Microsoft Word antibohran-vidadi doc
Yüklə 2,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
70 və səhmdar kapitalının axınlarının sürətli, lakin qeyri-bərabər yayılması ilə bərabər həmçinin bir çox inkişaf edən ölkələrdə xarici maliyyə müəssisələri tərəfindən göstərilən maliyyə xidmətlərinin həcminin kəskin artımı izlənilir. Maliyyə qloballaşması nəinki üç əsas istiqamət – borclar, səhmdar kapitalı və xidmətlər, sosial rifahın yaradılması üzrə iqtisadi inkişafın təminatı üçün imkanları genişləndirir, eyni zamanda riskləri çoxaldır. Sistemə qlobal bazarların qoşulması inkişaf edən ölkələrin maliyyə sistemlərinin tənzimlənməməsi və kapital axınlarının liberallaşması ilə müşayiət olunur. Maliyyə sistemlərinin və bazarların liberallaşmasına və tənzimlənməməsinə BVF, Ümumdünya bankının və ABŞ-nın xarici kapitalın cəlb olunması tələbləri və qismən olaraq milli hökumətlərin müvafiq istəyi səbəb olmuşdur. Bir çox inkişaf edən ölkələr BVF üzvləridir, onların bir çoxu Fondun Nizamnaməsinin 8-ci maddəsinə qoşulub, həmin maddə beynəlxalq investorların kapitalının azad axınına və gəlirin repatriasiyasına zəmanət verir. Yerli şirkətlər üçün kredit xərclərinin azaldılmasına, səhmlərin dəyərinin, investisiyaların keyfiyyətinin və səmərəlil- iyinin artmasına, texnologiyaların ötürülməsinə, maliyyə sistemi- nin inkişafına və institusional islahatların keçirilməsinə səbəb olan maliyyə qloballaşması ilə əlaqədar üstünlüklərə baxmayaraq peşəkarlar arasında kapitalın hərəkətinin tam liberallaşmasının iqtisadi inkişafa və yoxsulluğa birbaşa təsirinin müsbət olub- olmaması haqqında vahid bir fikir mövcud deyil. Liberallaşma xarici və daxili borcların həcminin və müvafiq olaraq nəzarət və tənzimləmə üzrə lazımi təcrübənin olmamasına əsaslanan kredit riskinin artmasına səbəb olur. Eyni zamanda liberallaşmadan qa- baq daxili maliyyə sektorunun və fond bazarının tənzimlənməsinin dayanması baş verdiyi halda mənfi effekt güclənir 52 . 52 Kaminsky G., Schmukler S. Short-run Pain, Long-run Gain: The Effects of Financial Liberalization. Working Paper WP/03/34. – Washington D.C.: IMF, 2003. 71 Maliyyə böhranları 1980 və 1990-cı illərdə dünya iqtisadiy- yatına damğasını vurmuşdur. ABŞ, Yaponiya, Qərbi Avropa ölkə- ləri kimi inkişaf etmiş iqtisadiyyatlar və Latın Amerika, Şərqi Asiya və Türkiyə kimi inkişaf etməkdə olan iqtisadiyyatlar, Ru- siya, Şərqi Avropa ölkələri kimi keçid iqtisadiyyatlarının da daxil olduğu ölkələrdə maliyyə və bank böhranları yaşanmışdır. 2007 – 2009 cı illərdə sistemli maliyyə böhranları olan ölkə- lərin sayı doxsan üçə çatmışdır. Qloballaşma və maliyyə sərbəstli- yinin genişlənməsində və dərinləşməsində təsirli olan bu böhranlar bəzi ölkələrdə hələ davam edir. Ümumiyyətlə maliyyə sektoru xüsusi olaraq bank sisteminin sürətli iqtisadi böyümə və inkişafa nail olmaqda önəmli vasitədir. Banklar yalnız monetar nəzarət üçün bir kanal deyildir. Bununla bərabər iqtisadiyyatın yenidən qurulmasında uzunmüddətli davam- lı makroiqtisadi sabitliyin təmin olunmasında təsirli olan bir sek- tordur. Bankçılıq sisteminə təsir edən