Microsoft Word Adilli Ayt?kin 869M. docx
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
20
nümunələr nəzərdə tutulur. Bunları modalı standart adlandırmaq olar. Məişətdə onlar sadəcə olaraq modalı adlandırılır, məsələn, «hazırki mövsümdə modalar necədir», «moda nə cürdür» və ya «nə modalıdır» sinonimli ifadələr məhz bu qəbildəndir. Modalı standartlar– mədəni nümunə4.lərin dəyişmiş formalarıdır. Digər sözlə mədəniyyətdə nə isə üsul, davranış qaydası və ya hərəkətin biopsixoloji elementlərini xüsusi vasitələrlə təsbit edir. Bu vasitələrə mədəniyyətdə təsbitin bütün mövcud üsul və formaları geyim və rəqsdən başlayaraq çap tekstlərinə və ya maqnit yazılarına kimi informasiyanın saxlanması və ötürülməsi daxildir. Modalı standartlara hər hansı maddi və həm də qeyri- maddi (mənəvi, işarə, simvolika və i. a) obyektlər aiddir. Bu obyektləri modalı obyekt adlandırırlar. Onlara əş yalar, ideyalar, sözlər, bədii əsərlər və i. a., həm də obyektlərin xüsusiyyətləri, məsələn, forma və ölçülər daxildir. Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, modalı obyektlər– modada istənilən şəkildə, hər biri müəyyən davranış qaydasında modalı standartların reallaşdırılma elementi kimi mövcuddur. Gündəlik həyatımızda biz müəyyən fasonda olan donun «dəbdə» olduğunu söyləyirik, lakin ciddi danışıqda, eləcə də, modada özü- özlüyündə don deyil, qadın üçün onu geyilməsi və ya geyim dizaynerləri üçün onun layihələndirilməsi vacib sayılır. Misal üçün donun yiyəsi onu sandıqda saxlayıb heç kimə göstərməzsə və ya onun təyinatına görə digər məqsədlər üçün istifadə edərsə, onda çox ehtimal ki, modalı davranışın aktı baş verməyəcək. Ümumilikdə yeni ər müxtəlif davranış nümunələrinə daxil edilə bilər, uyğun olaraq bu obyektlərin yerinə yetirdikləri funksiyalar da müxtəlifdir. Məsələn orta ə srlərdə Avropada pomidordan təkcə qida kimi istifadə edilmirdi, onu gül kimi öz sevgililərinə hədiyyə verirdilər. Şəkər, araq, şokolad, çay və kofedən əvvəllər dərman kimi istifadə olunurdu. Tütündən tarixdə müxtəlif cür istifadə olunmuşdur: onu çeynəyir, iyləyir və əfsuslar olsun ki, indiyədək çəkirlər. Eyni ilə modada da eyni obyekti müxtəlif modalı standarta daxil edirdilər. Eyni dram əsəri «dəbdə olur, lakin onu bir halda tərif, digər halda isə tənqid edirlər». Obyektsiz modalı standartlar da mövcuddur, onlar məhz insanın özünə aiddir, məsələn, əl- qol hərəkətləri (jest), mimika və s. Bəzən modalı standart vaxtilə istifadə
21
edilən modalı obyektdən, məsələn, baş geyimindən, qaloşdan, yelpikdən, qalstukdan, çətirdən, muftadan (qadınların əllərini keçirdikləri xəz), bədii əsərin qəbul edilməsindən və i. a. imtina edir. Bəs nə üçün bəzi davranış nümunələrini və ya predmetlərini modalı hesab edirlər, digərlərini isə yox? Və ya nə üçün eyni yerlər, onların xüsusiyyətləri, ideyalar hansısa zaman çərçivəsində modalı hesab edilmir, sonra qeyri- modalı olub, dahasonra isə yenidən modaya daxil edilirlər? Onlarla nə baş verir, onlara modalılığı nə verir, nə məhrum edir, bəlkəeynilə qalırlar? Burada çox güman ki, məsələ onların daxili xüsusiyyətində deyil. Bu və ya digər standartlar və obyektlər modalı zəmində duraraq modalı olur, yalnız və yalnız onlar modanın əhəmiyyətinə sahib olduqda modanın işarəsi şəklində əmələ gəlirlər. Modanın işarəsi şəklində əmələ gəlməsi, bu standart və obyektlərin hansısa dəyərləri əvəz etməsi, cəmiyyətdə və ya sosial qruplarda modalı kimi qəbul edilmələri deməkdir. Modanın sonuncu komponenti kimi modanın iştirakçıları seçilir, yəni onların