Microsoft Word azerb. Geoiqtisadi 11. 04. 2016. M son doc
Yüklə 4,55 Kb. Pdf görüntüsü
|
XƏZƏR – QARA DƏNİZ HÖVZƏSİ VƏ CƏNUBİ QAFQAZIN GEOİQTİSADİYYATI: AZƏRBAYCANIN ENERJİ SİYASƏTİ 153 metrlərinə və geoiqtisadi əhəmiyyətinə görə Bakı-Tbilisi- Ceyhan kimi əsas neft kəmərləri ilə müqayisə oluna bilər. Xəzər hövzəsindən Avropaya alternativ qaz ixracı kəməri- nin də əsas təşəbbüskarı və ilk reallaşdıranı məhz Azərbaycan olmuşdur. Bu istiqamətdə reallaşdırılan ilk layihə, hazırda tam gücü ilə istismar olunan və regionun birinci ən böyük trans- milli qaz ixracı kəməri hesab olunan Bakı-Tbilisi-Ərzurum (BTƏ) qaz kəməridir. Bu kəmər olduqca strateji əhəmiyyətli bir layihə olmaqla bərabər, həm də dünya ölkələrinə gələcək strateji qaz ixracı kəmərlərinin yeni-yeni alternativ marşurut- larını müəyyən etməyə imkan yaratmışdır. Bu gün Avropanın Rusiyadan öz təbii qaz asılılığını azaltma taktikası və Xəzərin Azərbaycan-Türkmənistan sektorunda aşkarlanan yeni-yeni zəngin qaz yataqları fonunda BTƏ kimi ixrac kəmərlərinin aktuallığı və əhəmiyyəti getdikcə daha da artır. BTƏ qaz kəmərinin ilkin ideyası “Şahdəniz” yatağından istehsal olunan Azərbaycan qazının Gürcüstan və Türkiyəyə, oradan da Avropa bazarlarına nəqlindən ibarət idi. Kəmərin uzunluğu 690 kilometrdir. Onun 442 km Azərbaycan, 248 km isə Gürcüstan ərazisinə düşür. İlkin ötürmə qabiliyyəti ildə 7-8 mlrd. modernləşdirmədən sonrakı maksimal ötürücülük imkanı isə 20 mlrd. kub. metr olan bu kəmər 2006-cı ildə istismara verilib. Artıq 2007-ci ilin sonundan BTƏ kəməri ilə ötürülən Azərbaycan qazı Gürcüstan və Türkiyə ilə yanaşı, həm də Türkiyə-İtaliya qaz sisteminin birləşməsi nəticəsində İtaliyaya ötürülməyə başlanıb. Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəməri Azərbaycanın 1994-cü ildən başlayaraq həyata keçirdiyi çoxvariantlı transmilli neft- qaz ixracı və yeni kəmər siyasətinin mühüm tərkib hissəsidir. Bu kəmər Xəzər-Qara dəniz hövzəsi və Cənubi Qafqazın ƏL İ H ƏS ƏNOV 154 geosiyasi, geoiqtisadi vəziyyətini Azərbaycanın xeyrinə bir qədər də dəyişib. Hazırda, Türkiyə, Gürcüstan və Azərbaycan dünya enerji şəbəkələrinin mərkəzləşmiş sisteminə daxil ola- raq, onun həlledici vəsiləsinə cevrilib. BTƏ-nin mövcudluğu həm də Şərq-Qərb enerji dəhlizinin əhəmiyyətini xeyli artırıb. Amma təbii ki, onilliklər boyu regionun enerji ehtiyatla- rına nəzarət etmiş Rusiya BTC-nin inşası zamanı olduğu kimi, Xəzər hövzəsini Qərbin qaz istehlakçıları ilə birləşdirən BTƏ kimi alternativ qaz xətlərinin inşasına da olduqca qısqanclıqla yanaşmışdır. Mütəxəssislərin fikrinə görə, Rusiya bununla həm xarici bazarlara sərbəst çıxışı olmayan Xəzərboyu ölkələrin təbii qazını əvvəlki ucuz qiymətlərlə almaq üstünlüyünü, həm də lazım gələndə bu faktordan təzyiq vasitəsi kimi istifadə etmək imkanlarını itirməkdən qorxurdu. BTƏ Rusiyanın qaz istehsalçılarını Avropa bazarındakı əvvəlki inhisarçı mövqelə- rindən qismən məhrum etməli idi. Rusiya əvvəlki illərdə və in- dinin özündə də öz inhisarçı mövqeyindən istifadə edərək Xəzər regionunda istehsal olunan təbii qazı bazar qiymətlərin- dən ucuz qiymətə alaraq, Avropa bazarlarında və MDB məka- nında daha baha qiymətlərə satır. Təkcə bunu qeyd etmək kifayətdir ki, 2003-cü ildə Rusiya və Türkmənistan arasında demək olar ki, bütün türkmən qazının 2009-cu ilədək Rusiya tərəfindən daxili qiymətlərlə alınması ilə bağlı saziş imzalan- mışdır. Eyni sözləri Qazaxıstan və Özbəkistan haqda da söylə- mək olar: bu ölkələrin də qaz yataqlarında işləmək hüququ, bə- zi məlumatlara görə, xarici ölkələrdən yalnız Rusiyaya məx- susdur. Bakı-Tbilisi-Ərzurum kəmərinin çəkilişi ilə Xəzər hövzə- sində başlamış alternativ qaz ixracı