Microsoft Word azerb. Geoiqtisadi 11. 04. 2016. M son doc
Yüklə 4,55 Kb. Pdf görüntüsü
|
XƏZƏR – QARA DƏNİZ HÖVZƏSİ VƏ CƏNUBİ QAFQAZIN GEOİQTİSADİYYATI: AZƏRBAYCANIN ENERJİ SİYASƏTİ 149 geosiyasətində oyundankənar vəziyyətdə qaldı. Guya bundan sonra nə Rusiya, nə də ki, İran bu bölgəyə bir daha daxil ola bilməyəcəklər... və ABŞ-la Türkiyənin hegemonluğu altında yeni bir “Qafqaz dövləti”, yaxud “Qafqaz dövlətləri Birliyi” adlanan geosiyasi reallıq yaranacaqdır ki, İran və Rusiya bu birlikdən kənarda qalacaq”. 99 BTC və Bakı-Supsa marşrutu ilə yanaşı, hazırda istehsalı günü-gündən genişlənən Xəzər hövzəsinin neft məhsullarının Gürcüstanın Batumi, Qulevi və b. limanlarına çatdırılması məqsədilə Bakı-Gürcüstan dəmir yolu marşurutunun imkanla- rından da geniş istifadə olunur. Bu marşrutla ildə orta hesabla 5-10 milyon ton neft ixrac olunur. Mütəxəssislər hövzənin zəngin neftinin Avropa və Cənub-Şərqi Asiya bazarlarına ma- neəsiz ixracını təmin etmək məqsədi ilə, qarşıdan gələn illərdə fəaliyyətdə olan Bakı-Supsa neft kəmərinin genişləndirilməsi və Odessa-Brodı-Avropa, yaxud da Konstanta-Rumıniya-Avro- pa marşrutu ilə Avropaya çatdırılması ideyasını geniş müza- kirə edirlər. Bakı-Tbilisi-Ceyhan və digər alternativ neft-qaz ixracı marşrutlarının reallaşması Azərbaycan və Qərb ölkələri üçün o qədər də asan başa gəlmədi. Bakı-Novorossiysk və Bakı-Supsa layihələrindən fərqli olaraq, bu kəmərin inşası regionun iki aparıcı geosiyasi gücü – Rusiya və İranın ciddi, açıq və dolayı müqaviməti ilə üzləşdi. İran kəmərin marşrutu ilə bağlı əsasən öz ərazisinin istifadə edilməsini təklif etdiyi halda, Rusiya ümumilikdə Xəzər dənizindən hər hansı alternativ layihənin gerçəkləşməsinə bütün gücü ilə, xüsusən də Xəzərin statusunu qabartmaqla mane olmağa çalışırdı. 99 Bax: Дугин А.Г. Основы геополитки. Геополитическое будущее России, Москва, 2000, с.811. ƏL İ H ƏS ƏNOV 150 Azərbaycanın əsas neftinin xarici bazarlara tam təhlükəsiz və etibarlı yolla nəql edilməsi kimi ciddi geoiqtisadi və geo- strateji məsələdə qətiyyət və prinsipiallıq nümayiş etdirən Prezident Heydər Əliyev mütəxəssislərin fikrinə görə, o zaman ən optimal variantı seçdi. Bundan başqa, o, regionun geosiyasi mənzərəsini və mövcud beynəlxalq münasibətlər sistemini nə- zərə alaraq, əsas kəmərin keçəcəyi ölkələrin müəyyənləşməsi prosesində ən etibarl tərəfdaşların - Gürcüstan və Türkiyənin üzərində dayandı. 1999-cu il noyabrın 18-də ATƏT-in İstanbul Zirvə topla- ntısı gedişində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyev, Gürcüstan Respublikasının Prezidenti Eduard Şevard- nadze və Türkiyə Cümhuriyyətinin Prezidenti Süleyman Dəmirəl tərəfindən “Xam neftin Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə əraziləri ilə Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac bou kəməri vasitəsi ilə nəql edilməsinə dair saziş” imzaladılar. Eyni vaxt- da, Azərbaycan, Gürcüstan, Türkiyə, Qazaxıstan və ABŞ pre- zidentləri bu layihəni dəstəkləyən İstanbul bəyannaməsini im- zaladı. 1999-cu il noyabrın 18-də İstanbulda keçirilmiş ATƏT- in Zirvə görüşü çərçivəsində “Bakı-Tbilisi-Ceyhan” Əsas ixrac boru kəməri vasitəsilə Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə ərazilərindən Xəzər dənizindən çıxarılan əsas xam neftin nəqli haqqında" Sazişin ABŞ Prezidenti Bill Klintonun iştirakı ilə Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev, Türkiyə Prezidenti Süleyman Dəmirəl və Gürcüstan Prezidenti Eduard Şevardnad- ze tərəfindən imzalanması region ölkələrinin strateji əməkdaş- lığı və Avropaya inteqrasiyası sahəsində ciddi addım idi. Bütün çətinliklər və problemlərə baxmayaraq, 2002-ci il sentyabrın 18-də Azərbaycan, Türkiyə və Gürcüstan prezident- lərinin iştirakı ilə dünyanın ən böyük enerji layihəsi olan BTC- XƏZƏR – QARA DƏNİZ HÖVZƏSİ VƏ CƏNUBİ QAFQAZIN GEOİQTİSADİYYATI: AZƏRBAYCANIN ENERJİ SİYASƏTİ 151 nin əsası qoyuldu. 