Microsoft Word A. Guler dissertasiya doc
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
70 ömüruzunluğundan, əməkqabiliyyəti dövrünün müddətindən asılıdr. Nə qədər tez insana kaptalın yatırılarsa, onun qayıtması bir o qədər surətlə başlayar. 2. nsan kapitalı toplanma (yığım) və çoxalqmaq, artmaq qabiliyyətinə malikdir. nsan kapitalının toplanması işçinin dövrü olaraq yenidən təlimləndirilməsi, öyrədilməsi və istehsal təcrübəsinin toplanması prosesləri zamanı həyata keçirilir. Bu proses fasiləsiz olaraq həyata keçirilərsə, onun keyfiyyət xüsusiyyətləri daha da yaxşılaşar və təkmilləşər. 3. nsan kapitalının toplanması, yığılm səviyyəsinə uyğuq olaraq bu kapitalın gəlir gətirmə qabiliyyəti aktiv əmək fəaliyyəti dövrü ilə, aktiv əmək qabiliyyəti yaş həddi ilə məhdudlaşır, sonra isə kəskin şəkildə azalır. 4. nsan kapitalının formalaşması və inkişafı proseslərində təkcə onun sahibinin, yəni təlim-təhsil proseslərini keçən işçilərin deyil, həm də onu aparan insanların keyfiyyət xüsusiyyətləri artır və yaxşılaşır. Nəticə etibarilə həm birincilərin, həm də ikincilərin gəlirlərinin artması üçün imkanları genişlənir. 5. nsan yatırılan bütün investisiyaları məqsədəuyğun və səmərəli hesab etmək olmaz. Məsələn, cinayətkar fəaliyyətə yönəldilən investisiyaları insan kapitalına yatırılan investisiya deyildir və cəmiyyət üçün zərərlidir. 6. nsan kapitalına investisiyalar tarixi, mədəni, mili xüsusiyyətləri ilə xarakterizə olunur. Məsələn, hər hansı bir peşənin seçilməsi və ya təhsil səviyyəsi ailənin, nəslin ənənələrindən asılı olaraq həyata keçirilə bilər. 7. Bu investisiyalar ayrılıqda fərd üçün, həm də bütün cəmiyyət üçün daha faydalı ola bilir. 8. Təhsilə və insanın sağlamlığına yönəldilən investisiyalar çox mühüm təsir effektlərinə malikdir. Ümumi və xüsusi təhsil səviyyəsinin artırılması insan formalaşmaqda olan insan kapitalının bilik səviyyəsinin və ehtiyatının artırılması, bu kapitalın keyfiyyəti və həcminin artmasını təmin edir. Ali təhsilə investisiya yönəldilməsi isə yüksək ixtisaslı mütəxəssis kadrların formalaşmasına kömək edir ki, bu da iqtisadi artım templərini sürətləndirir. C.Kendrik insan kapitalına yönəldilən investisiyaları tələbələrin universitetlərdə təhsil almaqları ilə bağlı olaraq, işçilərin isə ixtisas artırmaları ilə 71 bağlı itirdikləri əmək haqqı kimi qiymətləndirirdi. L.Turou qeyd edirdi ki, «boş vaxt insan kapitalının mühüm aktividir. Bu fərdə insan kapitalının digər aktivlərinin əldə edilməsi imkanını verir». nsan kapitalına investisiyalar təkcə təhsil xərcləri deyil, eyni zamanda fundamental elmi tədqiqatlara yatırılan vəsaitlər də aid edilir. Çünki, elmin inkişafı prosesində yalnız yeni texnika və texnologiyaların yadarılmasına xidmət edən intellektual biliklər formalaşmır, yeniliklər yaranmır, həm də alimlərin, konstruktorların insan kapitalının toplanması baş verir.