siyasəti, regionun zəngin qaz ehtiyatlarının daha sərbəst və əlverişli yollarla Avropa XƏZƏR – QARA DƏNİZ HÖVZƏSİ VƏ CƏNUBİ QAFQAZIN GEOİQTİSADİYYATI: AZƏRBAYCANIN ENERJİ SİYASƏTİ 155 bazarlarına çıxarılması, göründüyü kimi, həm əvvəlki geoiqti- sadi və geoisiyasi vəziyyəti xeyli dəyişmiş, neft ixracı sahə- sində olduğu kimi, qaz istehsal və ixracı ilə məşğul olan bölgə ölkələrinə qismən də olsa, Rusiyanın nəzarətindən kənar ixrac marşrutundan istifadə etmək imkanı yaratmış, həm də Avro- panın enerji təhlükəsizliyi məsələsində mühüm rol oynamasını hədəfləyən yeni-yeni kəmərlərin və transmilli layihələrin mey- dana çıxmasına təkan vermişdir. 2008-ci ilin noyabrında Bakıda keçirilən IV Enerji Sam- miti Xəzər hövzəsindən Avropaya alternativ enerji ixracı dəh- lizlərinin yaradılmasının bütün dünyanın geosiyasi və geoiqti- sadi maraqlarına uyğun olduğunu bir daha nümayiş etdirdi. 21 ölkənin nümayəndələrinin və diplomatların, o cümlədən 6 dövlətin prezidentinin qatıldığı Sammitdə çıxış edən natiqlər birmənalı bəyan etdilər ki, inşası müzakirə olunan Cənub qaz ixracı dəhlizi (o zaman söhbət “Nabucco” layihəsindən ge- dirdi- Ə.H.) Avropanın gələcək enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasında həyati əhəmiyyət daşıyır və Avropa İttifaqı ilə Azərbaycan bu istiqamətdə sıx əməkdaşlıq etməlidir. 100 Sammitdə Cənub dəhlizi çərçivəsində gələcək trans – Asiya-Avropa qaz layihəsinin reallaşmasında Azərbaycanın əsas söz sahibi olduğu bir daha aydınlaşdı. Prezident İlham Əliyev Azərbaycanın təşəbbüsü ilə həyata keçirilən və Avropa ölkələrinin də geoiqtisadi maraqlarına cavab verən transmilli ixrac layihələrinə qiymət verərkən bildirdi ki, Azərbaycanda başlanmış enerji layihələri bu gün dünya ölkələri ilə daha geniş əməkdaşlıq üçün hərtərəfli imkanlar açır. Masa ətrafında Bakı- Tbilisi-Ceyhan, Bakı-Tbilisi-Ərzurum, Bakı-Supsa, Odessa- 100 Bax: “Azərbaycan” qəzeti, 15 noyabr 2008-ci il. ƏL İ H ƏS ƏNOV 156 Brodı-Plotsk-Qdansk və “Nabucco” layihələrinin iştirakçıları və digər nümayəndələr toplaşıblar. Bu layihələrin hamısı mü- hümdür və onların bir mənbəyi var - Xəzər dənizi, daha dəqiq desək, Azərbaycan”. 101 Bakı Sammitin yekunlarına dair qəbul olunmuş Birgə Bəyannamədə qeyd edilmişdir ki, Sammit iştirakçıları enerji resurslarının hasilatçı, tranzit və istehlakçı ölkələr arasında qarşılıqlı surətdə faydalı əməkdaşlığın möhkəmlənməsinə və genişlənməsinə, enerji sahəsində regional investisiya layihələ- rinin həyata keçirilməsi üçün zəruri əlverişli şərait yaradılma- sına tərəfdar olduğunu təsdiq edirlər. 102 Bəyannamədə Azərbaycanın Xəzər hövzəsindən hasil edi- lən neftin və qazın dünya və Avropa bazarlarına çatdırılması yollarının şaxələndirilməsinə yönəlmiş siyasətinin dəstəklən- məsinin vacibliyi vurğulanmış, iştirakçı dövlətlərin tələbatını daha dolğun təmin etmək məqsədilə Azərbaycan qazının Avro- pa bazarlarına nəqli və tranziti üçün çoxvariantlı qaz ixracı infrastruktlarının yaradılması layihələri bəyənilmişdir. Cənub qaz ixracı dəhlizinin reallaşdırılması istiqamətində növbəti mühüm addım 2009-cu ilin yanvarında Macarıstanın paytaxtı Budapeşt şəhərində keçirilmiş enerji Sammitində atıl- mışdır. Bu sammitdə çıxış edən Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev ölkəsinin Avropanın enerji təhlükəsizliyi məsələsində mühüm rol oynadığını, Azərbaycan etibarlı tərəfdaş ölkə olduğunu və öz təbii sərvətlərini Xəzər hövzəsindən Avropaya nəql etdiyini bildirmişdir. Azərbaycanın alternativ qaz ixracı layihələrini həmişə dəstəklədiyini bildirən dövlət başçısı qeyd etmişdir ki, bu dəstək gələcəkdə də davam edəcək: “Bakıda 101 Yenə orada 102 Yenə orada Yüklə 4,55 Kb. Dostları ilə paylaş:
|