Microsoft Word azerb. Geoiqtisadi 11. 04. 2016. M son doc
Yüklə 4,55 Kb. Pdf görüntüsü
|
XƏZƏR – QARA DƏNİZ HÖVZƏSİ VƏ CƏNUBİ QAFQAZIN GEOİQTİSADİYYATI: AZƏRBAYCANIN ENERJİ SİYASƏTİ 101 ona məxsus sektorundakı neft-təbii qaz yataqlarının istehsalı və ixracı iradəsini ortaya qoymuşdur ki, bu da yeni şəraitdə bütövlükdə Avrasiya regionunda və dünyada enerji siyasəti üzərində qurulmuş yeni geosiyasi münasibətlərin hərəkətverici qüvvəsinə çevrilmişdir. Bunun ardınca, yeni transmilli enerji layihələri ilə bağlı olan hər bir Xəzərətrafı ölkə öz geoiqtisadi maraqlarına müvafiq olaraq bu və ya digər bloklaşmaya (qrup- laşmaya) qoşularaq, bir-biri ilə ciddi geoiqtisadi rəqabət apar- mağa, regional, yerli və beynəlxalq maraq dairələri arasında müəyyən manevrlər etməyə başladılar. Belə vəziyyətdə, təbii olaraq tezliklə hər bir blokun və maraq dairəsi üzrə həyata keçirilən geoiqtisadi qruplaşmanın öz aparıcı və köməkçi döv- lətləri (aktorları) meydana çıxır. XXl əsrdə Xəzər hövzəsinin geoiqtisadi və geostrateji xarakteristikasına təsir göstərən ikinci əsas amil kimi siya- sətşünaslar Orta Asiya ölkələrinin dünyaya çıxış imkanlarının məhdudluğu, Cənubi Qafqazın yeni şəraitdə ənənəvi Rusiya marşurutlarına alternativ olaraq, bu bölgənin enerji ixracına, bütövlükdə Şərq-Qərb əlaqələrinə alternativi dəhliz kimi çıxış etmək imkanlarının yaranması, köhnə və təzə neft-qaz ixracı dəhlizlərinin, transmilli kəmərlərin istiqamətləri, geoiqtisadi təyinatı və s. kimi məsələləri aid edirlər. Bu məsələlər, fikri- mizcə, üçüncü minillikdə, həm də ümumiyyətlə, dünya geosi- yasətinin və qlobal enerji siyasətinin əsas aktual məsələləri, aparıcı prioritetləri hesab olunur. Xəzər hövzəsində həyata keçirilən müasir dəhliz və kə- mər siyasətinin xarakteristikasına təsir göstərən üçüncü əsas amil bu kəmərlərə konkret olaraq hansı ölkələrin necə yanaş- ması, onların hansı məqsədlər güdməsi- öz məhsullarını sərbəst şəkildə dünya bazarlarına çıxarmaq, satmaq və ölkəsini inkişaf ƏL İ H ƏS ƏNOV 102 etdirmək, yoxsa kəmərlər üzərindəki üstün statusundan istifadə edərək qonşu dövlətlərə, dünya ölkələrinə geosiyasi təsir gös- tərmək istəməsi və s. idi. Bəzi region və dünya ölkələri (Azər- baycan, Türkiyə, Orta Asiya ölkələri, Gürcüstan və Qərb ölkə- ləri) dəhliz və kəmər məsələsinə əsasən özlərinin və tərəfdaş- larının geoiqtisadi maraqlarından çıxış edərək, iqtisadi cəhət- dən, daha ucuz qiymətə və səmərəli yolla enerji ixrac və idxal etmək istəyindən yanaşdıqları halda, digərləri (Rusiya və İran) dünyadakı mövcud qiymət siyasəti üzərindəki əvvəlki təsirlə- rini qorumaq, dünyada və regionda öz üstün mövqelərini da- vam etdirmək, başqa ölkələrin dünya enerji bazarlarına təsirini azaltmaq, onların bu sahədə alternativ və müstəqil aktor kimi çıxış etmələrinə mane olmaq və s. qeyri-sağlam məqsədilə istifadə etmək istəyirdi. Xəzər hövzəsində Azərbaycan və onun tərəfdaşlarının həyata keçirdiyi yeni enerji dəhlizləri və kəmərləri siyasətinə bilavasitə təsir göstərən dördüncü əsas amil, mütəxəssislərin fikrinə görə, hövzənin XXl əsrdə bölgə və dünya ölkələrinin enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasında, iqtisadi, siyasi, geosiyasi maraqlarına birbaşa və dolayısı ilə təsir göstərmə- sində oynaya biləcəyi alternativ rolla bağlıdır. Çünki son on ildə Xəzər regionu və Orta Asiyanın neft və təbii qaz ehtiyat- larının Qərbin artan enerji tələbatının ödənilməsinə yönəl- dilməsi siyasəti, dünyanın qlobal enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsində Yaxın Şərq və Rusiyanın alternativi kimi istifadə edilməsi planı birmənalı olaraq planetar geosiyasətin və geo- iqtisadiyyatın transmilli məsələlərindən birinə çevrilib. Xəzər hövzəsinin zəngin neft-qaz ehtiyatlarına malik olması müasir transmilli dünyada bu bölgənin geoiqtisadi və geosiyasi də- yərini artırır, planetin müasir enerji təhlükəsizliyinin və strateji XƏZƏR – QARA DƏNİZ HÖVZƏSİ VƏ CƏNUBİ QAFQAZIN GEOİQTİSADİYYATI: AZƏRBAYCANIN ENERJİ SİYASƏTİ 103 yanacaq ehtiyaclarının təminatının əsas həlqələrdən birinə çevirir. 