Microsoft Word azerb. Geoiqtisadi 11. 04. 2016. M son doc
Yüklə 4,55 Kb. Pdf görüntüsü
|
XƏZƏR – QARA DƏNİZ HÖVZƏSİ VƏ CƏNUBİ QAFQAZIN GEOİQTİSADİYYATI: AZƏRBAYCANIN ENERJİ SİYASƏTİ 17 Yaxud, İ. Yejiyev hesab edir ki, Xəzər hövzəsində Rusiya öz maraqlarını istifadə etmək üçün “yerli ölkələrin daxili və- ziyyətin gərginləşdirmək və bu işdə İrandan istifadə etmək si- yasəti deyil, əksinə, İranın imkanlarından Qərbə qarşı istifadə etmək siyasəti həyata keçirməlidir”. 10 Bundan başqa, İ.Yejiyev də N.Nartovun fikirlərini bölüşərək, Rusiyanın Xəzər hövzəsi və Cənubi Qafqazda Qərblə rəqabət aparmaq üçün bölgə ölkələri ilə daha sıx əməkdaşlıq münasibətləri yaratması, öz hərbi-geostrateji və iqtisadi gücünü artırması zərurətini qeyd edir. 11 Xəzər hövzəsində digər əsas xarici transmilli maraq daşı- yıcısı hesab olunan düşərgə ABŞ və onun müttəfiqləri hesab olunan Avropa İttifaqı ölkələridir. Bu düşərgəni təmsil edən geosiyasətçilərin ümumiləşmiş geosiyasi, geoiqtisadi və hərbi- geostrateji baxışlarını, Qərbin əsas geoiqtisadi maraqlarını, on- ların təmin olunması yolları və vasitələrini rus geopolitikləri- nin tam əleyhinə olan konsepsiya ilə özünün çoxsaylı əsərlə- rində ABŞ alimi Z. Bjezinski irəli sürür. 12 Z.Bjezinski “Seçim. Dünya hakimi, yaxud qlobal liderlik” adlı əsərində yazır ki, XXl əsrdə Qərbin geosiyasi, geoiqtisadi və hərbi-geostrateji maraqlarının təmsil olunduğu əsas bölgə Avrasiyanın Xəzər-Qara dəniz hövzəsi və Cənubi Qafqaz böl- gəsidir. Onun fikrinə görə, bu bölgədə Qərbin maraqları yerli regional liderlərlə- ilk növbədə Rusiya, İran və qismən də Türkiyə ilə kəsişir. Z. Bjezinskiyə görə bölgədə ayrı-ayrılıqda bu dövlətlərin heç biri öz iradələrini yerli ölkələrə qəbul 10 Эжиев И.Б. Геополитика Каспийского региона. М.,2007. с. 14. 11 Yenə orada. s. 16,177. 12 Бжезинский З.K. Великая шахматная доска. М., 2003; Бжезинский З.K. Выбор. Мировое господство или глобальное лидерство. М., 2004; и.т.д. ƏL İ H ƏS ƏNOV 18 etdirmək gücündə deyillər. O ki qaldı onların birinin, yaxud bir neçəsinin bu istiqamətdə birləşməsinə, buna Amerika və Avropa İttifaqı imkan verməməlidir və verməyəcək də. 13 Z. Bjezinski özünün “Böyük şahmat taxtası” adlı əsərində qeyd edir ki, Qərb və Amerika ilk növbədə bu bölgədə müs- təqil siyasət yürütmək meyili nümayiş etdirən yerli dövlətləri dəstəkləməli, onları Rusiyanın geosiyasi və hərbi-geostrateji təsirindən çıxarmalı, malik olduqları milli sərvətlərini sərbəst istifadə etmək, öz maraqlarını təmin etmək gücünə gətirməli- dir. O, müstəqil siyasət yürüdən ökələrdən Azərbaycanı, Özbə- kistanı və Gürcüstanı, o cümlədən Moskvaya meyilli fəaliyyət nümayiş etdirən Qazaxıstanı dəstəkləməyi tövsiyə edərək, bu ölkələrin bölgə siyasətində Qərbin xüsusi marağında olduğunu bəyan edir və müxtəlif amillərlə əsaslandırır. 14 Bjezinskinin fikrinə görə, Xəzər hövzəsi və Cənubi Qafqa- zın gələcək taleyi ilk növbədə Azərbaycan və Qazaxıstanın Ru- siyadan asılılığının azaldılması və dəstəkləyərək Qərbə inteqra- siyasının gücləndirilməsindən asılıdır. Çünki, onun fikrincə, Azərbaycanın mövqeyinin güclənməsi gələcəkdə Rusiyanın Gürcüstan və Ermənistandakı, Qazaxıstanın mövqeyinin güc- lənməsi isə Orta Asiyanın, xüsusən də Qərbin ciddi enerji ma- rağında olan Türkmənistanın mövqeyinə ciddi təsir göstərəcək, bu ölkənin və Azərbaycanın enerji resurslarının sərbəst isteh- salı və alternativ marşrutla Qərbə çıxarılması istiqamətində transmilli layihələrin reallaşmasını təmin edəcəkdir. 15 13 Bax: Бжезинский З.K. Выбор. Мировое господство или глобальное лидерство...s.135 14 Бжезинский З.K. Великая шахматная доска...s.175-180. 