Microsoft Word Adilli Ayt?kin 869M. docx
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
32
modanın dini təzahürü çox da nadir hadisə deyildir, doğrudur dinin yayılması nisbətən dərin proseslərə bağlıdır. Doğrudur, din moda deyildir. Lakin moda öz ə həmiyyətinə görə müxtəlif dəyərlərə bölünməyə, eyni zamanda dində də iştirak etməyə qadirdir. Ə lbəttə bu halda dini davranışın motivi modanın olmadığı yerdən mühüm dərəcədə fərqlənir. Modanın nə vaxt yarandığı sualına yuxarıda cavab verməyimizə baxmayaraq onuümumi şəkildə cavablandırmaq mümkündür. Ə vvəllər qeyd etdiyimiz kimi modanın həmişə və heç yerdə olmamasının nəticə ifadələri bir qədər pis vəziyyətdə qoyur, lakin bu tarixi inkişafın məhsuludur. Əlbəttə mədəni nümunələrdə innovasiya və qarşılıqlı mübadilə və xüsusilə sosial reallıq dəyişikliyə və mübadiləyə, öz təbiətinə görə dinamik və canlıdır. Doğrudur, bütün cəmiyyətlərdə bu və ya digər formada modaya xas olan oyun və nümayişlilik dəyərələrini şöhrətpərəst və paxıllar, yaradıcı şəxsiyyətlər, inqilabçılar, geri çəkilənlər, cinayətkarlar adətlə diktə edərək hökmran nümayəndələrində bu və ya digər formada dəyişir. Qərb və Şərqdə əsrlərboyu adəti idarə edən normal sosial tip hökmranlıq etmişdir. Tarixçilərə görə, onlar XV əsrdə Roma imperiyasında, Burqund sarayında, sonralar XVIII əsrə Avropanın tanınmış geniş olmayan dairələrində milli və dini qapalılığı pozaraq öz təsirlərini göstərirdilər. Belə ki, onlar modanın ilk zəif cücərtilərini yaymağa başlamışdılar. Burada söhbət say nisbətində az olan fövqaladə kiçik adacıqlar, tərpənməz dənizin dəyişməsindən gedir. Bu dəyişgənlik mədəniyyətin sosial davranışına və tanınmış sosial təbəqənin dar sektoruna toxunurdu. Məlumdur ki, mədəni nümunələrin heç bir dəyişikliyi moda ilə bağlı deyildir. Antik və ya orta əsr geyimlərində modanı işarə edən dəyişiklik heç də həmişə müasirlik və universallıq kimi modanın mühüm və ilkin dəyərlərinə əsaslanmırdı. Ə ksər hallarda bu növ uniformalardan yuxarı təbəqədə tez- tez dəyişən hökmdarı təqlid edənlər, onun favoritlərinə sadiq olmasını ifadə edənlər, bəzən isə hökmdara tabe olduğunu bildirənlər üçün istifadə edirdilər. Modanın bu cürilkin dəyərləri, oyun və nümayişlilik kimi dəyişikliklərdə çox məhdud sosial- mədəni mühit və vaxt
33
çərçivəsində iştirak edirdi. Ümumiyyətlə, antik dövrün modasının metaforası haqqında olduğu kimi, gələcək inkişaf etmiş sosial təzahürün cücərtisi və nümunəsi haqqında, həm də bəzi tarixçilərin dediyi kimi qədim kapitalizm haqqında danışmaq olar. Modanın əmələ gəlməsi və onun sosial təsdiqi hadisə deyildir. Bu uzun müddət ə rzində tədricən inkişaf edən, köhnə sosial formaların prosesidir. Bu formalardan bəziləri daima sosial- mədəni fonu təşkil edir və onların əsasında moda yarana bilir və ya əksinə. Onlara həmişə və hər yerdə iştirak edən oyun və nümayişlərin dəyərləri də daxildir. Modanın ilk zəif cücərtiləri özü ilə Avropa dirçəlişini gətirmişdir. Sonra XVII əsrdə moda milli və dini qapalılığı pozaraq tanınmışların məhdud çərçivəsində