Microsoft Word Az tarixi imtahan 50 cavab az docx
Yüklə 0,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 42. kinci Rusiya- ran müharib əsi. Türkm ənçay müqavil əsi.
bağlamağa təhrik etdilər. 1813-cü il oktyabrın 12-də Qarabağın Gülüstan kəndində sülh bağlandı. Sülhün şərtlərinə görə Talış (Lənkəran), Şirvan, Quba, Bakı, Gəncə, Qarabağ, Şə ki xanlıqları Rusiyanın tərkibinə qatıldı. ran Şərqi Gürcüstana, Qazax və Şəmşəddil sultanlıqlarına, Dağıstana olan iddialarından əl çəkdi. rəvan və Naxçıvan xanlıqları ranın tərkibində qalırdı. Xəzər dənizində hərbi donanma saxlamaq hüququ yalnız Rusiyaya məxsus oldu. Rusiya- ran ticarətində rus tacirləri daxili gömrük vergisindən azad olurdu. Gülüstan müqaviləsi Azərbaycanın Rusiya tərəfindən iki yerə bölünməsinin başlanğıcı oldu.
Qafqazın Rusiyanın tabeliyinə keçməsi ilə razılaşmayan ran hökuməti Gülüstan müqaviləsi bağlasa da fürsət gözləyərək Rusiya ilə müharibəyə hazırlaşırdı. 1814-cü ildə ngiltərə ranla bağladığı müqaviləyə əsasən rana hərbi müşavirlər göndərir, silahla təmin edirdi. Gülüstan sülhünün şərtlərinə yenidən baxılması haqqında ranın Rusiyaya təklifləri və onlar arasında aparılan danışıqlar heç bir nəticə vermirdi. Rusiyada 1825-ci il dekabrın 14-də baş vermiş dekabristlər üsyanının ölkədə daxili çəkişmələr yaradacağını güman edən ran Rusiyaya qarşı Qafqaz (əslində Azərbaycan) uğrunda yeni müharibəyə başladı. Vəliəhd Abbas Mirzənin komandanlığı ilə 60 minlik ran ordusu 1826-cı il iyulun 16-da Qarabağ və Şuşa qalası istiqamətində hücuma keçdi. Iran qoşunları Şuşanı 48 gün mühasirədə saxlasalar da tuta bilmədilər. ran qoşunları Lənkəran, Salyanı işğal etdilər. Iran qoşunları ilə Azərbaycana qayıtmış xanlar əhalinin köməkliyi ilə Şamaxı, Gəncə, Şəkini ələ keçirərək öz xanlıqlarını bərpa edə bildilər. Lakin general Yermolovu əvəz etmiş general Paskeviçin komandanlıq etdiyi Rusiya ordusu əks-hücuma keçərək 1826-cı il sentyabrın əvvəllərində Şamxor yaxınlığında ran qoşunlarını ağır məğlubiyyətə uğratdılar. Abbas Mirzə Şuşa qalasının mühasirəsindən əl çəkib Gəncə istiqamətində hərəkət edtı. 1826-cı il sentyabrın 13-də Gəncə yaxınlığında da ruslar üstünlük qazandılar. Çar Rusiyasının qarətinə qarşı Gəncə ə halisinin üsyanı yatırıldı. Yalnız Lənkəran xanlığı hələ ki, ran qoşunlarının tabeçiliyində qalırdı. 1827-ci il iyulun 26-da rus qoşunları Naxçıvan xanlığını, 1827-ci il oktyabrın 1-də isə rəvan qalasını işğal edərək Azərbaycanın cənub torpaqlarına hücuma keçdilər. 1827-ci il oktyabrın 13-də Təbriz tutuldu. 1828-ci il yanvarın 28-də Urmiya, fevralın 8-də isə Ərdəbil tutuldu. Rus qoşunlarının Xoy, Təbriz, Urmiya və Ə rdəbili tutması ilə ran hökuməti qorxuya düşərək sülh təklif etdi. 1828-ci il fevralın 10-da Təbriz yaxınlığında Türkmənçay kəndində ran və Rusiya arasında müqavilə imzalandı. Türkmənçay müqaviləsində rus yazıçısı A.S.Qriboyedov və Azərbaycan mütəfəkkiri rus komandanlığında tərcüməçi işləyən А.А.Bakıxanov da iştirak etmişlər. Müqaviləyə görə rəvan və Naxçıvan xanlıqları da Rusiyanın tərkibinə qatıldı. ran hökuməti Şimal xanlıqlarının Rusiyanın tərkibinə keçməsi ilə razılaşdı. Gülüstan müqaviləsi ilə rus tacirlərinə verilmiş imtiyazlar, Xəzər dənizində yalnız rus donanmasının saxlanılması hüququ təsdiq edildi. Həmçinin, ran Rusiyaya 20 mln. manat müharibə təzminatı ödəməli idi. Təzminat ödənilənə qədər rus qoşunları Azərbaycanın cənub torpaqlarında qalmalı idi. Müqavilədə əhalinin randan Qafqaza və Qafqazdan rana sərbəst gəliş-gedişinə icazə verilirdi. Azərbaycanın şimal torpaqlarının Rusiya tərəfindən işğalı ilə Azərbaycan xalqı öz dövlət müstəqilliyini itirdi, Rusiyanın xammal bazasına və satış bazarına çevrildi, iqtisadiyyatı müstəmləkə xarakteri aldı. Müqavilənin bir bədnam bəndi isə Azərbaycan üçün sonralar böyük bəlalar yaratdı. Həmin bəndə görə ran ərazisindəki xristian əhalinin Rusiya imperiyası ə razisinə köçürülməsinə icazə verilir, Bunun üçün kifayət qədər torpaq sahələri, pul vəsaiti ayrılırdı. Bu xristian əhali ermənilərdən ibarət idi. Eyni şərt Rusiya ilə Türkiyə arasındakı 1828-1829-cu illərin müharibəsinin nəticəsini nizama salan Ədirnə müqaviləsində də əks olunmuşdur. Türkiyə ərazisindəki erməni əhalisində Rusiya köçməsinə şərait yaradıldı. Rusiya ərazisi dedikdə əlbəttə ə sasən Azərbaycan torpaqları nəzərdə tutulurdu.
