Microsoft Word Az tarixi imtahan 50 cavab az docx
Yüklə 0,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1846-cı il 6 dekabr reskripti.
şə xsi tamahı xatirinə sui-istifadə edirdi.1837-ci ildə Qafqazın baş komandanının Varşavadakı atlı müsəlman alayı üçün Quba əyalətindən 36 atlı toplanması haqqında tələbi əhalinin səbr kasasını daşdırdı. Əhali hökümətdən atlı yığılmasının dayandırılmasını, komendant Gimbut və onun əlaltıları olan yerli bəylərin işdən götürülməsini və vergilərin azaldılmasını tələb edir. Hərbi dairə rəisi tələbləri yerinə yetirməyə söz versə də konkret hər hansı bir addım atmaq fikrində deyildi. 1837-ci ilin avqustun 21-də Qubada Rusiyanın müstəmləkə zülmünə qarşı başlanan hərəkat tezliklə silahlı üsyana çevrildi. Quba üsyanı özünün genişliyinə, əhatə dairəsinə və iştirakçıların sayına görə digər üsyanlardan fərqlənirdi. Üsyançıların sayı 12 min nəfərə çatırdı. Üsyanın başlıça hərəkətverici qüvvəsi kəndlilər olsa da, Quba bəylərinin böyük hissəsi də üsyana qoşulmuşdu. Hərəkat iştirakçıları üsyan rəhbəri Hacı Məhəmmədi Qubanı idarə etmək üçün hətta xan seçmişdilər. Hərəkata başçılıq etmək üçün yaradılmış Hərbi Ş uranın hazrıladığı plana əsasən avqustun 30-da üsyançılar Quba şəhərini mühasirəyə aldılar.Yarəlinin başçılıq etdiyi üsyançılar dəstəsi şəhərlilərin köməyi ilə Qubaya daxil olaraq şəhər məhkəməsinin binasını ələ keçirtdilər. Üsyançılar şəhər uğrunda ağır döyüşdə mərdliklə vuruşsalar da uğur qazana bilmədilər Sentyabrın 5-də rus qoşunu üsyançıları şəhərdən çıxara bildi. Hökümət hərəkatın fəal iştirakçılarına divan tutdu. Üsyanın rəhbəri Hacı Məhəmməd dörd il çəkən istintaqdan sonra 1841-ci ildə Bakı Hərbi səhra məhkəməsinin hökmü ilə dar ağacından asıldı. Şə
hökümətinin tətbiq etdiyi ağır maliyyə -vergi sistemi əhalinin vəziyyətini olduqca ağırlaşdırmışdı. Şəkinin keçmiş hakimi Səlim xanın oğlu Hacı xan tərəfindən Şəkiyə göndərilən Məşədi Məmməd 5 minlik qoşun toplayaraq 1838-ci ildə hökümətə qarşı üsyan başladı. Rus hərbi qarnizonu ilə üsyançılar arasında Şəki yaxınlığında baş vermiş ilk döyüşdə ruslar məğlubiyyətə uğradılar.Qalanı çıxmaqla, bütün şəhər üsyançıların ə linə keçdi. Qafqazın baş komandanı başqa əyalətlərdən Şəkiyə qoşun yeridərək üsyançıları məğlubiyyətə uğratdı. Məşədi Məmməd yenidən Cənubi Azərbaycana qayıtmağa məcbur oldu.XIX əsrin 30-cu illərində Şimali Azərbaycanda rus müstəmləkə ə sarətinə qarşı baş vermiş üsyanlarda hökümətə “sədaqətli” olan kiçik bir zümrəni çıxmaqla, əhalinin bütün təbəqələri iştirak edirdi. Kəndlilər, şəhərlilər, bəylər, ağalar və ruhanilərin bir cəbhədə çıxış etməsi həmin üsyanların əsas xüsusiyyəti sayıla bilər. 30- cu illərdə baş vermiş üsyanlar böyük tarixi əhəmiyyətə malik idi. Bu üsyanlar məğlub olsada, təsirsiz qalmadı. Çar höküməti Şimali Azərbaycanda öz siyasətini dəyişməyə məcbur oldu, komendant üsul-idarəsini ləğv etməyin zəruriliyini anladı.
