Microsoft Word azerb. Geoiqtisadi 11. 04. 2016. M son doc
Yüklə 4,55 Kb. Pdf görüntüsü
|
XƏZƏR – QARA DƏNİZ HÖVZƏSİ VƏ CƏNUBİ QAFQAZIN GEOİQTİSADİYYATI: AZƏRBAYCANIN ENERJİ SİYASƏTİ 181 4. Daşıma tariflərinin Rusiyanınkından 1,9 dəfə aşağı olması; 5. Daşıma məsafəsinin və daşıma müddətini Rusiya marşrutundun iki dəfə aşağı olması; 6. Qara dəniz limanlarının və İstanbul şəhərinin həddən artıq yüklənməsinin və ekoloji təhlükələrin qarşısını alması və s. ibarətdir. Avropa- Qa fqaz -Asiya ölkələri arasında daha əlverişli av- tomobil, dəniz və dəmir yolu nəqliyyatı vasitəsi ilə tranzit yük- lərin daşınmasını təmin edən TRACECA layihəsi Avropa ilə Asiya arasında nəqliyyat yolunu qısaltmaqla, üzv ölkələrə və transmilli şirkətlərə külli miqdarda vəsaitə qənaət etmək im- kanı yaradır. Bu gün Avropa ilə Asiya arasında ticarət dövriyyəsinin həcmi 2 trilyon dolları ötür, nəqliyyat xərcləri isə ildə 200 mil- yard dollara çatır. Nəzərə alsaq ki, TRACECA layihəsi çərçi- vəsində malların daşınması, hazırda Avropa ilə Cənubi Asiyanı birləşdirən Süveyş kanalından 20 gün tez başa gəlir, onda yaxın gələcəkdə Azərbaycan və Gürcüstanın dünyanın əsas tranzit ölkələrinə çevriləcəyini proqnozlaşdırmaq heç də çətin deyil. 2009-cu ildən Avropa Komissiyası TRACECA proqramı çərçivəsində yeni üç layihənin reallaşdırılmasına başlayıb. Bunlardan birincisi “Qərbi MDB və Qafqaz ölkələri üçün beynəlxalq logistika mərkəzləri” layihəsidir. Bu layihənin əsas vəzifəsi logistika imkanlarının, şəbəkələrin və multimodal nəqliyyatın qarşılıqlı fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi yolu ilə beynəlxalq ticarət və malların TRACECA dəhlizi ilə hərəkə- tinə yardım etməkdir. Layihə çərçivəsində TRACECA dəhlizi üzrə logistika mərkəzləri şəbəkəsinin yaradılmasını nəzərdə tutan maliyyə, texniki, ekoloji və institusional şəraitin yaradıl- ƏL İ H ƏS ƏNOV 182 ması, tədqiqatların aparılması planlaşdırılır. Bu layihə Azərbay- can, Ermənistan, Gürcüstan, Moldova və Ukraynanı birbaşa, Bolqarıstan, Rumıniya və Türkiyəni isə bilavasitə əhatə edəcək. Bundan əlavə, “TRACECA ölkələrində aviasiya sahəsində ictimai və texniki təhlükəsizlik” layihəsinin gerçəkləşdirilmə- sinə başlanılıb. Reallaşma müddəti 24 ay olan bu layihə Azər- baycan, Ermənistan, Bolqarıstan, Gürcüstan, Qazaxıstan, Qır- ğızıstan, Moldova, Rumıniya, Tacikistan, Türkiyə, Ukrayna və Özbəkistanı əhatə edəcək. Layihədə məqsəd Avropa İttifaqı ilə qonşu ölkələrdə, həmçinin Mərkəzi Asiya ölkələrində mülki aviasiya sahəsində beynəlxalq və Avropa standartlarına uyğun hava nəqliyyatının ictimai və texniki təhlükəsizliyinin tək- milləşdirilməsidir. Nəhayət, reallaşdırılmasına başlanılan üçüncü layihə “Qara və Xəzər dənizlərində dəniz magistralları” layihəsidir. Beş ölkəni - Azərbaycan, Gürcüstan, Qazaxıstan, Türkmənistan və Ukraynanı əhatə edən layihədə məqsəd Qara və Xəzər dənizlə- rində qarşılıqlı fəaliyyət şəbəkəsinin təkmilləşdirilməsi və mul- timodal nəqliyyat yolu ilə Avropa-Qara dəniz regionu - Qafqaz-Mərkəzi Asiya dəhlizində ticarətə və nəqliyyata yar- dımın göstərilməsidir. Layihənin əsas vəzifəsi Qara dəniz və Xəzər dənizinin qonşu ölkələrini Avropa İttifaqının genişlən- miş ərazisi ilə birləşdirən “Dəniz magistralları” konsepsiyasına uyğun əlverişli intermodal yük nəqliyyatına təsir və dəstək göstərməkdən ibarətdir. Layihə başlıca olaraq, TRANSAV- RASİYA (Bax: Xəritə 26) Kontinental nəqliyyat-kommunikasiya marşurutu üzrə dəmiryolu, avtomobil və eləcə də İliçiyevck-Odessa-Poti-Bakı- Aktau marşrutunu istifadə etməklə birgə daxili su nəqliyyatı sisteminin yaradılması və inkişafını nəzərdə tutur. XƏZƏR – QARA DƏNİZ HÖVZƏSİ VƏ CƏNUBİ QAFQAZIN GEOİQTİSADİYYATI: AZƏRBAYCANIN ENERJİ SİYASƏTİ 183 Həyata keçirilən transmilli nəqliyyat-kommunikasiya siya- səti nəticəsində hazırda bölgənin bütün