davranışı standartlar, obyektlər və modanın dəyərləri kimi digər komponentlərin istiqamətlərindən götürülür. Aşağıda seçdiyimiz komponentləri ardıcıl olaraq nəzərdən keçirək. ndi isə modanın mühüm komponenti olan dəyərlərdən danışaq. «Modanın dəyərləri nə deməkdir» sualına cavab hələ aydın olmayan digər- «hansı standartlar və obyektlər modalı hesab edilir?», «onlardan nə vaxt moda atributlarını yaratmaq olar?», «moda iştirakçıları öz davranışlarında real olaraq nəyə istinad edirlər?», «onlar nə vaxt modalı şəlpə– şülpələrin dalınca düşürlər?» kimi suallara cavab verməyə imkan yaradacaq. Nəhayət, «moda nə böyük işdir» kimi həlledici məsələyə cavab moda dəyərlərinin tədqiq edilməsindən mühüm dərəcədə asılı olacaqdır. Beləliklə, bu dəyərlər modanın strukturunun təşkiledici komponentləridir. Məhz onların şərh edilməsi vasitəsi ilə qalan digər komponentləri də nəzərdən keçirmək olar. Mədəni nümunələrin və ya sosial davranış qaydalarının iki tərəfi vardır. Birinci tərəf onların dalınca getmək məcburiyyətində onlardan, ikinci tərəf isə dalınca getmək istəyənlərdən ibarətdir. Birincihalda bu qayda və ya nümunə sosial normalar kimi, ikinci halda isə sosial dəyərlər kimi iştirak edirlər. Bu davranışların
22
birincisindənormativ üstünlük təşkil edir və digərində isədəyər üstünlük təşkil edir. Bəzən hər iki tərəf sanki o bir modelin iki tərəfi kimi eyni qaydada bir- birinə elə sıx hörülür ki, birinin sonunu, digərinin isə əvvəlini təsbit etmək mümkün olmur. Hər yanda həmrəy bölüşdürülən dəyər çox vaxt mütləq normativ xassəsini alır, interləşdirilmiş norma isə arzu edilən dəyərə çevrilir. Digər sözlə vaxtilə hamı tərəfindən istənilən mütləqə çevrilir və dünənki «istək» bu gün lazımlı olur və ya ə ksinə çevrilə bilir. Digər sosial nizamlayıcı kimi modanın da hər iki başlanğıcı vardır: normativ və dəyər. Lakin burada dəyər üstünlük təşkil edir. Modanın göstəricisi nə qədər ciddi olursa olsun onlara riayət etməməyin sanksiyası, hüquqi sanksiyalardan sərt deyildir. Ə gər belə sanksiyalar şərtləşərsə və ya represiyalı olarsa, onda bu o deməkdir ki, moda ya digər nizamlayıcı ilə əvəz edilərək öləcək, ya da ümumiyyətlə müvafiq sosial situasiya yaranmayacaqdır.Məhz bu səbəbdən, biz modanın strukturundan onunla normativ başlanğıcı olan dəyəri seçməli oluruq. Jan Şepanski tərəfindən təklif edilmiş anlayışa əsasən, biz sosial dəyərin istənilən predmetini, maddi və mənəvi ideyanı və ya institutu, həqiqətdə və ya xəyalən nəzərdə tutulmuş predmeti həyatın zərurəti kimi dərk edirik. Təkcə jurnalistlər deyil, bu haqda həm də tədqiqatçılar modanın qeyri- daimi, dəyişən, yüngül xasiyyətli olması, mənasızlığı barədə tez- tez qeyd edirlər. Modanın dəyişməsi haqda haminin, təkcə yeniyetmələrin deyil, həm də uşaqların məlumatı vardır. Bu məlumatın dəyişməsi modanın funksiyası ilə bağlı olan daimi prosesdir. Təbii ki, burada belə bir sual əmələ gəlir, daimi dəyişmənin dəyərinin mənbəyi nədir? Ə gər modalı standartlar dəyişməni vaxtaşırı təmin edirsə, onda adamlar modanı necə dəyişirlər? Çox ehtimal ki, hansısa özünü bərabərləşdirən nüvə hissəsi mövcuddur və bu xüsusiyyətin öz daimiliyi vardır, bunu əksər hallarda «yüngül düşüncəli», «kaprizli», «qeyri- daimi» kimi xarakterizə edirlər. deallaşdırma prosedurası vasitəsilə qeyd edilənlər moda iştirakçılarının davranışının nizamlayıcısını təmsil edirlər. Yalnız hansısa standart və obyektlər modanın daxili dəyərlərinin bütün toplusunu işarə edərsə onların modalı dəyərlərə
Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|