85 Xəzər hövzəsində yürüdülən enerji dəhlizləri və ixrac siyasətinə təsir göstərən beşinci əsas amil kimi mütəxəssislər Xəzər hövzəsi və Orta Asiyada neft-qaz ehtiyatları ilə zəngin olan əksər ölkələrin istehsal etdiklərı strateji enerji resurslarını əsasən xarici ölkələrə satış üçün nəzərdə tutmaları ilə bağlayır- lar. Çünki hasil edilən neftin və təbii qazın dünya bazarlarına çıxarılması, etibarlı və səmərəli daşıma vasitələrinə, ixrac boru kəmərlərinə malik olmaq, təhlükəsiz marşrutların seçilməsi və s. kimi məsələlər həm yerli enerji istehsal edən, həm tranzit ölkələr, həm də öz enerji təhlükəsizliyini bölgənin nefti və təbii qazı ilə bağlayan istehlakçılar üçün strateji əhəmiyyət, həyati və transmilli mahiyyət kəsb edir. Zəngin enerji ehtiyatına malik olan hər bir ölkə istəyir ki, öz məhsulunu sərbəst şəkildə, əlverişli marşrutlarla, etibarlı kəmərlər vasitəsi ilə dünya ba- zarlarına çıxarsın və mövcud dünya qiymətlərinə satsın. Eyni zamanda, bölgənin neft-qaz ehtiyatlarından faydalanan xarici dövlətlər və digər alıcılar da istəyir ki, bu məhsulu birinci əldən, heç bir kənar vasitəçi ilə təmasa girmədən, sabit təminat şərti ilə daha ucuz qiymətə alsın. Hər iki tərəf həm də bu vəzifələri hər hansı kənar subyektlərin, öz məxsusi maraqları ilə seçilən ölkələrin təsirinə məruz qalmadan təmin etmək istəyirlər. Bu mənada, faktiki olaraq Orta Asiya, Xəzər hövzəsi və Cənubi Qafqazda çoxsaylı neft-qaz kəmərlərinin, ixrac marşrutlarının movcudluğu və onların çoxvariantlılığı öz ak- tuallığı baxımından, heç də neft-qaz ehtiyatlarına malik ol- maqdan az əhəmiyyət kəsb etmirdi. 85 Bax: Максаковский В.П. Каспий – Европа, из новой книги. Москва, 2002, с.13. ƏL İ H ƏS ƏNOV 104 Beləliklə, göründüyü kimi, Xəzər hövzəsi və Cənubi Qafqazda mövcud enerji ixracı kəmərlərinin istifadəsi, alter- nativ dəhlizlərin, daha müstəqil marşrutlarının yaradılması və s. yerli neft-qaz ölkələrinin dünya enerji bazarlarına, xarici tərəfdaşlarınsa hövzəyə sərbəst, müstəqil geosiyasi aktor kimi daxil olmasını nəzərdə tutan transmilli siyasətdir. Bu siyasət müvafiq olaraq, həm bölgənin birbaşa geoiqtisadi durumunu, yerli ölkələrin milli maraq dairəsini və ona uyğun da geosiyasi davranışını, həm də Avropa enerji təhlükəsizliyinin geosiyasi xarakteristikasını ciddi şəkildə dəyişir. Xatırladaq ki, son illər- də Rusiya dəfələrlə bir tərəfdən bölgənin neft-qaz satan və tranzit ölkələrini, digər tərəfdənsə Avropanın enerji məhsulları istehlak edən dövlətlərini müxtəlif təzyiq və təhdidlərə məruz qoymuş, dünya enerji bazarında özü haqqında etibarsız tərəf- daş imici yaratmaqdan belə çəkinməyərək, neft və qazdan xarici aləmə geosiyasi təsir vasitəsi kimi istifadə etmiş və öz geosiyasi niyyətlərini həyata keçirmişdir. O öz addımlarını enerji resurslarının satış qiymətinin artırılmasından tutmuş, nəql edilən həcminin azaldılmasına qədər- müxtəlif vasitələrlə həyata keçirmişdir. Rusiya ilə Ukrayna, Türkmənistan, Belarus arasında baş vermiş sonuncu yanacaq böhranı bunun əyani sübutu hesab oluna bilər. Hesablamalara görə, sonuncu böhran nəticəsində şaxtalı havada qazsız qalan Avropa ölkələrinə təxminən, 2-3 milyard dollar məbləğində zərər dəyib. Odur ki, Rusiyanın ildən-ilə enerji vasitələrindən həm regionda, həm də dünyada geosiyasi təsir vasitəsi kimi istifadə etməsi, digər tərəfdənsə, son illər Avropanın əsas yanacaq növlərindən sayı- lan təbii qaza tələbatın artması Xəzər bölgəsindəki alternativ enerjiyə və onların nəqlini reallaşdıran yeni kəmərlərə, marş- rutlara ehtiyacı daha da artırmaqdadır. Həm də bu istiqamətdə Yüklə 4,55 Kb. Dostları ilə paylaş:
|