nəqliyyat-kommunika- siya xətləri SSRİ dövründə olduğu kimi bir mərkəzə məxsus deyil, yaxud bir ölkənin təsirində deyil, regionlararası, dövlət- lərarası nəqliyyat şaxəsinə çevrilmişdir. Son zamanlar, bu xətt üzrə Orta Asiya və Xəzər hövzəsinin zəngin karbohidrogen ehtiyatlarını dünya bazarlarına daşınması prosesini asanlaşdı- ran alternativ neft-qaz layihələrinin işə düşməsi də ciddi trans- milli mahiyyət kəsb edərək, dünya geosiyasətinin və geoiqti- sadiyyatının mərkəzi məsələlərindən birini həll etmişdir. Hazırda Qərb və Şərq ölkələri bir-biri ilə iqtisadi əlaqələrini müstəqil və daha əlverişli yollarla, iqtisadi cəhətdən daha səmə- rəli hesab olunan marşrut və vasitələr ilə reallaşdırmaq üçün geo- siyasi və geoiqtisadi cəhətdən azad olan nəqliyyat-kommuni- kasiya dəhlizlərini seçirlər. Son zamanlar bu istiqamətdə reallaş- dıran nəqliyyat-kommunikasiya layihələri TRANSAVRASİYA və onun tərkib hissəsi olan TRANSQAFQAZ nəqliyyat-kom- munikasiya marşrutları vasitəsilə reallaşdırılır ki, bu da Xəzər və Qara dəniz hövzəsində yerləşən Cənubi Qafqazın, o cümlədən, Xəzərlə Cənub-Şərqi Asiya arasında yerləşən Orta Asiya ərazi- lərinin (Bax: Xətitə 29) dünyanın ən əhəmiyyətli geosiyasi məkanları sırasına daxil edilməsini şərtləndirir. Orta Asiya və Xəzər hövzəsinin nəqliyyat-kommunikasiya dəhlizləri bir neçə əlaqəli sahənin inkişafı ilə bağlıdır. Bu ilk növbədə, bu istiqamətdə fəaliyyət göstərən, çəkilməkdə olan və planlaşdırılan dəniz yolları, dəniz nəqliyyatı və limanları, dəmir yolu daşımalarını təmin edən yollar və nəqliyyat vasi- tələri, avtomobil yolları və quru əlaqələri sistemlərindən ibarətdir. ƏL İ H ƏS ƏNOV 184 Üçüncü minilliyin ilk on ilində qlobal dünyanın geoiqti- sadi tələblərini təmin etmək məqsədi ilə, qitələrarası yükdaşı- manın yeni-yeni formalarının tapılması və effektiv təşkili mə- sələsi bu bölgədə də xüsusi önəm daşımaqdadır. Bu məqsədlə, Orta Asiya və Xəzər hövzəsinin müxtəlif nəqliyyat vasitələ- rinin – avtomobil, dəniz, çay nəqliyyatı və dəmir yolu imkan- larının birləşdirilməsi intermodal nəqliyyat sisteminin yaradıl- ması, yeni minilliyin getdikcə aktuallaşan əsas məsələlərindən birinə çevrilməkdədir. 118 Mütəxəssislərin fikrincə, müasir dünyada beynəlxalq yük- daşımalar sahəsində ən effektli və rəqabətədavamlı sistemi “öz daxili və dövlətlərarası nəqliyyat sistemini intermodal idarə- çilik əsasında quran, yükdaşımaları 20-30% ucuz və vaxt ba- xımından daha effektli təşkil edən ölkələr və yaxud ölkələr qrupu” yarada bilər. Məsələn, Avropa İttifaqı və Cənubi Şərqi Asiya ölkələri hazırda bu sistemlə işləyir. O ölkələr ki, hələ də ayrı-ayrı nəqliyyat sahələrinin məxsusi maraqları və sahə prinsipləri çərçivəsində çalışırlar, (məsələn Rusiya) orada daşımalar həm baha, həm də effektsiz təmin olunur. 118 İntermodal nəqliyyat sisteminin yaradılması ideyası ilk dəfə, Avropa İttifaqına irəli sürülmüş və 1994-cü ildə Yunanıstanın Krit adasında birliyin nəqliyyat nazirlərinin toplantısında müzakirə olunaraq qəbul edilmişdir. PanAvropa intermodal nəqliyyat sistemi adlandırılan bu tədbirdə gələcəkdə birlik ölkələri ərazisindən keçən bütün nəqliyyat vasitələrinin fəaliyyətinin vahid idarəçilik sisteminin yaradılması və ən optimal marşrutlarının müəyyən edilməsi məqsədi ilə xüsusi bir işçi orqan da yaradılmışdır. İntermodal nəqliyyat sisteminə görə, marşrutların və daşıma sistemlərinin müəyyən olunması xüsusi innovativ məlumatlar və coğrafi imkanları nəzərə almaqla, yük daşıma məntəqələri arasında ən qısa və effektiv yolları, mar- şrutları və vasitələri müəyyən etməli, marşrutlar üzrə bütün nəqliyyat imkanla- rını səfərbər etməklə, vahid tarif və gömrük rejimi yaratmalı, vahid mərkəzdən bütün təşkilati məsələləri həll edərək yükləri vaxtında məntəqələrə çatdır- maqdır. Yüklə 4,55 Kb. Dostları ilə paylaş:
|