maliyyə böhranları fəaliyyət və məhsuldarlıqlarının düşməsinə səbəb olmaqla kifayətlənməmiş, onların struktur quruluşlarının da pozulmasına səbəb olmuşdur. Bank böhranlarının yayılaraq digər sektorlara təsir etməsi nəticə- sində problem makroiqtisadi sabitliyə təsir edəcək səviyyəyə çat- mışdır. Bu mənada böhranın xərci bank sektorunun yaxşılaşdırıl- masının büdcəyə yükü və onun milli gəlirdəki payı ilə ki- fayətlənməyib, real mənada daha böyük ölçülərə çatmışdır. Son Asiya maliyyə böhranında gözlənildiyi kimi bank və maliyyə böh- ranı inkişaf edən bazarlarda maliyyə sərbəstləşməsi ilə başlayan beynəlxalq sərmayə axınlarına açılmanın səbəb olduğu əkiz böh- ranlar olaraq ortaya çıxmış və əvvəlcə ölkə, ardınca isə dünya iqti- sadiyyatına təsir edəcək hala gəlmişdir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində bank böhranları qanunauyğun haldır və ona xas olan immanent disproporsiyalar və ziddiyyətlərlə şə rtləndirilir. Bu çərçivədə bank sektorundakı böhranların səbəblə- rini araşdıran elmi-tədqiqat işləri son illər artmaqdadır. 72 Bank sisteminin böhrana girməsinin başlıca problemi sistemin dövlətə və cəmiyyətə yüklədiyi maliyyə ağırlığındadır. Bəzi hallarda, bankların xilas edilmə əməliyyatı maliyyə böhranların şaxələrini artıraraq daha böyük zərərlərə yol aça bilir. 1975- 2009 -ci illərdə 50 -dən artıq ölkədə 200 -dən çox valyuta və 54 borc/bank böhranlarını qeydə alıb. 2007- ci ildə ABŞ-da başlayan və daha sonra əksər ölkələrə yayılan maliyyə böhranı dünyanın keçirdiyi ən iri tutumlu qlobal böhranıdır. Beləliklə, maliyyə böhranı – ağır iqtisadi və sosial nəticələr verən xoşagəlməz hadisədir. Sistemli finans böhranının bütün mümkün nəticələri arasında ondan cəmiyyətin aldığı düzgün dərs- lər və sağlam təhlil əsasında qəbul olunmuş adekvat qərarların reallaşdırılması müsbət nəticələr adlandırıla bilər. Maliyyə sarsılmaları sferasındakı işləri yekunlaşdıraraq belə qərara gəlmək olar ki, maliyyə böhranının tərkibinin mahiyyəti aşağıdakılardan ibarətdir: maliyyə böhranı – maliyyə aktivlərinin dəyərinin kəskin düşməsi ilə və ya maliyyə bazarında vəziyyətin kəskin ağırlaşması, xüsusən də milli pul vahidinin dəyərsizləşməsi və suveren borcun ödənilməsi problemi, maliyyə sisteminin funksiyalarının pozulması (maliyyə bazarı və maliyyə institutları), nəhayət, qiymətli kağızların mübadilə dəyərinin kəskin düşməsi ilə xarakterizə olunur. Maliyyə böhranının tərifinə əsaslanaraq, yerli və xarici müəlliflərin elmi araşdırmalarında maliyyə qeyri-sabitliyinin yaranması və inkişafının dəqiq çərçivəsinin müəyyənləşdirilməsinə dair vahid yanaşmanın olmadığını əminliklə sübut etmək olar. Maliyyə böhranı anlayışı o qədər genişdir ki, onun mahiyyətini dəqiq müəyyənləşdirmək mümkün deyil. Maliyyə böhranının strukturu məsələsində də iqtisadçı alimlər arasında fikir birliyi yoxdur. Sistemli bank böhranın başlanğıcı ümumilikdə bank sekto- runda müstəsna rolu olan bir və ya bir neçə bankın ödəmə qabiliy- yətində ciddi problemlərin yaranması ilə bağlı ola bilər. Bu cür Yüklə 2,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|