Microsoft Word 8 Azerb dili ve edebiyyati bolmesi
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 9,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- Oxşarın meydana çıxması.
- Oxşara münasibət.
- Oxşarın yeni roluna və vəziyyətinə münasibəti.
- Oxşar sirr pərdəsi altında.
- Oxşarın taleyi.
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
795 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan Çanax- ölçü qabı, ölçü vahidi. Məs.: -Çanax aşağdan olur (Ağdam); -Bir çanax on girvənkədi (Zəngilan); -Maηa bir çanax taxıl ver (Gəncə). Qarsın Hənək türkmənləri şivəsində də bu sözdən istifadə edilir.Məs.: -Bu mübarek bi toprah çanağıyla bir gaş mercimek danesi alıp da yemek yapmaya çalışdı. Kaşğarinin lüğətində bu söz “çanak” şəklində qeydə alınaraq iki mənada işlənmişdir: 1.ağacdan yonulmuş duzqabı, nəməkdan; 2.çanax; kasa. Oğuzca. “Oğuznamə”nin dilində bu söz işlədilir. Məs.: Oğul-qız evin çanağı-çölməyi kibidür; Qonşı qazan almaq çanaqdan su içmək kibidir. Dam – hər cür tikili, bina. Cəbrayıl şivəsində bu söz istifadə edilir. Məs.: -Toy damı tix´məx ´
Qars azərbaycanlıları və tərəkəmələrinin şivələrində də bu söz işlədilir. Məs.: -Pedişağın fil bahçası da garının damına pitişiğ idi; -Yere goyduh yer tutmadı, göğa goyduh, göy tutmadı; dama goyduh, dam tutmadı. Kaşğarinin lüğətində belə bir məsəl qeydə alınmışdır: “tam külf yıkıldı=dam gurultu ilə yıxıldı”. Müəllif oğuz qəbilələrinin ləhcələrində izlənilən d etmişdir: “Oğuzlar və onlara yaxın olanlar sözdəki t hərfini d ilə əvəz edirlər. Türklər dəvəyə ”təwəy”, bunlar “dəvəy” deyirlər. Eynilə dəlik mənasına gələn söz türklərdə “öt”, bunlarda
“öd” olur”. “Oğuznamə”nin dilində bu söz işlədilir. Məs.: Nərdübanı tam üstinə çəkmə, aqibət
sarqup enərsən. İlkindi-axşamüstü, günbatan vaxtı. Bu söz Ağdam, Borçalı, Hamamlı, Qazax və digər
qərb şivələrində işlədilir. Məs.: -Xoruz sə:r də maηlıyır, günorta da maηlıyır, ilkindi də (Şəmkir).
Qars tərəkəmələrinin şivəsində də bu vahidə rast gəlinir. Məs.: -İlkindiynen gün ortan çağında.
Kaşğarinin lüğətində ikindi “ikindi, ikindi namazı vaxtı” sözü qeydə alınmışdır. “Kitabi-Dədə Qorqud”da bu söz işlədilmişdir. Məs.: -Aydır: “Mərə qocalar, ekindü
vəqti munı maηa çevirəsiz, yiyəm” –dedi. Qərb şivələrinin müqayisəli-tarixi metodla tədqiqi bir daha göstərir ki, qədim tayfa dili
elementləri ən çox bu bölgədə qorunub saxlanılmışdır. AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu AZƏRBAYCAN
İnsan özünü dərk etdiyi qədim zamanlardan bəri öz oxşarının mövcudluğuna özünü göstərir. Oxşar obrazının yaranması qədim mifoloji köklərə dayanır. Lakin oxşar obrazı çox zaman insanın mənfi səciyyəli əkizi, faciəli mövzu ilə bağlıdır. Məsələn, alman folklorunda belə bir obraz doppelganger (hərfi tərcüməsi "phantom əkiz") adlanır. Bəzi inanclara görə doppelganger xəstəlik və ya təhlükə ehtimalı olduqda insanın dostlarına və ya
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
