Microsoft Word A. Guler dissertasiya doc
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
55 subyektin funksiyası kimi, ya da bir-birləri ilə qarşılıqlı fəaliyyətdə olan müxtəlif subyektlərin təşkilatı-iqtisadi forması kimi çıxış edir». V.S.Bajenov insan kapitalının inteqral xarakteristikasını verir. O, insan kapitalına «insanın əmək fəaliyyəti prosesində təzahür edən xüsusiyyətlərinin məcmusu kimi yanaşır. Bu xüsusiyyətlər əmək bazarının tələblərindən irəli gəlir və təhsil səviyyəsi, intellektual potensial, bilik, vərdişlər, istehsalat təcrübəsi kimi ixtisas xüsusiyyətləri, həmçinin şəxsi keyfiyyətlər, onun fizioloji və sosial- psixoloji xüsusiyyətləri (sağlamlıq vəziyyəti, zehni qabiliyyəti, istehdadı, təşəbbüskarlığı və s.) daxildir.bunla investisiya yatırımları nəticəsində formalaşır və onun sahibinə əmək fəaliyyəti boyunca gəlir gətirir». nsan kapitalının müasir şəraitdə formalaşması və inkişafı xüsusiyyətlərini və onun cəmiyyətin həyat fəaliyyəti proseslərindəki rolunu ümumiləşdirərək onu aşağıdakı xüsusiyyətlərlə xarakterizə etmək olar; 1. nsan kapitalının genezisi və inkişafı özündə tarixi məzmun (kontekst) və asılılqlar daşıyır. Bu kapital həm insanın öz şəxsi məsrəfləri, həm də dövlət xərcləri hesabına toplanır. Texnoloji inkişafın sürətlənməsinə uyğun olaraq bu xərclər getdikcə artır. 2. nsan kapitalına yönəldilən investisiya yatırımlarına milli və mədəni ə nənələr, tarixi xüsusiyyətlər, mikro və makro səviyyələrdə dövlətin həyata keçirdiyi iqtisadi siyasət, hüquqi baza, cəmiyyətin təhsil, rifah səviyyəsi, səhiyyənin inkişafı və s. amillər şərtləndirici təsir göstərir. 3. nsan kapitalının sosial-antropoloji elementləri bu fonomenen ən mühüm xüsusiyyətlərindən birinin nəzər alınmasını zəruri edir. Bu kapitalın toplanması və istifadəsi insanın fiziki xüsusiyyətləri və imkanları, eləcə də onun potensialından stifadə imkanları ilə məhdudlaşır. 4. nsan kapitalının reallaşma imkanları, likvidliyi sıfıra bərabərdir. Belə ki, fiziki kapitaldan fərqli olaraq bu kapitalın sahibi insan özüdür, onu pula dəyişmək olmaz. Bir sıra müxtəlif iqtisadi münasibətlərdə bu kapitaldan istifadə olunması insanın özünün nəzarəti altında baş verir. 5. nsan kapitalının verimlilik səviyyəsi subyektin özünün iradəsi, maddi və 56 mənəvi maraqları, mədəniyyət səviyyəsi, firmadaxili mədəniyyət səviyyəsi, ə məyin təşkili səviyyəsi, əmək şəraiti, ətraf mühitin mühafizəsi və s. Amillərlə müəyyən edilir. 6. nsan kapitalının toplanması iqtisadi sistemin inkişafının başlıca şərti olaraq çıxış edir. Bu insan kapitalının ictimai istehsalda rolunun və yerinin ə həmiyyətini bir daha təsdiqləyir. 7. nsan kapitalın mənəvi və bioloji aşınmaya məruz qalır. O, sabit kəmiyyət deyildir, müəyyən şəraitdə artan və ya azalan xətlə inkişaf edir. Bu isə həyatın keyfiyyətindən, insan kapitalının formalaşmasında, yığımında cəmiyyətin və bütün strukturların məqsədəuyğun fəaliyyətindən əhəmiyyətli dərəcədə asılıdır. 