43. XIX əsrin 30-cu illərində Şimali Azərbaycanda çarizmin müstəmləkə zülmünə qarşı üsyanlar Car-Balakən üsyanı.1803-cü il “Andlı öhdəliyinə” əsasən Rusiyanın tərkibinə daxil edilən Car-Balakən camaatları öz daxili müstəqilliyini saxlamışdı. Lakin 1830-cu il martın 4-də verilmiş yeni “Qaydalar”a görə Car-Balakən camaatlarının daxili müstəqilliyi ləğv edilir və onların idarə olunması 9 nəfərdən ibarət Müvəqqəti idarə orqanına tapşırılırdı. Çar hökumətinin bölgəyə qoşun yeritməsi və camaatları tam hüquqsuz bir vəziyyətə salması Car-Balakən əhalisini üsyana başlamağa vadar etdi. Ş eyx Şaban və Həmzət bəyin başçiliğı ilə üsyançılar Yeni Zaqatala yaxınlığında rus ordusunu darmadağın etdilər.Rus komandanlığı bir qədər sonra əlavə quvvələr gətirilməsi, ağır toplardan istifadə olunması və üsyan rəhbərlərinin ələ keçirilməsı hesabına azadlıq hırəkatını yatıra bildı.Üsyançılara qarşı kütləvi cəza tədbirləri həyata keçirildi Bir çox kəndlər yer üzündən silindi, 1000-dən çox üsyançı ailəsı Alazan çayının sahilində boş torpaqlara sürğün edildi.1832-cı ıldə Car-Balakəndə Həmzət bəyin başçiliğı ilə ikinci üsyan da yatırıldı. Lənkəran üsyanı. 1826-cı ildə Lənkəran xanlığı ləğv ediləndən sonra əyalət komendantı mayor lyinskinin xana məxsus əmlakların üçdə ikisini müsadirə etməsi Mir Həsən xanı ruslardan narazı salmış və o Qaçarların idarə etdiyi Qızılbaş Dövlətinə sığınmışdı.Rus idarəçiliyi Lənkəran əhalisinə böyük sıxıntı, əzab-əziyyət və zülm gətirmişdi. Ali zümrənin nümayəndələri idarəçillik işlərindən uzaqlaşdırılır, din xadimlərini əhali içərisində nüfüzdan salan addımlar atılırdı. Hökümətin talan səviyyəsinə qaldırılmış vergi siyasəti Lənkəran əyalətində daha amansız və indiyədək görünməmiş bir şəkil almışdı. lyinskinin əmri ilə 20 nəfəri istintaqsız və məhkəməsiz dənizdə batırıb öldürmüşdülər. Bəd əməllərində ondan geri qalmayan yeni komendant Korniyenko əhali üzərinə qanunsuz olaraq ikiqat vergi qoyaraq mənimsəmişdi. Əhalinin böyük hissəsinin müstəmləkə rejiminə qarşı nifrətlə dolduğunu görən xan tərəfdarları Azərbaycanın cənubuna məktub göndərərək Mir Həsən xanı ruslara qarşı hərəkata başçılıq etmək üçün Lənkərana çağırdılar. 1831-ci il martın 5-də Mir Həsən xanın Lənkərana gəlməsi ilə əyalətin mahallarının çoxunu üsyan bürüdü. Üsyanda ali zümrənin nümayəndələri kəndlilərlə bir cəbhədə çıxış edirdi. Lənkəran şəhərini ələ keçirə bilməyən üsyançılara qarşı Şamaxı, Şəki, Dərbənd şəhərlərində yerləşdirilən rus qoşunlarını səfərbər edən hökümət 1831-ci il aprelin əvvəlində üsyanı yatırmağa nail oldu. Xan yenidən Qacarlara sığınmaq məcburiyyətində qaldı. ki aya qədər davam edən Lənkəran üsyanı məğlubiyyətə uğradı.
çevrilmişdi. Quba əyalətinin başında çar hökümətinin ən yaramaz kadrlarından biri sayılan komendantGimbut dururdu. Bu çar məmuru əhali üzərinə ağır vergilər qoyur, vergiləri iltizama verir, sakinləri qanunsuz mükəlləfiyyətlərə cəlb edir və vəzifəsindən Yüklə 0,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|