Microsoft Word aynura diss doc
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
47
2.3 Elektron biznesin həlli texnologiyaları nternet- əlaqələrin qlobal sistemi olub, şəbəkəyə qoşulmaq üçün proqram və apatat vasitələrinə malik istifadəçilərin daxil ola biləcəkləri iri həcmli informasiyanı özündə saxlayan çoxlu sayda yüksək sürətli kompüter şəbəkələrini birləşdirir. nternet bircinsli sistem deyil, əksinə yer kürəsinin istənilən nöqtəsinə informasiya axınlarını ötürmə imkanına malik olan müxtəlif şəbəkələr qrupudur. Bu səbəbdən də nterneti çox vaxt “şəbəkələr şəbəkəsi” adlandırırlar. nternet Standarts, RFC 1310.2 nterneti avtonom, bir-biri ilə qarşılıqlı fəaliyyət göstərən beynəlxalq informasiya əməkdaşlığı kimi müəyyənləşdirir. Bu əməkdaşlıq açıq protokol və prosedurlara könüllü riayət olunması əsasında maşınlararası qarşılıqlı əlaqələri təmin edir. nternetin yaranması ABŞ-nın Perspektiv Planlaşdırma darəsi-ARPA (Advanced Research Procejects Agency) tərəfindən paket komutasiyalı şəbəkə vasitələrinin dözümlülüyünün sınağı layihəsi kimi başlanmışdır. ARPA-nın fikrinə görə bu sınaq şəbəkəsi komutasiya qovşaqları arasında icarəyə götürülmüş əlaqə xətlərindən ibarət olmalı idi. Şəbəkə Arpanet adlandırılmış, onda olan komutatorlar isə şəbəkələrarası məlumatlar prosessoru adını almışdır. Əvvəlcə Arpanetdə dörd komutator olmuşdur: Los-Anceles və
Santa-Barbaradakı kaliforniya universitetlərində, Stenford elmi-tədqiqat institunda və Yuta ştatınındakı universitetdə. Kommutator kimi Honeywell-316 mini kompüterləri istifadə edilirdi. Şəbəkənin yaradılması və hazırlanmasının yekunlaşdırılmasına beş il sərf edilmişdir (1968-ci ildən 1973-cü ilədək). Arpanetin istismarına artıq 1971-ci ildə başlanmışdır. Bu şəbəkəyə qoşulmaq üçün ciddi müəyyən olunmuş qaydalarla kommutatorlardan biri ilə əlaqə yaratmaq lazım idi. Arpanetin universitetlərdə, müəssisə və korporasiyalarda, istifadəçi cəmiyyətlərində alt sistemləri yarandıqda o artıq dar şəbəkə olmaqdan uzaqlaşdı və nternet adını aldı.
48
Statistikaya görə 1995-ci ildə nternet 120 min kompüteri və 40 milyon istifadəçini əlaqələndirirdi. 2000-ci ildə isə bu rəqəmlər, uyğun olaraq, 320 min və 113 milyon olmuşdur. Azərbaycanda bu rəqəm 60-80 min, yəni əhalinin 7-10%-ni təşkil edirdi. Hal-hazırda nternetdən istifadə edənlərin sayı dünya üzrə 1 milyardı keçmişdir. nternetin belə sürətlə yayılmasının əsas səbəbi dünya üzrə hesablama texnikasının və proqram paketlərinin qiymətinin aşağı düşməsi olmuşdur. Digər səbəb inkişaf etmiş ölkələrin nternetin inkişafına xüsusi maraq göstərmələri olmuşdur. Burada ilk növbədə ABŞ və Avropa ölkələrini qeyd etmək lazımdır. Yeni informasiya texnoloqiyalarının intensiv inkişafı və geniş tətbiqi insanların illər ərzində yaratdığı və topladığı ənənəvi informasiya resurslarIını elektron formaya çevirməyə və informasiya resurslanın yeni elektron növünü yaratmağa imkan verdi. Yeni keyfıyyətə malik olan elektron informasiya resurslarının toplanması, saxlanması, axtarışı və əldə edilməsi daha rahat və əlverişli olduğundan, onlar daha geniş yayılır və istifadə edilir. Hazırda