Microsoft Word A. Guler dissertasiya doc
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.2. R əqab ətli insan kapitalının inki şafını t əmin ed ən texniki şərtl ər
64
3.2. Rəqabətli insan kapitalının inkişafını təmin edən texniki şərtlər nsan kapitalı ilə fiziki və maddi kapital arasında həm ümumi, həm də fərqləndirici cəhətlər vardır. Ümumi cəhətlər aşağıdakılardar: 1. nsan kapitalı müəyyən xüsuisyyətlərin, qabiliyyətlərin məcmusunə təşkil edir ki, bu uzun müddət ərzində istifadə oluna bilir. 2. Onun formalaşması, qorunub saxlanılması və artımı üçün əhəmmiyyətli investisiya yatırımları tələb olunur. 3. nsan kapitalı fiziki və mənəvi aşınmaya məruz qalır, öz dəyərini dəyişə bilir.
Fərqləndirici cəhətlər aşağıdakılardır: 1. nsan kapitalı onun daşıyıcısından (sahibindən), yəni canlı insandan ayrılmazdır, kənarda mövcud deyildir. 2. nsan kapitalı vərdişlər və qabiliyyətlər şəklində müəyyən bir ehtiyat halındadır, yəni toplana, yığıla bilir. 3. nsan kapitalının istifadə edilməsi və bundan gəlir əldə edilməsi prosesinə insan özü nəzarət edir, bu, birbaşa insanın özünün nəzarəti altında, onun birbaşa iştirakı ilə baş verir. 4. nsan kapitalı likvidlik dərəcəsinə görə fiziki kapitaldan fərqlənir. Onun sahibi canlı insan olduğu üçün o, alınıb satılmır. Bu kapitalın qiyməti işçinin aldığı ə mək haqqıdır. nsan kapitalı fiziki kapitaldan, əmlakdan, qiymətli kağızlardan fərqli olaraq alqı-satqı predmeti, girovu deyildir. O, ən aşağı likvidlik formasına malik kapitaldır. 5. nsan kapitalının fəaliyyəti (işləməsi) fərdin (kapital sahibinin özünün) maraqları, maddi və mənəvi tələbatları, maraqları, cavaödehliyi, dünyagörüşü və ümumi mədəni səviyyəsi ilə şərtlənir. 6. nsan kapitalına yatırımlar sosial effekti təmin edir. 7. Fiziki kapitaldan fərqli olaraq insan kapitalının investisiyalaşması dövrü 65 uzunmüddətlidir (məsələn, təhsil müddəti 12-20 il davam edə bilər, deməli investisiya yatırımları bu müddətə davam edir, fiziki kapitalın investisiyalaşma dövrü isə 1,5-2 il ola bilir). 8. nsan kapitalına kaptal qoyuluşu daha yüksək risq dərəcəsinə və qeyri- müəyyənlik səviyyəsinə malikdir. nvestisiya xərclərindən asılı olaraq insan kapitalının həcminin dəyişməsini fiziki kapitalda olduğu kimi eyni dəqiqliklə müəyyən etmək mümkün deyildir. 9. nsan kapitalına investisiya yatırımları həcminə görə daha çox, müddəti baxımından daha uzun dövr ərzində iqtisadi və sosial səmərəliliyi ilə fərqlənir. 10.
Fiziki kapitaldan fərqli olaraq insan kapitalı işləndikcə, sərf olunduqca müəyyən aşınmaya məruz qalmaqla yanaşı, onun sahibinin peşə bacarıqlarının artması, vərdişlərinin təkmilləşməsi hesabına daha da zənginləşir. 11.
nsan kapitalı yığım xüsusiyyətinə malikdir. 12.
