bu söz “aşığ” şəklində istifadə olunur. Məs.: -Burç namında bir kimse varıdı. Çok böyük bir adamıdı ki Nufun tufanında gırh arşın sular üsgeldi; onun aşığına ancah çıhardı. Bildiyimiz ki, bölgələrdə “aşığ-aşığ” adlanan uşaq oyunu da var. Belə ki, uşaqlar mal- heyvanların topuq sümüklərini toplayaraq onlarla oyun oynayırlar. Göründüyü kimi, bu oyunun adında da bu söz mühafizə edilmişdir. Qars tərəkəmələri şivəsində də buna rast gəlinir. Məs.: -Cızın ortasına aşıh dizerih, dört beş tane; -Kim utsa aşu udar. “Kitabi-Dədə Qorqud”da bu söz işlədilmişdir. Məs.: -Məgər sultanım, Dirsə xanıη oğlancığı, üç dəxi ordı uşağı meydanda aşuq oynarlardı; -Altun aşıq oynar Sancıdanıη bəgləri. Boşanax- asanlıqla yarılan (odun). Bu söz Azərbaycan dilinin Zəngilan şivəsində qeydə alınmışdır. Gürcüstan ərazisindəki Azərbaycan dili şivələrində də bu söz işlədilir. Məs.: -Bir az boşanax bağla, a bala. Qars tərəkəmələrinin şivələrində bu söz olduğu kimi qorunub saxlanılmışdır. Məs.: - Torpah çoh boşanağıydı. Bir yer açıldı. Külegiren aşağa tüşdü. Kaşğarinin lüğətində bu sözün ilkin forması “boşutğan” şəklində qeydə alınmışdır və ifadə etdiyi məna “bu ot ol karın boşutğan = bu, ishal yaradan dərmandır. Çox vaxt bir şeyin qatılığını, sərtliyini yumşaldan nəsnəyə də belə deyilir” kimi izah edilmişdir. Yüklə 9,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|