Microsoft Word Azerb. Xar. Siyas son doc
Yüklə 4,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
92 müqayəisədə BMT-nin sessiyalarında beynəlxalq münasibətlərin əsas problemi kimi bu məsələ demək olar ki, mütəmadi olaraq gündəlikdə durur, müzakirə edilir və kollektiv təhlükəsizlik yolunda həlli tələb olunurdu. BMT tribunasından tez-tez dünya ictimaiyyətinin, “bitərəf dövlətlərin” silahlanmanın dayandırılması ilə bağlı sərt tələbləri səslənirdi. Bir sözlə, hərbi bloklar arasında mövcud olan güc balansı beynəlxalq aləmin nə qədər köməyinə çatırdısa, yer kürəsində müasir silahların, xüsusən kütləvi qırğın silahlarının artması bir o qədər narahatlıq doğururdu. Göründüyü kimi, İkinci dünya müharibəsinin sonundan başlanan və “soyuq müharibə” ilə xarakterizə olunan beynəlxalq münasibətlər sistemi, o cümlədən dünya siyasəti həddən artıq ziddiyyətli və kövrək əsaslar üzərində inkişaf etmişdir. Ümumiyyətlə, həmin dövrü tədqiqatçılar üç əsas mərhələyə bölür: 1) 1945-1948-ci illər – qarşıdurmanın başlanması, təsir dairəsi uğrunda mübarizənin güclənməsi, Stalinin “dünya inqilabı” və Trumenin “hərbi doktrinası” planlarının həyata keçiirlməsi; 2) 1948- 1962-ci illər – təsir dairəsi və bloklaşma istiqamətində SSRİ-ABŞ mübarizəsinin qızışması, “soyuq müharibə”nin bütün dünyaya yayılması, “bitərəf dövlətlər” qütbünün beynəlxalq münasibətlərin yeni faktoruna çevrilməsi; 3) Karib böhranından sonra beynəlxalq münasibətlər sisteminin inkişafı, SSRİ-ABŞ dialoqunun başlanması və “soyuq müharibə”nin dinc yanaşı yaşamaq mühitinə transformasiyası. Bütün bu ziddiyyətlərinə baxmayaraq, beynəlxalq münasibətlər sistemi sivil birgəyaşayış normalarının bərqərar olması, dövlətlərin suveren hüquqlarına hörmət edilməsi, beynəlxalq sülhün və hüquq normalarının getdikcə daha dolğun təmin edilməsi istiqamətində inkişaf etmişdir. Əgər 1945-1948-ci illərdə SSRİ rəhbərliyi bütün dünya ölkələrinin marağına və beynəlxalq münasibətlərin tələblərinə zidd olaraq açıq-aşkar dünya inqilabı etmək, bütün ölkələrdə sosialist rejimləri qurmaq və onları öz ətrafında birləşdirmək siyasəti yeridirdisə, ABŞ isə bunun əksinə olaraq, möhkəm sədd yaradıb, dünyanı SSRİ-dən və sosialist inqilabı təhlükəsindən qorumağa çalışırdı. Hər iki dövlət bu yolda zor tətbiq etməkdən çəkinmirdi. 1948-1962-ci illərdə, bir neçə konkret münaqişə nəzərə alınmazsa, hər iki tərəf bu siyasəti açıq-aşkar deyil, daha çox dolayı yolla, maraqlandırma və həvəsləndirmə vasitəsilə həyata keçirir, açıq qarşıdurma və silahlı hədələrdən çəkinirdilər. Sözsüz ki, bu illərdə “bitərəf dövlətlər” blokunun yaranması, BMT tərkibində bu qütbün öz siyasətini yürütməsi və beynəlxalq münasibətlərin əhəmiyyətli faktoruna çevrilməsi proseslərin konstruktiv inkişafına öz müsbət təsirini göstərirdi. Elə həmin faktorların təsiri ilə 1962-ci 93 ildən başlayaraq qlobal qarşıdurma meylləri “dinc yanaşı yaşamaq” və “kollektiv təhlükəsizlik haqqında birgə düşünmək” istiqamətində inkişaf edir. Bundan başqa, sovet və amerikalı ideoloqlar 1945-1962-ci illərdə “soyuq müharibə” və “sinfi qarşıdurma”nı müavafiq olaraq bir-birini məhv edənə, yaxud qarşı tərəfin dövlət quruculuğunun xarakterini dəyişənə qədər (sosializm, yaxud kapitalizmin məhvinə qədər) davam edəcəyini proqnozlaşdırırdılarsa, 1962-ci ildən bunun qeyri- mümkünlüyü haqqında danışmağa, bir-birinə qarşı konkret mübarizə, müharibə planlarından yan keçməyə başlayırlar. Bir sözlə, 1962-ci ildən başlayaraq, “soyuq müharibə” “üstün yaşamaq” uğrunda yarışa çevrilir. SSRİ və ABŞ bu illərdə həm də elə bir güclü hərbi potensial yaratmışdı ki, istənilən müharibə təkcə qarşı tərəf üçün deyil, bütün insanlıq üçün qlobal təhlükə yaradırdı. Bütün bu amillər və getdikcə üçüncü dünyanın (bitərəf ölkələrin), dünya ictimaiyyətinin artan təzyiqləri qarşıduran tərəfləri yenidən dialoqa və danışıqlara başlamağa sövq etdi. 60-cı illərdə dünyada baş verən qlobal dəyişikliklər – texniki tərəqqi, kosmosun fəth edilməsi, raket və elektron texnologiyasının mənimsənilməsi, atomun dinc məqsədlərlə istifadə edilməsi və s. məsələlər də SSRİ-ABŞ əməkdaşlığını şərtləndirir və onları dinc yanaşı yaşamaq, qlobal problemlərin qarşısını birgə almaq haqqında düşünməyə məcbur edirdi. Həmin dövrdə qarşı duran tərəflər öz aralarında kosmosun birgə tədqiqi, iki ölkə arasında hava nəqliyyatının açılması haqqında ilkin sazişlər bağlayırlar. Buna əsas səbəb 1956-cı ildə Kommunist Partiyasının XX qurultayında Xruşşovun “kapitalist və sosialist düşərgələri arasında dinc yanaşı yaşamanın qeyri-mümkünlüyü və müharibənin qaçılmazlığı haqqında” o zamana qədər hakim olmuş xarici siyasət nəzəriyyəsini tənqid etməsi olmuşdur. 1959-cu ildə Xruşşov bu ideyanı inkişaf etdirərək “müxtəlif quruluşa malik olan dövlətlərin dinc yanaşı yaşaması və bu əsasda beynəlxalq münasibətlər sisteminin təkmilləşməsi” ideyasını irəli sürür. 60-cı ildə o, Qərb ölkələrinə və ABŞ-a qarşıdurmadan əməkdaşlığa keçməyi, kütləvi qırğın silahlarının azaldılması və s. haqqında təkliflər verir. Xruşşov bəyan edir ki, SSRİ və ABŞ bundan sonra atom fəlakətinin və dünyada konfliktlərin qarşısının alınmasında qarşılıqlı məsuliyyət daşımalı, müharibə təhlükəsinin aradan qalxmasını birgə təmin etməlidirlər. Bütün bu təklif və yanaşmalar, əlbəttə, Qərbdə və ABŞ-da müsbət impuls doğuraraq, qarşıdurmanı xeyli yumşaltdı. Əlbəttə, atılan addımlar SSRİ-ABŞ arasındakı hərbi, siyasi və iqtisadi qarşıdurmanı tam dayandırmadı, dünyada sürətlə silahlanmaya son qoymadı, ən əsası
Yüklə 4,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|