8. nsan kapitalının təkrar istehsalı inkişaf edən ictimai proseslərlə şərtləşən, insanın və cəmiyyətin həyat fəaliyyətinin antropoloji, sosial-iqtisadi, mədəni-tarixi və təşkilati-idarəetmə tərəfləri ilə dialektik vəhdətdə təzahür edən, baş verən bir hadisədir. nsan kapitalı ideyası həm iqtisadiyyatda və cəmiyyətin həy1at fəaliyyətinin digər sferalarında, həm insanın özündə, həm də əmək fəaliyyətinin məzmununda, onun həyata keçirilməsi ilə bağlı proseslərin məzmununda, xüsusilə də ETT-nin təsiri altında baş verən dəyişikliklərin təsiri nəticəsində genişlənmiş və inkişaf etmişdir. nsan kapitalı haqqında təsəvvürlər cəmiyyətin inkişafı və insan haqqında elmi biliklərin genişlənməsi və inkişafı nəticəsində təkamül prosesi keçərək daha da təkmilləşmiş və inkişaf etmişdir. nsan kapitalı konseptual planda ümuminin, əlahiddənin (otdelnıy) və xüsusinin dialektik vəhdətini formalaşdıran müəyyən bir tam kimi nəzərdən keçirilir (yəni, insan kapitalına ümumi halda, əlahiddə şəkildə və çüsusi formada yanaşmaq olar). Ümumi hal – bütövlükdə cəmiyyət miqyasında insan kapitalının keyfiyyət səviyyəsində və ifadəsində özünü göstərir. Onun səmərəliliyinin əsas meyarı mili gəlirin yaradılmasında insan kapitalının oynadığı rola əsaslanır. Ə lahiddə yanaşma – insan kapitalının iqtisadi fəaliyyət proseslərində təzahür edən və reallaşan vəziyyəti və keyfiyyət xüsusiyyətlərinə əsaslanır. 57 Xüsusi yanaşma –insan kapitalının bioloji, sosial və mənəvi xüsusiyyətləri və bu və ya digər peşədən irəli gələrək ona qarşı irəli sürülən tələbləri özündə ifadə edir.
Bu fərqli yanaşmalar insan kapitalının hansı sosial-iqtisadi və tarixi şəraitdə və şərtlər çərçivəsində formalaşmasına diqqətin yetirilməi zərurətini ortaya qoyur. Çünki, cəmiyyətin sosial, iqtisadi, siyasi, mədəni inkişaf səviyyəsi və məqsədlərindən asılı olaraq ayrı-ayrı elm sahələrində insan haqqında toplanmış biliklərin istehsal və qeyri-istehsal fəaliyyəti sferalarında tətbiqi və istifadəsinə ehtiyac yaranır. nsana ilk öncə iqtisadi nəzəriyyənin problemi olaraq yanaşmışlar və burada insan hər şeydən öncə təsərrüfat proseslərinin mühüm bir elementi olaraq nəzərdən keçirilmişdir. Bu zaman insanın davranış modelinin formalaşması insan və iqtisadi mühit (sistem) arasında yaranan ziddiyyətlərin aradan qaldırılması fonunda öz həllini tapırdı. Onu da qeyd edək ki, insan haqqında iqtisadi nəzəriyyədə olan təsəvvürlər təbiət elmləri, ictimai elmlər, o cümlədən fəlsəfə, psixologiya, sosiaologiya və s. sahələrdə əldə edəln biliklər əsasında formalaşırdı. Lakin texnoloji prosesləri təsiri burada özünü daha güclü formada göstərirdi və daima insanın insan haqqındakı bilikləri, təsəvvürləri texniki-texnoloji tərəqqiyə çatmağa çalışırdı. 20-ci əsrin ortalarından sonra (3-cü iyirmi beş illikdə) texnoloji proseslərlə sosial sistemlər arasında yaranan uyğunsuzluqlar, fərqlər və birincilərin bu qarşılıqlı təsir proseslərində dominantlıq təşkil etməsi cəmiyyətdə də müəyyən dəyişikliklərin baş verməsini və insan kapitalına fərqli yanaşmaların ortaya çıxmasına zərurəti artırırdı. Texnoloji tərəqqi fintastik templərlə baş verərək, dünya ölkələrinə sürətlə yayılırdı. Onun təsiri ilə insanın həyat fəaliyyəti proseslərində baş verən sürətli dəyişikliklər insanla cəmiyyət arasında münaqişələrin, ziddiyyətlərin artmasına və güclənməsinə səbəb olurdu. 80-ci illərdən etibarən insan kapitalı ilə bağlı təsəvvürlər, yanaşmalar insan və bilik arasındakı münasibətlər problemini gündəmə gətirmiş, insan amili daha da aktullaşmışdır. Nəticədə bu, sosial keyfiyyətlərlə yanaşı, həm də digər keyfiyyətlərə, o cümlədən texnoloji dəyişikliklərin təsiri altında cəmiyyətdə baş verən sürətli dəyişikliklərə
Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|