15 Yenə orada. s. 180. XƏZƏR – QARA DƏNİZ HÖVZƏSİ VƏ CƏNUBİ QAFQAZIN GEOİQTİSADİYYATI: AZƏRBAYCANIN ENERJİ SİYASƏTİ 19 Z. Bjezinski hesab edir ki, Amerikanın milli maraqları Xəzər- Qara dəniz hövzəsi və Cənubi Qafqaz bölgəsində “Rusiyadan xilas olub müstəqil siyasət yürütmək istəyən” ölkələrin maraqları ilə üst-üstə düşür. O hesab edir ki, bunun üçün Amerika və Qərb bölgədə elə vəziyyət yaratmalıdır ki, maneəsiz olaraq bütün dünya ölkələri bura daxil olmaq, öz maliyyə və texnoloji imkanlarını yerli iqtisadi layihələri yönəltmələrini təmin etsin, heç bir yerli böyük dövlət bu bölgə üzərində rəqabətdən əlavə üstünlüyə malik olmasın. 16 Müasir dünyada Xəzər hövzəsinin rolu, hövzənin enerji ehtiyatlarının istehsalı, və ixracı marşrutları ilə bağlı öz geo- siyasi fikirlərini “Sivilizasiyaların toqquşması” adlı əsərində digər məşhur ABŞ alimi C. Hantinqton da söyləmişdir. O, Avrasiyanı, xüsusən də Xəzər hövzəsini XXl əsrdə dünyada yaşanacaq əsas geoiqtisadi münaqişə bölgələrindən biri kimi dəyərləndirir və hesab edir ki, hövzədə əsas qarşıdurma obyek- ti Xəzər neftinin sərbəst istehsalı, bölüşdürülməsi və Avropa bazarına çıxarılması ilə bağlı olacaqdır. Burada əsas mübarizə bölgənin geosiyasi, geoiqtisadi və hərbi-geostrateji mövqelə- rinə sahib olma və bu sahələrdə üstünlük qazanma uğrunda aparılacaqdır. 17 Digər məşhur ABŞ politoloqu və diplomatı, keçmiş dövlət katibi H. Kisincer də öz əsərində 18 Xəzər hövzəsi və Cənubi Qafqazdakı Qərb-Rusiya geosiyasi maraqlarının toqquşması, bölgənin müasir hərbi-geostrateji, geoiqtisadi və digər maraq- ları ətrafında cərəyan edən proseslərdən bəhs etmişdir. O yazır ki, müasir dövrdə Rusiya bütün keçmiş postsovet məkanında 16 Yenə orada. s. 178. 17 Bax: Хантингтон С. Столкновение цивилизаций. М., 2003. с. 392-394. 18 Кисинсер. Г. Дипломатия. М., 1997. с.743. ƏL İ H ƏS ƏNOV 20 öz milli təhlükəsizlik maraqlarını yerli ölkələrin təhlükəsizlik maraqlarını nəzərə almadan, onların daxili işlərinə qarışmaqla təmin etmək istəyir. H. Kisincer hesab edir ki, Rusiya hələ də özünün imperiya ambisiyalarını yaşadaraq, qonşu dövlətlərlə bu və ya digər geosiyasi məsələlərini güc yolu ilə, onların ərazisinə müdaxilə etməklə həll etməyi düşünür. Amma o getdikcə müasir dünyanın tələbləri ilə razılaşmaq və imperiya ambisiyalarından imtina etmək məcburiyyətində qalacaqdır. Göründüyü kimi, həm Rusiya, həm də Amerika alimləri içərində bölgənin geosiyasi və geoiqtisadi vəziyyətini obyektiv və qeyri-obyektiv qiymətləndirən, yerli ölkələrlə geoiqtisadi münasibətlərə dair konstruktiv və qeyri-konstruktiv, daha məq- bul və qeyri-məqbul təkliflər irəli sürən politoloqlar, geosi- yasətçilər və dövlət xadimləri mövcuddur. §1.2. Xəzər hövzəsi və Cənubi Qafqazın enerji mənbələri və onun bölgədə yaratdığı müasir geoiqtisadi vəziyyət. Xəzərin neft-qaz məhsullarının Avropanın enerji təhlükəsizliyindəki rolu Bəzi müstəqil tədqiqatçıların araşdırmalarına görə, Xəzər hövzəsinin və Orta Asiya bölgəsinin karbohidrogen ehtiyatları hər hansı kənar təsirlərdən xilas edilsə və sərbəst şəkildə Avropa bazarlarına ixrac olunsa üçüncü minillikdə Qitənin enerji tələbatını azı 100 il müddətində fasiləsiz təmin etmək və Rusiyanın bu sahədəki hazırkı monopoliyasından xilas etmək mümkündür. (Bax:Xəritə) Odur ki, hövzənin alternativ karbo- hidrogen məhsullarına sahiblənmək, yaxud daha münasib qiy- mətlərlə, uzunmüddətli müqavilələr əsasında onu əldə etmək istəyi SSRİ dağılandan sonra dünyanın ABŞ və Avropa İttifaqı kimi aktorlarını, regionda aparıcı mövqe sahibi olan Rusiya ki- Yüklə 4,55 Kb. Dostları ilə paylaş:
|