44. XIX əsrin 40-cı illərində Şimali Azərbaycanda keçirilmiş islahatlar XIX əsrin 30-cu illərində baş vermiş üsyanlar yatırildıqdan sonra çar hökumətı Cənubi Qafqazda inzibati-idarə sistemini dəyişdirmək üçün islahatlar keçirdi.Çar I Nikolay 1840-cı il aprelin 10-da komendant idarə üsulunun ləğv edilməsi və Cənubi Qafqazda inzibati islahat haqqında qanun imzaladı.1841-ci il yanvarın 1-dən qüvvəyə minən qanuna görə komendant idarə üsulu ləğv edilir və Cənubi Qafqazda Gürcüstan- meretiya quberniyası və Xəzər vilayəti yaradılırdı.Hələ 1828-ci il martın 21-də tarixi Azərbaycan torpaqları olan Naxçıvan və rəvan xanlıqlarının ərazisində “erməni vilayəti” adlı inzibati bölgü yaradılmışdı. 10 aprel 1840-cı il qanununa görə “erməni vilayəti” ləğv edilmiş və yerində rəvan və Naxçıvan qəzaları yaradılmışdı. Cənubi Qafqazda ali hakimiyyət Qafqazın baş hakiminə məxsus idi. 10 aprel 1840-cı il qanununa görə, ümumrusiya qanunları əsasında quberniya, vilayət, qəza və dairə məhkəmələri yaradıldı.Şəriət məhkəmələri yalnız kəbin-talaq və vərəsəlik məsələlərinə baxırdı. 1841-ci ilin aprel və may aylarında Ağalar və Bəylərin Tiyul mülkiyyəti və kəndlilər üzərində ağalığının ləğv olunması haqqında reskript
verildi. Bir qədər sonra bu reskript ləğv olundu. 1844-cü ildə çar hökumətı Cənubi Qafqazda öz mövqeyini möhkəmlətmək üçün canişinlik sistemi yaratdı.1846-cı il 14 dekabr tarixli çar fərmanı ilə Gürcüstan- meretiya quberniyası və Xəzər vilayətinin yerində Tiflis, Kutais, Şamaxı və Dərbənd quberniyaları təşkil edildi. 1849-cu ildə isə rəvan quberniyası yaradıldı.Yeni inzibati-ərazi bölgüsü Azərbaycanın parçalanmasını daha da dərinləşdirdi.
1846-cı il 6 dekabr reskripti. Rusiya hökümətinin ali müsəlman zümrəsi ilə bağlı siyasəti dəyişkən səciyyə daşıyırdı. XIX əsrin 20-30-ci illəri 40-cı illərin ə vvəllərində hökümətin ali müsəlman zümrəsi ilə bağlı hazırladığı layihələrdə bu zümrəni tamamilə ləğv etmək, Şimali Azərbaycanda çarizmin əsas dayağı olacaq “təbii rus zadəganlığı” yaratmaq ideyası qırmızı xətt kimi keçirdi. Hökümət bölgənin bütün torpaqlarını 5 iri rus zadəganı arasında bölüb, burada iri təhkimçilik təsərrüfatları yaratmaq və müsəlman ali zümrəsini məhv etmək planları üzərində baş sındırırdı.Lakin hökumətin bu planı baş tutmadı. Bəylərin və kəndlilərin çar hökümətinə qarşı bir cəbhədə birləşərək çıxışlara başlaması höküməti bərk təşvişə salmışdı.Çar hökuməti ali müsəlman zümrəsinin simasında özünə dayaq yaratmaq yolunu tutdu. Çarın fərmanı ilə 1843-cü ildə ali müsəlman zümrəsinin yaradılmasına icazə verildi. Bu zümrənin hüquqlarını tənzimləyəcək qanun layihəsi 6 dekabr 1846-cı ildə çar I Nikolay tərəfindən Qafqaz canişininin adına reskript (buyruq) şəklində imzalandı. 6 dekabr 1846-cı il reskripti 12 maddədən ibarət olub, 10-u bəylərin torpaq hüquqlarından, 2-si isə bəy- kəndli münasibətlərindən bəhs edirdi. Reskriptə əsasən bəylərin nəsli sahibliyində olmuş və indi də onların ixtiyarında qalan torpaqlar (mülk, tiyul və s.) üzərində onların tam irsi, mülkiyyətçilik hüququ təsdiq olunurdu. Xan, bəy və digər torpaq sahibləri öz Yüklə 0,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|