davranışına təsir etmişdir. Moda yalnız XIX əsrdə sənaye, inqilab, texniki yeniliklər, siyasi-inqilab, təbəqələrin əzilib- büzülməsi, millətlər və reqionlararası maneələr, urbanizasiya, sosial- iqtisadi və mədəni həyatın kütləviliyi kimi faktorların yaradılmasında formalşmışdır. Elə bunlara görə əsaslandırılıb təsdiq etmək olar ki, moda XIX əsrdə mühüm sosial miqyasda Avropa cəmiyyətində yaranmışdır. Əgər ə vvəllər moda sosial sistemin ayrı- ayrı elementlərində istifadə edilirdisə, qeyd olunan dövrdən başlayaraq moda sosial sistemdə mövcud olmuşdur. Bizim dövrdə isə moda sənaye cəhətdən inkişaf etmiş və müəyyən dərəcədə inkişaf etməkdə olan geniş ə hali təbəqəsinin davranışının sosial nizamlayıcısı kimi çıxış edir. Sözün əsl mənasında onun planetar miqyası təzahür etməkdədir. 34
Modanın təsir sferası həqiqətən sərhədsizdir və o, sosial həyatın, mədəniyyətin və insanın davranışının ən müxtəlif sahələrində yayılır. Bu faktı bu gün tədqiqatçıların əksəriyyəti təsdiq edirlər. Prinsip etibarilə modanın orbitinə nə olursa olsun və kim olursa olsun düşə bilər. Əgər bu vaxtadək nə isə modalı olmayıbsa, onda bundan sonra da olmayacağını fikirləşməkolmaz. Modalı standartlar adamlar tərəfindən heç də həmişə dərk edilmir, o, insanın zahirinin (geyim, saç düzümü, kosmetika və s.) və bilavasitə ətraf mühitin tərtibi üçün ümumən qəbul edilmişdir. Bununla yanaşı, moda elektrik məişət məmulatlarının, hətta təmamilə utilitar funksiyanın yerinə yetirilməsi üçün təyin edilmiş əşyaların çeşidinin formalaşdırılmasın təsir göstərir. Modanın qeyri- məişət əşyalarına da təsiri az deyildir. Bir çox tədqiqatçılar hələ çoxdan bəri modanın incəsənət və memarlığa yüksək dərəcədə təsir göstərdiyini qeyd edirlər.Bir çox hallarda müxtəlif filosoflar, sosial, dini və mənəviyyatçılar, nəzəriyyəçilər modalı standartların və obyektlərin sifətində çıxış edirlər. Bəzi tədqiqatçılar gənclər arasında narkotiklərdən istifadə edilməsi və bu halın genişlənməsi faktorlarını da modalılıqla başlayşrlar. Beləliklə bu modanın əks tərəfi də müşahidə edilir. Bunlar narkomaniyanın müxtəlifliyindən– tütünün çəkilməsindən və alkoqolun qəbul edilməsindən əl çəkməyi stimullaşdırır. Modanın bu təsirindən bir çox ölkələrdə antinikotin və antialkoqol təşviqatında istifadə edilir. Hazırda moda insan davranışının konservativ sahəsi olan qidalanma rasionuna və yeməklərin hazırlanma üsullarına da müdaxilə etməyə başlamışdır. Modanın təsiri kimi dərman preparatlarının qəbulu tibb işçilərinin ciddi etirazlarına səbəb olmuşdur. Ə slində keçmişdə olduğu kimi, indi də diaqnozun nəticəsindən asılı olmayaraq bu təsirdən azad ola bilmirlər. Ölümü ilə bağlı xəstəliklərin tarixini öyrənmiş tibb işçisi B.M.Şubin bu haqda yazırdı, «qəribə də olsa modanın geyimə, saç düzümünə deyil, xəstəliyə aiddir». Bu xüsusilə keçmiş zamanlarda diaqnozun doğrulmamış qoyulması ilə bağlı idi. Belə «modalı» diaqnoz XIX əsrin I yarısı üçün anevrizm xəstəliyi üçün müəyyən edilmişdir.
Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|