Microsoft Word aliyeva nigar docx
Yüklə 0,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
71 müasir istiqamətləri ilə əlaqədar olan peşələrin meydana gəlməsi; istehsalatda geniş profili peşələrin rolunun artması və fəhlələrin peşə tərkibində həmin qəbildən olan fəhlələrin xüsusi çəkisinin artması; maşın və avadanlıqların təmiri; sazlanamsı və onlara xidmət üzrə çalışan işçilərin sayının artması; fəhlələrin müyyən sahəyə bağlılığının azalması; mürəkkəb əməyin orta səviyyəsinin və ixtisas və yüksək ixtisaslı fəhlələrin xüsusi şəkisinin artması; əmək bölgüsü və ə mək kooperasiyasını təkmilləşdirməsi əsasında peşələrin, ixtisasların və əmək funksiyalarının qovuşması. Ayrı-ayrı istehsalat proseslərində iş qüvvəsinin əmək faliyyətindəki dəyişikliklərin öyrənilməsi, əmək bölgüsünü, əməyin dəyişilməsi fəhlə kadrların təhsil səviyyəsinin düzgün başa düşməyin fəhlə kadrların təhsil səviyyəsinin düzgün başa düşməyən başlıca şərtdir. Bunun fəhlələrin peşə hazırlığın, ümumtəhsil biliyinin və əmək vərdişlərin düzgün əlaqələndirilməsində də böyük ə həmiyyəti vardır. ş qüvvəsi əmək qabiliyyəti ilə əlaqədardır. Ona görə dəəmək iş qüvvəsinin təzahürü kimi meydana çıxır. ş qüvvəsinin şərti isə əməyin həm kəmiyyət və həm də keyfiyyət cəhətdən-ixtisaslı işçi qüvvəsinin şərt olunması prosesidir. xtisaslı ə mək ixtisassız əməyə nisbətən vahid iş vaxtı ərzində daha çox digər yaradır. xtisaslı iş qüvvəsinin dəyəri isə işçilərin hazırlığı ilə əlaqədar olan xərclər, onların yaşayışını təmin edən maddi və mənəvi nemətlərin dəyəri ilə müəyyən olunur. ş in və işçinin təhsil dərəcəsinin müqayisə olunması, düzgün qiymətləndirilməsi taarif sisteminin təkmilləşdirilməsində əsas rol oynayır. Ona görə də tarif dərəcələri işim mürəkkəbliyini və işçinin təhsil səviyyəsini, habelə ə mək şəraitini dəqiq olaraq əks etdirilməlidir. Ə məyin mürəkkəbliyi aşağıdakı yolla aşkara çıxarılır: a) Işi təhsil etməklə, onun texnoloji və təşkilatı-texniki əlamətlərini, əsas işçi funksiyalarını öyrənməklə;
72 b) icrası üçün işçilərin ixtisasına qarşı olan tələbləri təhlil etməklə; bununla ə laqədar olaraq ixtisası müəyyən etmə üsulları da müxtəlif olur (təhsilini, iş stajını, istehsal prosesinin ünsürlərini nəzərə almaqla). Müasir elmi-texniki tərəqqi biliyin nəsildən-nəsilə verilməsi prosesini xeyli sürtləndirir ki, bu da elmin bilavasitə keçmişdə əldə etdiyi bilik və istehsalat təcrübəsinə istinad edərək konkret, məqsədəuyğun əmək prosesinə başlayır. Ona görə də bilik və təcrübəni məqsədəuyğun fəaliyyətinin müqəddəm, ilkin şərt adlandırmaq olar. Əlbəttə, biliksiz və təcrübəsiz də əmək fəaliyyəti ola bilər. Lakin bu ictimai faydalı və fərdi-faydalı xarakter daşımazdı. Məsələn, biliyin, təcrübənin olmaması əmək alətlərindən və əmək cisimlərindən səmərəsiz, istifadəyə səbəb olur. Bu özünü gözlənilməz qəzalarda, avadanlıqların sınıb xarab olmamasında, onların istehsal güclərindən tam istifadə olunmasında, yeni texnikanın ləng mənimsənilməsində, zay məhsul istehsalında, aşağı keyfiyyətli məhsul istehsalında və istehsalat normalarının ləng yerinə yetirilməsində göstərir. Orta, orta