nsan kapitalı daha mobildir. Bu amillərə aşağıdakılar aid edilir: 1. Bioloji amillər – fiziki keyfiyyətlərin, anadangəlmə xüsusiyytlərin və qabiliyyətlərin məcmusudur ki, bunlar da təsərüüfat fəaaliyyəti proseslərində istifadə oluna bilir. Bu xüsusiyyətlərin özəlliyi ondadır ki, hər hansası bir şəkildə onlara təsir göstərmək, onları dəyişmək ya mümkünsü və ya çətin, ya da kifayət qədər maddi və mənəvi xərclər, məsrəflər tələb edir. 2. Sağlamlıq amili – insanın fiziki və psixi vəziyyəti, onun istehsal proseslərində iştirak etmək qabiliyyətinin olması ilə bağlı əlamətlərin məcmusudur. Bu amillərin məcmusu fərdin əmək qabiliyyətinin müddətinin uzadılmasını təmin edir, insan kapitalının verimliliyinə və onun amortizasiya müddətinə bilavasitə təsir göstərir. Bu amilin fərqləndirici xüsusiyyəti onun sistemli olaraq daima yaxşılaşdırılması imkanlarının təmin edilməsidir. 3. Sosial amil – insanını sosial münasibətlərin subyeki kimi ona məxsus ə lamətlərin məcmusudur. Buraya irqi, mili, .lkə mənsubiyyəti, müəyyən sosial qrupp aid olması, mənsubluğu kimi cəhətlər daxildir. Burada təhsil sistemi, həmçinin xidmətlər sisteminin inkişafı səviyyəsi mühüm rol oynayır. 66 4. qtisadi amil – buraya əmək bazarı, əmək haqqı sistemi, işçi qüvvəsinin mobilliyi kimi amillər daxildir. nsan kapitalı qlobal dəyişikliklər fonunda insanın poetnsial qabiliyyətinin (iş qabiliyyətinin) yeni təzahür forması kimi çıxış edir. Belə bir şəraitdə məhz intellekt istehsal sferasının dayan nöqtəsi rolunu oynayır. ctimai istehsala cəlb edilmiş insan kapitalının həcmi və keyfiyyətinin yüksəldilməsinə qarşı tələblər də artır. Daha doğrusu, insan potensialı, insan kapitalı dövlətin beynəlxalq əmək bölgüsü sistemində və rəqabət üstünlüyünün təmin edilməsində aparıcı amillərdən birinə çevrilir. Bütün bunlar insan kapitalının strukturunda da əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb olur. Təkcə intellektual kapital, təhsil, elm, mobillik əhəmiyyət kəsb etmir, eləcə də ümumi mədəniyyət səviyyəsi, istehsal mədəniyyətinin səviyyəsi, motivasiya, mənəvi-etik və əxlaqi keyfiyyətlər, dünyagörüşü və digər cəhətlər mühüm rol oynayır. Çünki, müasir cəmiyyətin formalaşması və inkişafı F.Fukuyamanın təbirincə desək, «mədəni mexanizmlər vasitəsilə yaradılan ictimai kapital ehtiyatlarının mövcudluğundan asılıdır». nsan kapitalının strukturu ilə bağlı alimlərin, tədqiqatçıların yanaşmaları olduqca müxtəlifdir. Bir variant olaraq insan kapitalının strukturunun aşağıdakı elementlərdən ibarət olması əsaslandırılır: Təhsil səviyyəsi; peşə hazırlığı səviyyəsi (iş təcrübəsi, vərdişlər, peşə yaralığı); əmək motivasiyası (fəaliyyətə motivasiya); sağlamlıq durumu; yeni sosial və əmək şəraitinə adaptasiya qabiliyyəti; iqtisadi əhəmiyyətli informasiyanı ə ləd etmə imkanı və s. Digər bir variantda isə insan kapitalı 2 struktur hissəyə ayrılır. 1. Bioloji insan kapitalı – əmək əməliyyatların yerinə yetirmək üçün fizik qabiliyyətin dəyər səviyyəsi, əhalinin sağlamlıq səviyyəsi – bu özü də iki hissədən ibarətdir: bir hissəsi nəsildən gələn, digər hissəsi isə qazanılan. 2. Mədəni insan kapitalı – intellektual qabiliyyətlərin məcmusu, təhsil səviyyəsi, bacarıqlar, vərdişlər, mənəvi keyfiyyətlər, fərdin ixtisas hazırlığı və s. nsan kapitalı anlayışı müxtəlif səviyyələrdə nəzərdən keçirilə bilir: 1. Qlobal insan kapitalı – ölkələr arasında yaranan iqtisadi münasibətlər Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|