nternet texnologiyalarından şəbəkə mühitində işləməsi nəzərdə tutulan həm ixtisaslaşdırılmış, həm də ümumi təyinatlı informasiya sistemlərinin qurulmasında geniş istifadə olunur. Strukturuna görə nternet mütəlifi tipli elektron informasiya resurslarını özündə toplayan və onlara müraciət üçün sadə interfeysə malik olan nəhəng, lakin kifayət qədər çevik informasiya şəbəkəsidir. Son illər ərzində nternet şəbəkəsi əsasında istifadəçilərə müxtəlif informasiya xidmətləri göstərən çoxlu sayda informasiya sistemlərinin serverləri qurulmuş və fəaliyyət gsstərirlər. nternet vasitəsilə avtonom kompüterlərin qarşılıqlı işi TCP/IP protokolları vasitəsilə nizamlanır. TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) – kommunikasiya protokolu olaraq, şəbəkədə birləşmiş bütün kompüterlər arasındakı əlaqəyə nəzərət edir. Bu protokollar ixtiyari növ kompüterlər arasında etibarlı əlaqəni təmin edir. nternet vasitəsilə göndərilən bütün informasiyalar verilənlər blokuna bölünür (onlar adətən paket adlanır) və kommunikasiya şəbəkəsi vasitəsilə 49
ötürülür. Hər bir paket informasiyanı ötürən və qəbul edən kompüterlərin ünvan- larını özündə saxlayır. ri həcmli informasiyalar bir neçə paketə bölünərək müxtəlif kommunikasiya marşrutları (kompüterlər-serverlər zənciri) ilə ötürülür və qəbuledici kompüterdə vahid informasiya halında toplanır. TCP/IP informasiyanın bir kompüterdən digərinə ötürülməsinə tam zəmanət verir. Hətta əksər düyün nöqtələri sıradan çıxsa belə, TCP/IP protokolları kompüterlərin texniki təminatından və kompüterlər arası əlaqə formasından asılı deyil. Belə ki, informa- siya telefon xətti, televiziya kabeli, habelə mobil, sputnik və radioəlaqə kanalları və digər mümkün üsullarla ötürülə bilər. Başqa sözlə TCP/IP müxtəlif növ kompüterlər arasında müxtəlif əlaqə vasitələri ilə qarşılıqlı iş birliyi mühitini təmin edərək informasiya mübadiləsini həyata keçirən universal inteqrasiya edici protokoldur. nternetdə hər bir kompüter unikal ünvana malik olur. Fiziki ünvan məntiqi adla əlaqəlidir. Məntiqi adlar adlar serverində saxlanılır və adi telefon sorğu kitabçası rolunu oynayır. Ünvanlar ABŞ milli elm fondunun razılığı ilə unikal protokol parametrləri təyini üzrə mərkəzi koordinator ( ANA – nternet Assigned
) tərəfindən verilir. ANA ünvanları nəşr edir və domenləri – nternet şəbəkə zonalarını qeydə alır. Domen nternetdə kompüterin məntiqi adının bir hissəsidir. Məntiqi ad nöqtələr vasitəsilə ayrılan bir neçə hissədən ibarət ola bilər. Adın son hissəsi yuxarı səviyyəli domen (top level domain name) adlanır. Ondan əvvəlki hissə ikinci səviyyəli domen adlanır. Əvvəllər yuxarı səviyyəli domenlər üç simvoldan ibarət olmuşdur və bu əsasən ABŞ-da şirkətin fəaliyyət sahəsini ifadə edirdi. Sonralar nternet ABŞ hüdudlarından çıxdıqdan sonra ölkələri bildirən iki hərfdən ibarət domenlər yarandı. 2000-ci ildə qərar qəbul edilib ki, yuxarı səviyyəli domenlərin siyahısını genişləndirsinlər. Belə ki, home, busines, bank və s. kimi fəaliyyət sahələrini ifadə edən domenlər yaradılması planlaşdırıldı. Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|