72
N Ə T C Ə VƏ TƏKL FLƏR
Umumi elmi anlamda informasiya insanlar arasında, həmçinin insanlar və qurğular arasında məlumat, canlı və cansız təbiətlə siqnallar mübadiləsini əks etdirsə də, müasir iqtisadi ədəbiyyatlarda onun müxtəlif təriflərinə rast gəlinir. Tanınmış Amerika sosioloqu Manuel Kastels (1942) informasiyaya bəsit tərif verir: “ nformasiya təşkil edilən və oturulən gostəricilərdir”. Kibernetikanın banisi N.Vinner isə qeyd edir ki, “ nformasiya nə materiyadır, nə də enerjidir, informasiya elə informasiyadır”. nformatizasiyanın tərifini tanınmış rusiyalı filosof Arkadi Ursul (1936) da verir. Onun təbirincə “ nformatizasiya dedikdə, sivilizasiyanın intellektual səviyyəsinin köklu yuksəlməsi və bunun əsasında insanın butun həyat fəaliyyətinin humanist yenidənqurulması məqsədilə informatika vasitələrinin köməyilə mühüm inkişaf resursu kimi informasiyaya tam malik olmağın yaradıcı prosesi başa düşülür”. nformasiyanın muxtəlif novləri arasında iqtisadi informasiya mühüm yer tutur. Fərqləndirici xususiyyəti kimi iqtisadi informasiyanı insan kollektivlərində, təşkilatlarda idarəetmə prosesləri ilə bağlılıq səciyyələndirir. qtisadi informasiya istehsal, bolgu, mubadilə və material nemət və xidmətlərin istehlakı proseslərini müşayiət edir. Onun əhəmiyyətli hissəsi ictimai istehsalla bağlıdır ki, bu da istehsal informasiyası kimi qəbul edilir.
fərdə gələcəkdə nemətlər axınını təmin edən vasitədir. Nemət anlayışı subyektiv olduğundan kapital anlayışı da subyektivdir və onun hamılıqla qəbul edilmiş təfsiri ola bilməz. Kapitalın məhsuldarlığı (səmərəliyi, effektivliyi) kapitalın həcminin kəmiyyət qiyməti ilə onun doğurduğu nemətlər axınının nisbətidir. Kapitalın məhsuldarlığına onun fərd tərəfindən əldə edilən nemətlər axınına təsir göstərmək qabiliyyəti kimi tərif verirlər. Hər bir ölkənin gələcəyi onun təhsil sistemindən güclü surətdə asılıdır. Ə lbəttə ki, ölkədə təhsilin təşkil olunması dövlət səviyyəsində həyata keçirilir. 73 Təhsilin pillələri olan orta məktəblər, peşə məktəbləri, ali məktəblərdə verilən hər bir səviyyə şagird və ya tələbələrin gələcək fəaliyyətlərinə bilavasitə təsir göstərir. Ə lbəttə ki, səviyyəsindən asılı olmayaraq hər bir təhsil növü müəyyən proqram üzrə aparılır. Tədris prosesinn keyfiyyətini artırmaq üçün elm və texnologiyaların nailiyyətləri təhsil sisteminə də tətbiq olunur. nsan kapitalının formalaşması, inkişafı mürəkkəb və çoxcəhətli bri proses olub, fərdin məxsusi keyfiyyətlərinin, bilik və bacarıqlarının, qabiliyyətlərinin inkişaf etdirilməsi, bu keyfiyyətlərin məcmu şəkildə kapitala çevrilməsi ilə bağlıdır. nsan kapitalının müxtəlif formalarda inkişafı bu kapitalı formalaşdıran komponentlər üzrə maliyyə vəsaitlərinin məqsədli şəkildə yönəldilməsindən ə həmiyyətli dərəcədə asılıdır. nsan kapitalına investisiya işçinin ixtisas və qabiliyyətinin, eləcə də əmək məhsuldarılığının yüksəldilməsinə istiqamətlənmiş hər hansı bir fəaliyyətdir. Bu fəaliyyət çərçivəsində yönəldilən vəsaitlər fərdin bilik və bacarıqlarının, təhsil səviyyəsinin yüksəldilməsi, sağlamlığının qorunması, həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinə, həyat keyfiyyətinin yaxşılaşmasına xidmət etməlidir. Belə olan halda formalaşmış kapital onun sahibinin sosial-iqtisadi təminatlılıq səviyyəsinin yüksəlməsinə, bütövlükdə cəmiyyətin möhkəmlənməsinə təkan vermiş olur. nsan kapitalına yönəldilən investisiyaların istiqamətləri onun strukturu baxı- mından fərqləndirilir, lakin iki əsas istiqamət ümumi olaraq qalır: birincisi, təhsilə, ikincisi isə sağlamlığın qorunması və səhiyyənin inkişafına yönəldilən