4 ildən sonra – 2006-cı il iyulun 13-də kə- mər istifadəyə verildi. Uzunluğu 1760 km, buraxılış gücü ildə 50 milyon ton olan bu kəmərin tikintisi təqribən 2,95 milyard dollara başa gəlir. Beləliklə, Azərbaycan Respublikası ilə bərabər Xəzər re- gionunda digər dövlətlərin də yaxından iştirakı ilə həyata keçi- rilən qlobal enerji ixracı layihəsi bir çox Qərb dövlətlərinin, xüsusən, ABŞ-ın yaxın dəstəyi ilə reallaşdı. Bununla da, bölgədə təkcə Azərbaycanın deyil, ümumilikdə regionun və Avropa məkanının enerji təhlükəsizliyinə xidmət edən geo- strateji bir layihə əfsanədən gerçəkliyə çevrildi. Qeyd edək ki, BTC-nin istismar müddəti 40 il nəzərdə tutulub ki, bunun sonuncu 15 ili yalnız Azərbaycanın tam mülkiyyəti kimi istifadə ediləcəkdir. 2007-ci il iyunun 16-da BTC layihəsinə rəsmən Qazaxıs- tan da qoşuldu. Həmin gün Almatıda Qazaxıstan və Azərbay- can prezidentləri Qazaxıstan neftinin Xəzər dənizi və Azərbay- can ərazisindən keçməklə Bakı-Tbilisi-Ceyhan vasitəsi ilə dünya bazarlarına çıxmasına dəstək və yardım barədə saziş imzaladılar. Bu razılaşma Qazaxıstan neftinin BTC ilə nəql olunması məqsədi ilə Aktau-Bakı daşıma sisteminin yaradıl- masını nəzərdə tutur. Bundan başqa, 2010-cu ildən Türkmə- nistan da Xəzərdə istehsal etməyə başladığı neft məhsullarını BTC vasitəsilə Ceyhana ixrac etmək imkanları üzərində işlə- məyə başlayıb və hazırda bu kəmərlə müəyyən qədər neft ixracı həyata keçirir. Qeyd edək ki, Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac boru kəməri bilavasitə həm layihənin iştirakçısı olan dövlətlərin iqtisadi maraqlarını təmin edir, həm də müasir dünyanın son dərəcə ak- ƏL İ H ƏS ƏNOV 152 tual geoiqtisadi və geosiyasi məsələsi olan enerji təhlükəsizliyi probleminin həlli baxımından geniş imkanlar açır. Məlum olduğu kimi, Qərb dövlətləri Xəzər hövzəsinin zəngin karbohidrogen yataqlarına sərbəst çıxış imkanı əldə et- mək və özlərinin neft və təbii qaza artan tələbatını bu bölgənin alternativ imkanları vasitəsilə həll etmək, dünyada movcud olan birqütblü enerji asılılığından azad olmaq istiqamətində son illərdə xüsusi fəallıq nümayiş etdirirlər. Qeyd etmək lazım- dır ki, Azərbaycanın yeni neft siyasətinin Qərbin yanacaq təh- lükəsizliyi geoiqtisadiyyatı ilə üst-üstə düşməsi və bu sahədə prezident Heydər Əliyevin qətiyyəti, prinsipiallığı və uzaq- görənliyinin hər iki tərəfin maraqlarına cavab verməsi Azər- baycanın enerji sahəsində bu ölkələrlə geostrateji tərəfdaşlığını şərtləndirmişdir. Bu amil Azərbaycanın Cənubi Qafqazdakı strateji mövqeyini və nüfuzunu da artırmış və respublikanın Avroatlantik məkanına inteqrasiyası üçün geniş şərait yarat- mışdır. Azərbaycanın yeni neft strategiyasına uyğun olaraq real- laşdırdığı transmilli neft-qaz ixracı marşurutları və kəmərlər siyasətinin mühüm bir hissəsini Xəzərin ölkəmizə aid sekto- rundakı “Şahdəniz” yatağında təsdiqlənmş 2,6 trilyon kub metr təbii qazın istehsalı və sərbəst şəkildə dünya bazarlarına çıxarılması siyasəti təşkil edir. Hazırda Xəzər hövzəsinin, xü- susən də Azərbaycan və Türkmənistanın zəngin qaz ehtiyat- larının Rusiya, Norveç və Şimali Amerikadan nəql edilən təbii qazla yanaşı alternativ olaraq Avropaya ixracı məsələsi dün- yanın geosiyasi və geoiqtisadi gündəmini məşgul edən ən mü- hüm transmilli layihələrdən biridir. Odur ki, Xəzər hövzəsinin qaz ehtiyatlarını Avropa bazarları ilə birləşdirən və çəkilməsi layihələndirilən transmilli qaz kəmərlərinin hər biri əsas para- Yüklə 4,55 Kb. Dostları ilə paylaş:
|