Microsoft Word 8 Azerb dili ve edebiyyati bolmesi

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1475

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

Источники IX-XIII веков называют для городов, находящихся на территории Му-

гани, такие товары, как шёлк, хлопок, холст, рис, пшеница, виноград, гранат и другие 

сельхозпродукты.  Эту  мысль  доказывают  и  археологические  раскопки.  Всё  это  пока-

зывает, какую роль играли города в средние века во внутренней торговле страны. Мест-

ное сырьё часто создавало условия для специализации городов в той или других обла-

сти  ремесла.  Специализация  городов  служила  причиной  увеличения  междугородней 

торговли.  Азербайджанские  города  соединяли  караванные  пути.  Для  обеспечения 

функционирования  караванных  путей  на  реках  возводились  современные  для  того 

времени мосты на свайных опорах. 

Источники IX-XIII веков  называют  для  городов,  находящихся  на  территории 

Мугани,  такие  товары,  как  шёлк,  хлопок,  холст,  рис,  пшеница,  виноград,  гранат  и 

другие сельхозпродукты. Эту мысль доказывают и археологические раскопки. Все это 

показывает, какую роль играли города в средние века во внутренней торговле страны. 

Местное сырьё часто создавало условия для специализации городов в той или других 

области  ремесла.  Специализация  городов  служила  причиной  увеличения  междугород-

ней  торговли.  Азербайджанские  города  соединяли  караванные  пути.  Для  обеспечения 

функционирования  караванных  путей  на  реках  возводились  современные  для  того 

времени мосты на свайных опорах. Вместе с использованием транзитных путей через 

территорию  Имишли,  азербайджанские  города  торговали  своими  ремесленными 

изделиями. Эти изделия продавались не только внутри страны, но и экспортировались в 

другие  страны.  По  сведениям,  приведенным  аль-Истахри,  купцы  Барды  возили  свои 

товары через город Балхаб в Китай и Индию.Так, во время раскопок в одном из городов 

Мугани - Бяндован, были найдены образцы привезённой из Китая посуды из селадона. 

А  это  важное  доказательство,  отражающее  торговые  связи  между  Азербайджаном  и 

Китаем.Несомненно,  большое  значение  имеет  подверженность  нашествиям  и  смена 

владычества  в  Азербайджане,  места  производства,  производившие  ремесленники,  и 

даже  ценные  и  изящные  изделия,  дающие  сведения  о  путях  которыми  они  пользова-

лись.Несомненно,  большое  значение  имеет  подверженность  нашествиям  и  смена  вла-

дычества  в  Азербайджане,  места  производства,  производившие  ремесленники,  и  даже 

ценные и изящные изделия, дающие сведения о путях которыми они пользовались. 

Указанные выше материалы ремесла, превращение в дальнейшем ремесла в мел-

котоварное производство, усиление экономических позиций расположенного на Миль-

Муганской  равнине  Имишли,  у  ворот  на  Восток,  увеличение  численности  путей,  сое-

динявших его с окружающими территориями, городами и странами, сведения письмен-

ных  источников  о  торговле,  богатые  археологические  доказательства,  найденные  при 

раскопках,  остатки  золотых  монет  и  другие  факты  приведенные  из  жизни  города 

Бялхаба,  убедительно  доказывают  о  последовательном  развитие  торговли  в  городе  и, 

особенно достижения ей высокого уровня в начале XII-XIV веков. 

 

 

 

 

---

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1476

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

ÜÇTƏPƏ YAŞAYIŞ YERİ  

 

Taleh ƏLIYEV  

Azərbaycan Elmlər Akademiyası 

 Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Azərbaycanın ilk orta əsr və orta əsr yaşayış yerlərinin öyrənilməsi arxeologiya elminin 

aktual mələlərindəndir. Zərdab rayonu ərazisində  Dəli Quşçu kəndi yaxınlığında yerləşən 

Üçtəpə yaşayış yeri Ağtəpə və Qaratəpə hissələrindən ibarətdir. Təəssüflər olsun ki, digər bir 

təpəlik Sovet hakimiyyəti illərində təsərrüfat işləri zamanı dağıdılmışdır.  

Ümumiyyətlə, Azərbaycan ərazisində 15-dən çox eyni adlı kənd vardır. Yevlax və Şa-

maxı rayonları  ərazisində yerləşən Quşçu kəndlərində ilk orta əsr yaşayış yerləri öyrənil-

mişdir. Ziya Göyalp bu toponimi hunların dini inancları ilə əlaqələndirir və qədim türklərin 

səcdə etdikləri beş müqəddəs totemdən biri olduğunu qeyd edir.  