investisiya- lardır. Bəzi tədqiqatçılar burada işçi qüvvəsinin yerdəyişməsi, mobilliyi, işə düzəlmə və digər çoxsaylı iqtisadi əhəmiyyətli informasiyanın axtarışı və onu əldə etmək məqsədləri üçün yönlədilən investisiyalar, uşaqların təlim-tərbiyəsi ilə bağlı xərclərə yönəldilən investisiyalar, elmin və intellektin, mədəniyyət və incəsənətin inkişafına yönəldilən investisiyaları da daxil edirlər. Bu gün respublikamızda sosial-iqtisali inkişafın təmin edilməsi məqsədilə qəbul edilən çoxsaylı dövlət proqramları, strategiyaların reallaşmasında, bu istiqamətdə genişmiqyaslı tədbirlərin həyata keçirilməsində, ümumilikdə ölkədə sosial siyasətin maliyyələşdirilməsində dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitlərin rolu
74 daha çox hiss edilməkdədir. Respublikamızın müstəqilliyinin bərpasından keçən dövr ərzində dövlət büdcəsindən ayrılan sosial inkişaf məqsədli vəsaitlərin həcmi ilbəil artmaqdadır. Son illərdə də bu istiqamətdə davamlı artım meylləri müşahidə edilir və ayrılan vəsaitlərin həcmi dövlət dübcəsi xərclərinin prioritetləri sırasına daxildir. 2000-2012-ci illərdə sosial-mədəni tədbirlərin maliyyələşdirilməsi məqsədilə dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitlərin həcmi təxminən 11 dəfə artmışdır. Son 10 ildə respublikamızda səhiyyə sisteminin inkişafı məqsədilə ayrılan vəsa- itlərin həcmi 11 dəfə artmışdır. Bu vəsaitlərin sosial-mədəni tədbirlərə ayrılan vəsa- itlərin strukturunda payı isə 10,3%-dən 15%-ə yüksəlmişdir, lakin dövlət büdcəsi xərclərinə nisbətən bu rəqəm 5,4%-dən 3,5%-ə enmişdir. Səhiyyə xərclərinin struktu- runda isə daha çox xəstəxanalar və səhiyyə sahəsinə aid edilən digər xidmətlərə ayrı- lan vəsaitlərin həcmi artırılmışdır ki, bu xərclərin də strukturunda dövlət proqramları yer almışdır. Dövlət büdcəsində mədəniyyət, incəsənət, informasiya, bədən tərbiyəsi və digər kateqoriyalara aid edilməyən sahələrdə fəaliyyətin maliyyələşdirilməsi üçün ayrılan vəsaitlərin həcmi isə 11,7 dəfə artaraq, 2000-ci ildə 20,1 mln.manatdan 2012-ci ildə 240,8 mln.manata yüksəlmişdir. Bu vəsaitlərin sosial-mədəni tədbirlərə ayrılan vəsaitlərin strukturunda payı 5,7%-4,5% arasında dəyişmişdir, dövlət büdcəsi xərclərinə nisbətdə bu rəqəm 2,4%-dən 1,4%-ə enmişdir. Bu gün respublikamızda sosial sferanın maliyyələşdirilməsində əsas subyekt kimi dövlət çıxış edir və büdcə vəsaitlərinin xüsusi çəkisi daha çox üstünlük təşkil edir. Bazar iqtisadi sistemi inkişaf etdikcə, cəmiyyətin sosial inkişafında özəl sektorun, vətəndaş cəmiyyəti institutlarının, yerli özünüidarəetmə orqanlarının iştirakına zərurəti yaranır və bu da sosial siyasətin maliyyə təminatı kanallarının çoxalmasını şərtləndirir. Deməli, cəmiyyətin özünün bu prosesə hazırlanması, dövlətin bu istiqamətdə fəaliyyətinin gücləndirilməsi artıq zərurətə çevrilməkdədir. 75
Ə
1. Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsi zərfi 2010; 2013. 2. Azərbaycanın statistik göstəriciləri 2009; 2013. 3. Беккер Г. Человеческое поведение: экономический подход. Избранные труды по экономической теории. Пер. с англ. М.: ГУ ВШЭ, 2003, 672 с. 4. Кендрик Дж. Совокупный капитал США и его формирование. М.: Прогресс , 1978, 275 с. 5. Макконел К.Р., Брю С.Л. Экономикс: принципы, проблемы и политика . Т 2. 1992. 400 c. 6. Цыренова А.А. Развитие человеческого капитала в условиях трансфо- рмации институциональной среды. – Улан-Удэ. Изд-во ВСГТУ, 2006, 88 c. 7. http://www.sspf.gov.az/ 8. Корнейчук Б.В. «Информасийа игтисадиййаты». Санкт-Петербург. 9. Аббасов Я.М., Байрамов З.З., Гулийев Щ.Х. Игтисади информасийанын iшлянмясинин компцтер технолоэийасы. Бакы, 2002. 10.
