Microsoft Word Az tarixi imtahan 50 cavab az docx
Yüklə 0,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1847-ci il “K əndli Əsasnam əl əri”.
- 45. XIX əsrin I yarısında Şimali Az ərbaycan m əd əniyy əti Maarif
mülklərini nəsildən- nəslə keçirə, sata, bağışlaya, hər hansı şəkildə alqı-satqıya qoya bilərdilər.Yeganə şərt torpağı alan şəxsin ali müsəlman zümrəsinin nümayəndəsi olması idi. Qazax, Şəmsəddil, Borçalı ağalarının da müsadirə edilmiş bütün torpaqları çarın onlara qaytarıldı. Reskriptə görə bundan sonra rəiyyət, rəncbər, xalisə, nökər,əkər və başqa müxtəlif adların yerinə kəndlilərə ümumi bir ad “mülkədar tabelisi” adı verilirdi. 6 dekabr 1846-cı il reskripti ilə rus höküməti ali müəslman zümrəsinin torpaq hüquqlarını təsdiq etdi və ona münasibətini qəti şəkildə müəyyənləşdirdi. Hökümət ali zümrənin simasında özünə bölgədə sosial dayaq yaratmaq siyasətində ilk ciddi addımını atdı.
1847-ci il “Kəndli Əsasnamələri”. Azərbaycanın sahibkar kəndində bəy-kəndli münasibətlərinə tam hüquqi aydınlıq gətirmək və bu münasibətləri rəsmi şəkildə tənzimləmək üçün çar höküməti 1847-ci ilin aprelin 20-i və dekabrın 28-də “Kəndli Ə sasnamələri” adlanan sənəd qəbul etdi. Bu sənəd Şuşa, Şamaxı, Şəki, Bakı, Quba və Lənkəran qəzalarının bəy kəndlilərinə, həmçinin Qazax, Şəmşəddil və Borçalı məntəqələrinin ağa kəndlilərinə aid idi. Bu sənədə görə 15 yaşından yuxarı kişi xeylağı olan kəndli 5 desyatinə qədər torpaq payı ilə təmin olunmalı, bunun əvəzində kəndli taxil məhsulunun ondabirini, çəltik, meyvə-tərəvəz məhsulunun üçdə birini malcəhət vergisi şəkilində bəyə ödəməli idi. Kəndli torpağı bəyin iş eyvanı, toxumu və alətlərindən istifadə edərək becərirdisə, malcəhət məhsulun beşdəbirini təşkil edirdi. Otlaqlardan istifadə edən kəndlilər bəyə çöpbaşı vergisi ödəməli idilər,bəy təsərrüfatında biyara çıxmaq üçün hər kəndli ailəsi bir kişi ayırmalı idi. Biyara çıxan kəndli ildə 18 gün əkin-biçin işi aparmalı idi. Kəndli biyara çıxmaq istəmirdisə, ə vəzində pul ödəməli idi. Bütün kəndlilər hamılıqla ildə iki gün bəyin təsərrüfatında ə vrəz adlanan işi yerinə yetirməli idi. Bəyin ev işlərini görmək üçün hər on kəndli ailəsi bir kişi ödəməli idi. “Əsasnamələr”lə bəylərə kəndlilər üzərində polis və məhkəmə hüququ, kəndlilərə isə yaşayış yerini dəyişib başqa kəndlərə keçmək hüququ verilirdi.Başqa bəyin kəndinə keçmək istəyən kəndli bütün vergi və mükəlləfiyyətləri ə vvəlcədən ödəməli və onu qəbul edəcək bəyində razılığını almalı idi. 1847-ci il “Kəndli Əsasnamələri” ali müsəlman zümrəsi ilə kəndlilər arasındakı qarşılıqlı münasibətləri rəsmiləşdirərək qanuni şəklə saldı.
