Microsoft Word arif son variant doc
Yüklə 3,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
73 bazasının gücləndirilməsi məqsədilə bu qurumun müvafiq yardımlar etməsinə nail olmaq məqsədəuyğun hesab edilir. Ölkənin MDB, GUÖAM, QDHÖT, IƏT, ITK kimi regional İqtisadi təşkilatları çərçıvəsində fəallığının gücləndirilməsinin mühüm əhəmiyyəti vardır. Dünya təcrübəsinin təhlili göstərir ki, müasir dövrdə beynəlxalq İqtisadi əməkdaşlıq sistemində mövcud olan normaların, qaydaların, işgüzar təcrübənin mənimsənilməsi zərurətıni dərk etməyən, xarici İqtisadi fəaliyyətin tənzimlən- məsınin hüquqi, inzibati-təşkilati və İqtisadi əsaslarının dünya təcrübəsi ilə unifikasıyasına cəhd göstərməyən istənilən ölkə, özü İqtisadi əməkdaşlıq potensialının tam şəkildə istifadəsinə əngəllər törətmiş olur. Məhz buna görə də, ölkəmizdə xarici İqtisadi fəaliyyətin dövlət tənzimlənməsi sisteminin təkmilləş- dirilməsinin əsas istiqamətlərindən bırini istifadə olunan tənzimləmə tədbirlərinin dünya təcrübəsi ilə uyğunluğunun təmin edilməsi təşkil etməlidir. Lakin bu zaman bir məqamı yaddan çıxarmaq olmaz ki, dünya təcrübəsinə görə, milli İqtisadiyyatdakı problemlərin kəskinləşdiyi, habelə dünya təsərrüfa- tının konyunkturunun pisləşdiyi dövrlərdə dövlətin tənzimləyici rolu mütləq şəkildə artır. Belə ki, 1946-57-ci illərdə Qərbi Avropa ölkələrində bərpa işləri aparılarkən və müasir bazar mexanizmləri qurularkən xarici ticarətin tənzimlənməsinin çoxşaxəli və təsirli sistemindən istifadə edilirdi. Sonralar da məsələn, 1980-90-cı illərin qovşağındakı İqtisadiyyatın böhranlı vəziyyəti “ticarət müharibələrinin” və proteksionizmin güclənməsinə təkan vermişdi. Eyni zamanda, nəzərə almaq lazımdır ki, müasir dövrdə xarici İqtisadi fəaliyyətin tənzimlənməsində həm sərhəddə, həm də daxildə fəaliyyət göstərən, bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan tənzimləmə vasitələrindən kompleks şəkildə istifadə edilməsi daha effektlidir. Bu zaman sərhəddəki, yaxud daxildəki tənzimləmə vasitələrinin rolu, habelə onların hər birində nəzərdə tutulan tədbirlər (inzibati, İqtisadi) arasındakı nisbət konkret vəziyyətdən asılı olaraq müəyyən edilir. Burada misal kimi, Avropa İqtisadi Birliyi çərçivəsində tənzimləmənin gücünün gömrük rüsumlarından vergi və valyuta siyasətinə keçirilməsini, Yaponiyada avtomobil idxalının sərhəddəki sərt tənzimlənməsindən daxili texniki maneələrə keçidi, ABŞ-da isə gömrük siyasəti ilə müqayisədə kredit siyasətindən daha fəal istifadə edilməsini göstərmək olar. Bu zaman nəzərə almaq lazımdır ki, malların qiymətlərinə və bu yolla da tıcarət dövriyyəsinin həcminə təsir edən İqtisadi vasitələrin tənzimləyici imkanlarının müəyyən hüdudları mövcuddur. Onlar, bir qayda olaraq, növbəti şərtlər daxilində səmərəli fəaliyyət göstərə bilirlər: real və sabit valyuta məzənnəsi, daxili qiymətlərin dəyişməsinin aşağı və gözlənilə bilən templəri, ölkə bazarında tələblə təklif arasında ciddi disproporsıyaların (ilk növbədə, qıtlığın) mövcud olmaması, tədiyyə balansının normal vəziyyəti. Bu şərtlər, bəzən isə hətta onlardan biri belə təmin edilmədikdə dəyər tənzimləyicilərinin təsir qüvvəsi zəifləyir və inzibati tənzimləyıcılərdən istifadə zərurəti yaranır.