ixtisas, ali və peşə-texniki təhsilin, habelə kadrların yenidən hazırlığının düzgün təşkili məhsuldar qüvvələrin inkişafında mühüm rol oynamalıdır. Təhsil, ixtisaslı işçi qüvvəsin təkrar istehsalın bir fazası və yaxud fərəti olmaqla, sözün geniş mənasında, istehsal prosesi ilə üzvi vəhdətlik edir. Beləliklə, işçinin “mədəni-texniki səviyyəsi” anlayışı həm işçilərin ümumi təhsili və mədəni inkişafını, həm də onların istehsalat ixtisasını əhatə edir. Fəhlələrin ümumi təhsil səviyyəsi ilə istehsalat ixtisası arasında üzvi əlaqə vardır. Məsələn, aparılan anket tədqiqatının məlumatları göstərir ki, V-VI sinifləri bitirmiş alətçi çilingərin ixtisasını əlavə olaraq bir dərəcə artırmaq üçün orta hesabata 5 il, yeddi illik təhsili olanlara 3 ilə yaxın, 8-9 sinif təhsili olanların üçün 2 il, onillik təhsili olanlar üçün isə 1,5 il lazım olmuşdur. Hələ 20-ci illərdə akad.S.Qstrumlin göstərmişdi ki, bir il ərzində fəhlənin əldə etdiyi adi savadlılıq onun məhsuldarlığını orta hesabla 24% yüksəkdir. Onun hesablaşmasına görə yedillik təhsili olan fəhlənin məhsuldarlığını, bərabər şəraitdə
73 görüldükdə, eyni yaşda və stajda olan fəhlənin əmək məhsuldarlığından 67% çoxdur. Bundan başqa, 9-10 sinif təhsili işçilərində 5-6 sinif təhsili onlarla nisbətən yeni iş növlərini mənimsəmək, əməyin elmi təşkili ünsürlərini tətbiq etmək, səmərələşdirici təkliflər vermək, ixtiralar etmək halları daha çox olur. Müəssisədaxili iş qüvvəsi strukturun və burada olan sosial fərqlərin müəyyən edilməsindən bir sıra meydanlar əsas gütürülməlidir. Burada aşağıdakılar əsas ə lamət kimi qəbul olunmuşdur: a) zehni və fiziki əmək arasında fərqlər; b) peşə-ixtisas fərqləri; c) işçilərin mədəni-texniki səviyyəsindəki fərqlər. Yuxarıda göstərilən sosial fərqlər bir-biri ilə əlaqədardır, bir-birinə təsir edir və bir-birindən asılıdır. Bundan başqa, müəssisələrdə fəhlələr ixtisas qruplarına da (ixtisaslı, ixtisassız, az ixtisaslı, yüksək ixtisaslı işçilər) ayrılırlar. Nəinki fəhlələr, həmçinin mühəndis-texniki işçilər mədəni-texniki səbəblərə görə, tutduqları mövqeyə görə bir-birindən fərqlənirlər. şçi qüvvəsi arasında sosial yerdəyişmə sosial irəliləyiş (irəli çəkilmə) ilə bağlıdır. Çünki irəliçəkilmə yalnız kadrların seçilməsi deyil, həm də işçinin bir sosial qrupdan digər sosial qrupa keçməsidir. Məsələn, fəhlənin usta, ustanın baş usta və yaxud sex rəisi, direktor keçməsi onların sosial statusuna təsir edir. Mürəkkəb maşın, dəzgah və mexanizmləri yaratmaq, tətbiq etmək və istehsalata texniki xidmət göstərmək sahəsində mühəndis-texnik işçilər mühüm rol oynayırlar. Burada iş qüvvəsinin təhsili əsas götürülərək işin daha da irəliləşməsinə şə rait yaratmaq lazımdır. Maddi istehsalla yanaşı qeyri-maddi istehsal sahələri olan elm, səhiyyə, maarif incəsənət və digər əhaliyə xidmət sahələrində çalışan mütəxəssislər də cəmiyyətin iqtisadi tərəqqisində fəal iştirak edirlər. ş çilərin hər hansı mütəxəssis qrupuna aid edilməsi onların ali və orta təhsil məktəblərinin qurmalarını haqqda olan diplimları ilə müəyyən mütəxəssis iş Yüklə 0,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|