45. XIX əsrin I yarısında Şimali Azərbaycan mədəniyyəti Maarif. XIX əsrin birinci yarısı Şimali Azərbaycanda maarif işində yeni bir dövrdür. Bu dövrdə qabaqcıl ziyalılar Azərbaycanda xalq maarifini yüksəltməklə xalqın savadlanması qayğısına qalır,yeni tipli təhsil ocaqları açmaq üçün hakim dairələrə müraciətlər edirdilər. Həmin dövr Azərbaycan ziyalıları arasında A.Bakıxanov və M.F.Axundov xüsusi yer tuturdular.
XIX əsrin birinci yarısında Şimali Azərbaycanda təhsil ocaqları,əsasən məscidlərin nəzdindəki məktəblər və mədrəsələr idi. 1858-ci ildə Şamaxı quberniyasında 4700 nəfərin təhsil aldığı 299 məktəb və mədrəsə var idi.Şimali Azərbaycan işğal edildikdən sonra milli maarifçilərin səyi ilə Azərbaycan-rus məktəbləri yaradıldı.Bu tipli məktəblər XIX əsrin 30-cu illərində Şuşada, Nuxada, Bakıda, Gəncədə, Şamaxıda və Naxçıvanda açılmışdı. Sonrakı illərdə bu məktəblərdən ə lavə dörd sinifli məktəblər də açıldı. Bu tədris müəssisələrini açmaqda çar hökumətinin ə sas məqsədi yerli inzibati idarələrdə müstəmləkə siyasətini yürütməkdə ona kömək edə biləcək tərcüməçilər, mirzələr-bir sözlə, etibarlı milli kadrlar yetişdirmək idi.
Elm. XIX yüzilliyin birinci yarısında Azərbaycanda çox inkişaf etmiş elm sahələrindən biri tarix elmi idi. Həmin dövrdə yaşayıb yaratmış Mirzə Adıgözəl bəy, Mirzə Camal, Kərim Ağa Fateh, Seyid Əbdül Həmid bu gün də əhəmiyyətini saxlayan bir sıra qiymətli tarix əsərləri yaratmışlar. Əsasən xanlıqlar dövrünün tarixinə həsr edilmiş həmin əsərlərdən fərli olaraq A.Bakıxanovun “Gülüstani- rəm”ində qədim dövrdən başlamış XIX yüzilliyin əvvəllərindək Şirvanın tarixi öz əksini tapmışdır. Azərbaycanlı alimlər rus şərqşünaslığının əsasının qoyulması və inkişafında da mühüm rol oynamışlar. XIX yüzilliyin başlanğıcında Mirzə Cəfər Topçubaşov Peterburq universitetində Şərq dillərini tədris etmiş, ran ədəbiyyatı kafedrasının müdiri olmuşdur. Görkəmli şərqşünas alim Mirzə Məhəmmədəli Kazımbəy Qazan universitetində ran ə dəbiyyatı, türk-tatar dilləri müəllimi, professoru, fakültə dekanı olmuşdu. Şərqşünaslıq sahəsində 100-dən çox əsər yazmış M.Kazımbəy Azərbaycan dilinin qrammatikasını nəşr etdirmişdi. Məşhur səyyah-alim Hacı Zeynalabdin Şirvani Şərq ölkələrinin çoxunu gəzmiş, 36 il müddətində 60 min km qədər yol qət etmiş, əsərlərində gəzdiyi, gördüyü ölkələrin xalqlarının iqtisadi-mədəni həyatını, məişət və adətlərini təsvir etmişdir. XIX yüzilliyin 30-cu illərində Azərbaycan mətbuatının əsası qoyulmuşdu. 1832-ci ildə Tiflisdə həftədə bir dəfə “Tatar xəbərləri” qəzeti çıxmağa başlamışdı. 1850-ci illərin sonlarında Şamaxı quberniyasında iki kiçik mətbəə fəaliyyət göstərirdi.
Ə
romantikvə realist cərəyan istiqamətində inkişaf edirdi. Görkəmli mütəfəkkir Mirzə Şəfi Vazeh (1794-1852) Gəncədə memar ailəsində anadan olmuşdu. M.Ş.Vazeh lirik şerlər yazmış, əsərlərində azadlıq müjdəçisi kimi çıxış etmişdir. A.Bakıxanov da Qüdsi
Yüklə 0,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|