43
136.1. Qəyyumluq və himayə valideynlərini itirmiş uşaqlara (bu Məcəllənin 114.1-ci
maddəsi) onların saxlanması, tərbiyə olunması, təhsil alması, habelə onların hüquq və
vəzifələrinin qorunması məqsədilə müəyyən olunur.
136.2. Qəyyumluq 14 yaşınadək, himayəçilik 14 yaşından 18 yaşınadək olan uşaqlar
üzərində təyin edilir.
136.3. Uşaqlara qəyyumluq və himayə təyin edilməsi və bunun xitamı Azərbaycan
Respublikasının mülki qanunvericiliyi ilə müəyyən edilir.
Maddə 137. Uşaqların qəyyumu (himayəçisi)
137.1. Yalnız yetkinlik yaşına çatmış və tam fəaliyyət qabiliyyəti olan şəxslər qəyyum
(himayəçi) təyin edilirlər.
137.2. Uşaqlara qəyyum (himayəçi) təyin edilərkən qəyyumun (himayəçinin) əxlaqı və
başqa cəhətləri, onun qəyyumluq (himayə) vəzifəsini yerinə yetirə bilməsi, onun və ailəsinin
uşaqla ünsiyyəti və münasibəti, habelə mümkünsə, uşağın öz arzusu nəzərə alınmalıdır.
137.3. Alkoqolik və narkomanlar, qəyyumluq (himayə) vəzifələrini icra etməkdən
kənarlaşdırılmış, valideynlik hüquqları məhdudlaşdırılmış şəxslər, keçmiş övladlığa götürənlər,
əgər onların təqsiri üzündən övladlığa götürmə ləğv olunmuşsa və səhhətinə görə uşağı tərbiyə
etmək vəzifəsini həyata keçirə bilməyən şəxslər (bu Məcəllənin 120.1.1—120.1.5-ci maddələri)
qəyyum (himayəçi) ola bilməzlər.
Maddə 138. Tərbiyə, müalicə və əhalinin sosial müdafiəsi müəssisələrində yerləşən
uşaqlar üzərində qəyyumluq (himayə) təyin edilməsi
138.1. Tam dövlət himayəsində olmaqla tərbiyə, müalicə və əhalinin sosial müdafiəsi
müəssisələrində yerləşən uşaqlara qəyyum (himayəçi) təyin olunmur. Bu vəzifə həmin
müəssisələrin rəhbərliyinə həvalə edilir.
138.2. Uşaqların müvəqqəti olaraq belə müəssisələrə yerləşdirilməsi qəyyumların
(himayəçilərin) hüquq və vəzifələrini məhdudlaşdırmır.
138.3. Qəyyumluq və himayə orqanları uşağın bu Məcəllənin 138.1-ci maddəsində
göstərilən müəssisələrdə saxlanmasına, tərbiyə və təhsilinə daimi nəzarət edir.
138.4. Bu Məcəllənin 138.1-ci maddəsində göstərilən müəssisələrin məzunlarının
hüquqlarının qorunması qəyyumluq və himayə orqanına həvalə edilir.
Maddə 139. Qəyyumluqda (himayədə) olan uşaqların hüquqları
139.0. Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsində nəzərdə tutulan hallar istisna
olmaqla, qəyyumluqda (himayədə) olan uşaqlar, aşağıdakı hüquqlara malikdirlər:
139.0.1. qəyyumun (himayəçinin) ailəsində tərbiyə almaq, onlardan qayğı almaq, qəyyum
(himayəçi) ilə birlikdə yaşamaq;
139.0.2. onların saxlanması, tərbiyəsi, təhsili, hərtərəfli inkişafı və insan ləyaqətinə hörmət
edilməsi üçün şəraitlə təmin olunmaq;
139.0.3. onlara düşən pensiya, müavinət, aliment və s. sosial ödənişləri almaq;
139.0.4. yaşadıqları ev (mənzil) üzərində mülkiyyət hüququnu və ya ondan istifadə etmək
hüququnu saxlamaq, ev (mənzil) olmazsa, mənzil qanunvericiliyinə uyğun mənzil almaq;
139.0.5. bu Məcəllənin 51-ci maddəsinə uyğun qəyyumun (himayəçinin) sui-istifadə
hərəkətlərindən müdafiə olunmaq;
44
139.0.6. bu Məcəllənin 50-ci və 52-ci maddələri ilə nəzərdə tutulmuş hüquqlardan istifadə
etmək.