796 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan qohumlarına görünür. Şotlandiya folklorunda da oxşar doppelganger kimi təzahür edir. Norveç mifologiyasında bu «vardøger» adlı sirli kabus kimi meydana çıxır. Bu motiv xüsusilə XIX-XX əsrlərdə inkişaf etmişdi. Bir çox bədii nümunələrdə oxşar əsasən şeytani əkiz kimi meydana çıxır. Onun görünməsi bəzən qəhrəmanın tezliklə öləcəyini xəbər verir. Oxşar çox zaman insanın "qaranlıq tərəfi», alter ego, düşmən kimi səciyyələnir. Doppelgangerlərə Hofmanın əsərlərində, Puşkinin “Vasilyevski adasında tənha ev”, Odoyevskinin “Silfida”, Qoqolun “Şinel”, Dostoyevskinin “Oxşar”, C. Hoqqun “Bağışlanmış günahkarın tövbəsi”, Edqar Ponun “Vilyam Vilson”, “Qara pişik”, R.L.Stivensonun “Sahibkar Ballatre” əsərlərində rast gəlinir. İnsanın qeyri-maddi oxşarı olan "Ka" haqqında Misir konsepsiyası da maraqlıdır. Lakin Avropalı həmkarından fərqli olaraq Misirli Ka qeyri-adi, çox yönlü bir fenomen deyil, kifayət qədər təbii qəbul edilir və heç bir mistik dəhşəti özündə ehtiva etmir. Ədəbiyyatda rast gəlinən maraqlı oxşar növlərindən biri siyasi oxşarlardır. Bu məqsədlə L. Feyxtvangerin “Yalançı Neron” və K. Abdullanın “Yarımçıq əlyazma” əsərlərinin qarşılıqlı müqayisəsi maraqlı faktların ortaya çıxmasına səbəb olmuşdur. Oxşarın meydana çıxması. K. Abdullanın “Yarımçıq əlyazma” romanında Şah İsmayılın lələsi (tərbiyəçisi) Hüseyn bəy Lələ şahın tapşırığı ilə onun Xızır adlı oxşarını tapıb gətirir. Şahın tapşırığı ilə Lələ Xızıra şahın hər jestini, mimikasını, o cümlədən şətrənc (şahmat) oynamağı da öyrədir və onu gizli şəkildə saxlayır. Xızırın şahdan yeganə fərqi onun Xətai təxəllüsü ilə çox gözəl şeirlər yazması idi. Şahın özü də bu şeirləri olduqca bəyənir. L. Feyxtvangerin „Yalançı Neron“ əsərində isə Imperator Neronun oxşarı Terrensini Senator Varron tapıb gətirir ki, imperator onunla əylənsin. Neronun ölümündən sonra Varron paytaxtdan uzaqlaşır, uzaq Suriyada yaşamağa başlayır. Qəflətən bu vilayətə qubernator təyin edilən Tseyon onu sıxışdırır, külli miqdarda vergi verməyə məcbur edir. Varron qərara gəlir ki, vilayətdə qarışıqlıq salsın. Bu məqsədlə də Terrensini yalançı Neron kimi siyasi səhnəyə çıxarır.
rəftar edir, onunla şahmat oynayır, ailəsi haqqında sorğu-sual edir. L. Feyxtvangerin „Yalançı Neron“ əsərində isə imperator öz oxşarına insan kimi yox, meymun kimi baxır, əylənir.
heç də həmişə eyni cür olmur. K. Abdullanın “Yarımçıq əlyazma” əsərində Şah İsmayılın oxşarı Xızırın öz taleyinə münasibəti haqqında geniş məlumat verilmir. Terrensi isə öz taleyindən hədsiz razı qalır. Hətta imperatorun oyuncağı olmaq belə onun üçün xoşbəxtlik olur.
barədə heç bir məlumat verilməsə də xüsusi qayğı və maddi yardım göstərilir. Terrensinin kiçik emalatxanası isə sarayın sifarişlərini yerinə yetirmək şərəfinə nail olur. Hər iki əsərdə bu oxşarlıq dövlət sirri kimi gizli saxlanılır. Lakin L. Feyxtvangerin „Yalançı Neron“ əsərində Terrensinin arvadı onun sarayda nə işlə məşğul olduğunu bilir və bunu əri üçün təhqir hesab edir.
döyüşündə uduzacağını gördüyü zaman öləcəyini bilə-bilə özü döyüşə girir. Lakin döyüşə girmədən öncə son tapşırıqlarını verərək öxşarı Xızırı öz yerinə qoyur.L. Feyxtvangerin „Yalançı Neron“ əsərində Terrensi Neron kimi qətlə yetirilir.
Yüklə 9,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|