2013-2014-cü illərdə təxminən 3 ha ərazini əhatə edən Üçtəpə abidəsində aparılmış ar-

xeoloji tədqiqatlar nəticəsində yaşayış yerindən şirsiz saxsı məmulatının hissələri əldə olun-

muşdur. Saxsı məmulatı xırda və iri qum qarışığı olan gildən hazırlanmış və sarımtıl rəngdədir. 

Küp, küpə, bardaq, dopu və digər qabların qulpları, ağız hissələri, gövdə və oturacaqları tapıl-

mışdır.  

Qeyd edək ki, abidə yerli əhali arasında Üçtəpə kurqanı kimi də tanınır. Lakin apardığı-

mız elmi araşdırmalar təpələrin kurqan deyil, ilk orta əsr yaşayış yeri olduğunu söyləməyə 

əsas verir. Fikrimizi ərazidən əldə olunnmuş şirsiz saxsı məmulatının dövrü də əsaslandırır. 

Həmçinin, təpələrin üzərində sonradan müsəlman qəbirlərinin salınması ehtimalı da var.  

Belə ki, Övliya Çələbinin “Səyahətnaməsi”ndə göstərilən  əraziyə uyğun gələn bu yer 

orta  əsrlərdə “Qoyun Ülumu” və ya “Qoyu Keçidi” adlandırılmışdır. Övliya Çələbi yazır: 

“Özdəmir oğlu Osman Paşa çayını (Əlicançay – T.Ə.) keçib, yolumuza davam etdik. Qoyun 

Keçidi adlı yerə çatdıq. Orada xeyli insan sümüklərinə rast gəldik. Bizim bələdçimiz Yassər 

Əli ağanın söylədiklərinə görə, burada Özdəmir oğlu Osman Paşa, Maraş (Kahraman Maraş – 

T.Ə.) hakimi Mustafa Paşa və  Hələb hakimi Məhəmməd Osmanlı ordusunun başında 

vuruşmuşdur. Döyüşdə əsgərlərdən bəzisi Kanuk, bəzisi isə Kapur çayında batmışdır. Burada, 

böyük bir çöldə (Türyançayın sol sahili – Dəli Quşçu kəndinə yaxın yerdə - T.Ə.) 40 min 

döyüşçünün qalığı var idi. Bu böyük bir abidəni xatırladırdı. Mən onların ruhuna Fatiha oxu-

dum və biz Qoyun Keçidindən şimala keçərək Ağsu çayına çatdıq...”. Qeyd edək ki, Özdəmir 

oğlu Osman Paşa 1584-1585-ci illərdə Osmanlı imperatorluğunda sədr-əzəm olmuşdur. Hələ 

1578-ci ildə  Çıldır döyüşündə  rəhbərlik etdiyi Osmanlı ordusunun qələbəsindən sonra ələ 

keçirdiyi  Şirvanda bəylərbəyi təyin edilmiş, həmin ilin iyul ayının 9-da Qoyun Ülumu 

(Zərdab ərazisində - T.Ə.) adlı yerdə növbəti qələbəsini qazanmışdır.  

Digər bir maraqlı məsələ abidənin Ağtəpə adlı hissəsində kiçik xatirə daşının olmasıdır. 

Daşın torpaq hissədə eni 0,4 m, mərkəz hissədə eni 0,3 m, baş hissədə isə 0,2 m-dir. 

Hündürlüyü 0,55 m olan daşın hər bir tərəfi bir cəhətə (şimal-cənub-şərq-qərb) doğrudur. Dəli 

Quşçu kəndinin sakinləri öz ata-babalarının həmin xatirə daşının 1918-ci ildə Qafqaz-İslam 

ordusu tərəfindən qoyulduğunu söylədiyini qeyd edir. Onu da qeyd edək ki, həmin ildə 

erməni-bolşevik qüvvələrinin  Şamaxıda törətdiyi soyqırımın qarşısını almaq üçün Qafqaz-

İslam ordusunun bir hissəsinin Göyçay qəzasından keçərək irəliləməsi məlumdur. Ehtimal 

olunur ki, həmin dəstələrin bir hissəsi Övliya Çələbinin xatırlatdığı bu ərazidən keçmiş  və 

orada öz xatirə daşlarını qoymuşdur.  

Beləliklə, Azərbaycan (Qafqaz) Albaniyası dövründən Azərbaycan Demokratik Res-

publikası zamanına qədər tarixin keçməkeşli hadisələrinin şahidi olan Üçtəpə abidəsi ilk orta 

---