Maddə 140. Valideyn himayəsindən məhrum olub tərbiyə, müalicə və əhalinin sosial
müdafiəsi müəssisələrində qalan uşaqların hüquqları
140.1. Valideyn himayəsindən məhrum olub, tərbiyə, müalicə və əhalinin sosial müdafiəsi
müəssisələrində və digər analoji müəssisələrdə qalan uşaqlar aşağıdakı hüquqlara malikdirlər;
140.1.1. saxlanılmaq, tərbiyə və təhsil almaq, hərtərəfli inkişaf etmək, ləyaqətinə hörmət
görmək və maraqlarını təmin etmək;
140.1.2. onlara düşən pensiya, müavinət və başqa sosial ödənişləri almaq;
140.1.3. mənzil (ev) sahəsi üzərində mülkiyyət hüququnu, mənzildən (evdən) istifadə etmək
hüququnu saxlamaq, mənzili (evi) olmazsa, mənzil qanunvericiliyinə uyğun mənzil sahəsi
almaq;
140.1.4. qeyd edilən müəssisələrdən qayıtdıqdan sonra Azərbaycan Respublikasının əmək
qanunvericiliyinə uyğun olaraq işə düzəlməkdə güzəştlərdən istifadə etmək.
140.2. Valideyn himayəsini itirmiş, göstərilən təşkilatların himayəsində olan uşaqlar bu
Məcəllənin 50—52-ci maddələrində göstərilən hüquqlara malikdirlər.
Maddə 141. Uşağın qəyyumunun (himayəçisinin) hüquq və vəzifələri
141.1. Uşağı tərbiyə etmək, onun sağlamlığının, fiziki və psixi, mənəvi və əxlaqi inkişafının
qeydinə qalmaq uşağın qəyyumunun (himayəçisinin) hüquq və vəzifəsidir.
141.2. Qəyyumluqda (himayədə) olan uşağın qəyyumunun (himayəçisinin) qəyyumluq və
himayə orqanlarının tövsiyələrini və uşağın rəyini nəzərə almaqla, onun tərbiyə üsullarını
sərbəst müəyyənləşdirmək hüququ vardır. Qəyyum (himayəçi) uşağın rəyinə uyğun olaraq
onun ümumi orta təhsil alması üçün təhsil müəssisəsini və təhsilin formasını seçmək hüququna
malikdir, uşağın ümumi orta təhsil almasını təmin etməlidir.
141.3. Qəyyumluqda (himayədə) olan uşağı hər hansı təşkilat, şəxs və ya yaxın qohum
qanuni əsas olmadan saxlayarsa, qəyyumun (himayəçinin) məhkəmə yolu ilə uşağın
qaytarılmasını tələb etmək hüququ var.
141.4. Uşağın valideynləri, yaxın qohumları ilə ünsiyyət uşağın maraqlarına cavab
vermədiyi hallardan başqa, qəyyumun (himayəçinin) uşağın onlarla ünsiyyət saxlamasına icazə
verməmək hüququ yoxdur.
141.5. Qəyyumun (himayəçinin) mülki hüquq və vəzifələri Azərbaycan Respublikasının
Mülki Məcəlləsi ilə müəyyən edilir.
141.6. Uşağa qəyyumluq (himayəçilik) vəzifəsi təmənnasız yerinə yetirilməlidir. Hər ay
uşağın qəyyumuna (himayəçisinə) onun saxlanması üçün dövlət tərəfindən təyin edilmiş
maddi vəsait verilir.
Maddə 142. Himayədar ailənin yaranması
142.1. Himayədar ailə uşağı tərbiyə olunmaq üçün vermə müqaviləsi əsasında yaranır. Bu
müqavilə qəyyumluq və himayə orqanı ilə himayədar valideynlər (uşağı tərbiyə olunmaq üçün
ailəyə götürmək arzusunda olan ər-arvad və ya ayrı-ayrı vətəndaşlar) arasında bağlanır.
Himayədar ailəyə tərbiyə üçün yalnız yetkinlik yaşına çatmamış uşaq və yalnız müqavilə ilə
nəzərdə tutulmuş müddətə verilə bilər.