Əliquliyev R.M. - qtisadi proseslərdə informasiya texnologiyaları. Bakı 2007.
11. Abbasov Ə., Əlizadə M.,Seyidzadə E., Salmanova M. - nformatika və kompüterləşmənin əsasları. Bakı 2006. 12.
Bəybalayev Q. - Müasir telekommunikasiya sistemlərinin optik lifli rabitə xətləri. Bakı 2006. 13. Azərbaycanda səhiyyə, sosial təminat və ətraf muhit. (2011). Bakı, Azərbaycan 14.
The new demografik regime / Population Challenges and Policy Responses/ 15. United Nations. New York and Geneva, 2005. (Yeni demoqrafik rejim/ Ə hali problemləri və siyasi cavablar/ BMT, Nyu-York və Cenevrə, 2005 ). 76 16. Караев И.А. (1989) “Методы оценивания функций спроса и предложения в неравновесной экономики”. Мoсква, изд. ЦЭМИ, 24 стр. (Qarayev .Ə. 17. Социальная политика. (2010) Под. общ.ред. Волгина Н.А. Мoсква, изд . “Экзамен”, 734 с. (Sosial siyasət. (2010) N.A.Volqinin umumi redaktəsilə. Moskva, “Ekzamen” nəşriyyatı, 734 səh .).
77
РЕЗЮМЕ
Важную роль в экономической информацией между различными типами информации .Отличительной чертой экономической информации, такие как группы
людей, организаций, характеризует отношения между процессами управления . Экономическая информация производство, распределение, обмен
и потребление материалов и услуг в процессе сопровождается благословения .Значительная часть этого происходит из-за общественного производства , которое
рассматривается
в
качестве
информации производства . Средства
для защиты благословения будущей столицы личности. Благословение субъективное понимание концепции справедливости в общепринятом толковании является субъективным и не может быть. Будущее
каждой страны зависит от ее сильной системы образования. Формирование человеческого капитала, развитие комплекса и многогранный процесс
, BRI, внутренние качества личности знаний, умений и навыков по разработке etdirilməsi, совокупность качеств, связанных с преобразованием столицы
. Развитие человеческого капитала в различных формах kapitalının компоненты , которые формируют путь для направления средств asılıdır значительно . Квалификация работника и умение инвестировать в человеческий капитал, а также повышения производительности труда məhsuldarılıgının istiqamətlənmis никакой активности. По этой причине, магистерская диссертация на тему имеет большое значение. Основные особенности магистерской диссертации, представленной в столицу учился в информационной экономике, укрепление конкурентных факторов , влияющих на информацию человека kapitaklının уроки и перспективы для развития человеческого капитала была изучена в условиях конкурентной экономики. 78
ABSTRACT
Information economy is the main type of the information, its distinction chatacteristics is that information economy connecting with menegement prosess at human collectives and organizations. Information economy accompany production, distribution, trade and consumers. Its main party is about production information. Capital is the way that ensuring flow of everything. Product is the subjective, for this regard capital is subjective too. Future of every country is depending education system of that country. Formating, development of human capital is one diffucult prosess and its work hard to transfer skils, knowledge to the human capital. Development of human capital is depends to the financial flow from the country. For this regard content of the master thesis is very important. At this master thesis main characterictics of the capital in the information economy studied, factors that influences to the improving competition human capital researched and development perspectives of the human capital in information economy analised. Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|