74 Hal-hazırda dövlətlər tənzimləmənin inzibati alətlərindən həddən artıq gərgin rəqabət mübarizəsi aparıldığı, yerli malların satışı sahəsində mürəkkəb vəziyyətin ortaya çıxdığı bazarlarda daha sərt şəkildə istifadə edirlər. Məsələn, İqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş dövlətlər ixracın “könüllü” məhdudlaşdırılması, habelə xüsusi qoruyucu tədbirlər formasında kəmiyyət məhdudiyyətlərini avtomobil, məişət radıoelektronikası, qara metallar, toxuculuq malları, geyim, ayaqqabı və bir sıra digər bazarlarda fəal tətbiq edirlər. Bu isə həmin bazarlar üzərində birbaşa inzibati nəzarətin mövcudluğunu, daha dəqiq desək, dünyanın bir çox əmtəə bazarlarının inzıbati metodlar vasitəsilə bölüşdürüldüyünü əks etdirir. Bir sözlə, əksər inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələrin müasir xarici tıcarət siyasətinin düşünülmüş proteksionizm formasında həyata keçirildiyi artıq heç kəsdə şübhə doğurmur. Dünyanın bir çox ölkələrində tənzimləyici dövlət orqanlarının sənayenin, kənd təsərrüfatının, xidmətlər sferasının və istehlakçıların maraqları haqqında xəbərdar edən mexanizmləri formalaşmış və səmərəli şəkildə fəaliyyət göstərməkdədirlər. Məhz bunların sayəsində də xarici ticarət sferasında sahibkarlar, habelə onlarla hakımiyyət orqanları arasında ziddiyyətlər və fikir ayrılıqları minimum həddə endırilmişdir. Bu da xarici İqtisadi siyasətin qarşısına qoyduğu vəzifələrin uğurlu həlli üçün əlverişli şəraiti təmin etmiş olur.
Göründüyü kimi, həm dünya ölkələrinin təcrübəsi, həm də həll edilməli olan məsələlərin mürəkkəbliyi ölkəmizdə xarici İqtisadi fəaliyyətin dövlət tənzimlənməsi sisteminin təkmilləşdirilməsinin kompleks və mərhələli xarakter daşımasını tələb edir. Artıq qeyd etdiyimiz kimi, ölkəmizdə davamlı İqtisadi inkişafın təmin olunmasının optimal yolu xarici bazarlara istiqamətlənmiş inkişaf strategiyasına əməl edilməsindən ibarətdir. Bu isə ölkəmizdə xarici İqtisadi fəaliyyətin dövlət tənzimlənməsi mexanizmində ixrac istiqamətinə xüsusi diqqət yetirilməsini tələb edir. Həmin istiqamətdə əlaqədar orqanların fəaliyyəti bir tərəfdən ixracın stimullaşdırılması, digər tərəfdən isə onun inkişafının məqsədyönlü şəkildə tənzimlənməsi üzərində cəmləşdirilməlidir. Məlum olduğu kimi, ixracın dövlət tənzimlənməsindən hazırda müxtəlif vəzıfələrin, o cümlədən İqtisadiyyatın predmetindən kənar məsələlərin (hərbi, insanların sağlamlığının qorunması, təbiətin, milli, mədəni, tarixi və arxeoloci dəyərlərin mühafizəsi və s.) həlli yolunda istifadə edilir. Baxılan aspektə ölkəmizdə qurulmuş ixracın tənzimlənməsi mexanizmini məqbul hesab etməklə, tədqiqatımızda əsas diqqəti tənzimləmənin İqtisadi məqsədləri və onlara çatma vasitələri üzərinə yönəldəcəyik. Bu məqsədlərə, hər şeydən əvvəl, xammal şəklində məhsulların ixracını məhdudlaşdırmaqla ölkənin təbii ehtiyatlarından səmərəli istifadəni, habelə milli istehsalçıların həmin xammalla təchizatının öncüllüyünün təmin edilməsini, məşğulluq səviyyəsinin yüksəldilməsini və əhalinin yerli məhsullara Yüklə 3,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|