Microsoft Word Azerb. Xar. Siyas son doc
Yüklə 4,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
559
razılaşıblar. Sazişə görə sularda sərbəst gəmiçiliyə icazə verilir, balıqçılığın və ətraf mühitin mühafizəsi isə razılaşdırılmış normalarla tənzimlənir. Rusiyanın bu məsələlərlə bağlı son təklifləri ondan ibarətdir ki, Xəzər milli sektorlara bölünürsə, o zaman bu bölgü modifikasiya edilmiş orta xətt üzrə aparılmalı və yalnız dənizin dibi üçün nəzərdə tutulmalıdır. Modifikasiya edilmiş orta xətt razılaşdırılmış bazis xətlərindən bərabər məsafədə hesablanır. Bu bazis xətlərinə ondan bərabər məsafədə olmayan sahələr də daxil edilir. Həmçinin, adalar, geoloji strukturlar, çəkilən geoloji xərclər və bir sıra başqa amillər də bazis xətlərinin müəyyənləşdirilməsində nəzərə alınmalıdır. Rusiyanın bəzi dairələri 1991-2000-ci illərdə İranla birlikdə Xəzərin sualtı sərvətlərini 5 sahil dövlətin ümumi istifadəsinə (bu dövlətlərin məsələylə bağlı veto hüququ saxlanılmaqla) verməyi tələb edirdi. 1998-ci ilin əvvəllərində Xəzərin dibinin milli sektorlara bölünməsi haqda Qazaxıstanla razılığa gələndən sonra Moskva bölgənin digər dövlətlərinə qarşı təzyiq vasitəsindən tam imtina etməsə də, bu mövqeyini bir qədər yumşaltmışdır. Qərb kapitalını Xəzər dənizindən uzaqlaşdırmağın mümkün olmadığını yəqin edəndən sonra Rusiya nə yolla olursa-olsun, Azərbaycan neftinin öz ərazisindən nəqli ideyasını gerçəkləşdirməyə çalışırdı. Şimal marşrutunun "təhlükəsiz və sərfəli olduğunu" sübut etmək üçün Rusiya 1994-cü ilin dekabrında Çeçenistanda təcili müharibəyə başladı. Bunun ardınca Qərb ölkələri və şirkətlərinə təzyiq göstərərək, 1995-ci ildə Bakı-Novorossiysk xəttini ilkin neft ixracı kəməri kimi qəbul etdirə bildi. Moskva bu kəmərin əsas neft xəttinə çevrilməsi üçün müxtəlif təkliflər verir, digər alternativlərlə barışmaz mübarizə aparırdı. Bundan başqa, Rusiya Xəzər nefti məsələsində mövqeləri üst-üstə düşən İranla strateji əlaqələrini genişləndirərək, bu ölkənin ifrat silahlanmasına və Azərbaycana əsassız təzyiq göstərməsinə hər cür yardım edirdi. Rusiya eyni zamanda, Qərb şirkətlərinin Xəzər neftinə marağını azaltmaq və diqqəti bu bölgədən yayındırmaq üçün Xəzərdə neft ehtiyatlarının rəsmən bəyan edilmiş miqdardan xeyli az olması, regionu ciddi etnik və siyasi sarsıntıların gözlədiyini iddia edir və Bakı-Ceyhana qarşı geniş təbliğat aparırdı. Neftin qiymətinin aşağı düşməsi və Xəzər neftinin istismarı perspektivinin gündəliyə çıxdığı bir vaxtda Rusiya həmçinin bir sıra ölkələrin çağırışlarının əksinə olaraq dünya bazarına böyük miqdarda ucuz neft çıxarır, Xəzərin demilitarizasiyası ilə bağlı müraciətləri qulaqardına vuraraq, Xəzərin sahilində yeni hərbi-dəniz bazası yaratmaqla məşğul olurdu. 560
Moskvanın Xəzər nefti və Azərbaycan-Qərb əlaqələrinin əleyhinə yönəlmiş destruktiv siyasətini əks etdirən faktların sayını artırmaq da olar. "Moskovskiye novosti" qəzeti Rusiyanın bu bölgədə yürütdüyü siyasəti səciyyələndirərək göstərirdi ki, "Bu illərdə Moskva hərbi və diplomatik yollarla postsovet məkanının Cənub-Şərqində özünün əvvəlki nüfuzunu bərpa etm ȑ Ç $āĖ
Đ đ
N
Ș RU Đ BU D "
ȑ ȑ
T
Ȑ Ȑ
ȉ 561
Ȑ
AR( ¦ ¤ " 562
M
563
ȑ
564
565
F
BÜ ¤ K
Nđ&
ə $Ȁ
ȑZȘ S
PI ș
N
Ė
E B I O $
566
@
ɈH
U
ȉ B
567
GȘDȁ
Ș I K
D Ġ Ġ. V. Putin prezident seçildikdən sonra postsovet məkanında fəallığı artıran Rusiya, Xəzəryanı postsovet respublikalarına münasibətdə öz siyasətinə ciddi dəyişiklik edərək, qarşılıqlı faydalı və barəbarhüquqlu əməkdaşlıq kursunu götürür ki, bu da tezliklə Xəzərin statusu ətrafında yaranmış vəziyyəti də aydınlaşdırmağa imkan verir. 2001-ci il yanvar ayının 8-9-da Rusiya Federasiyasının Prezidenti V. Putinin Azərbaycan Respublikasına etdiyi rəsmi dövlət səfəri zamanı müzakirə edilən vacib məsələlərdən biri də Xəzərin statusu məsələsi oldu. Tərəflər iki dövlət arasında “Dostluq, əməkdaşlıq və qarşılıqlı təhlükəsizlik haqqında” 3 iyul 1997-ci il tarixli müqavilənin prinsiplərini rəhbər tutaraq “Xəzər dənizi dibinin sektorlara – zonalara bölünməsi” haqqında razılığa gəldilər. Bundan bir qədər əvvəl, 1998-ci il iyulun 6-da Rusiya Qazaxıstan Respublikası ilə eyni məzmunda müqavilə imzalamışdı. Tədqiqatçılar hər iki müqaviləni Xəzərin hüquqi statusunun həllinə doğru növbəti müsbət addım kimi qiymətləndirmişlər. Rusiya Federasiyasının xarici siyasətində Xəzərlə bağlı bütün mübahisəli məsələlərin danışıqlar yolu ilə, konstruktiv şəkildə həll edilməsinə üstünlük verməsi meyli bu dövlətin Azərbaycanla yaxınlaşması və Cənubi Qafqazda baş verən proseslərin birgə həlli üçün iki ölkə arasında partnyorluq münasibətlərinin qurulmasına şərait yaratdı. Beləliklə, 1994-cü ildən Xəzərin statusu və karbohidrogen ehtiyatlarının mənimsənilməsi ətrafında mövcud olan Rusiya- Azərbaycan qarşıdurması əsasən sona çatmışdır. Əlbəttə, bu o demək deyil ki, Rusiya Azərbaycanın Qərb dövlətləri ilə enerji sahəsindəki sıx əlaqələrindən, onların Xəzər dənizinə külli miqdarda kapital qoymasından, Azərbaycan neftinin Bakı-Tbilisi-Ceyhan marşrutu ilə dünya bazarlarına nəqlindən məmnundur. Əksinə, Rusiya Azərbaycanı və onun reallaşdırdığı transmilli neft layihələrini həm milli, həm də transmilli səviyyədə özünə rəqib kimi qiymətləndirir. Lakin Rusiya rəhbərliyi indiki halda praqmatik düşüncə nümayiş etdirərək, qarşısıalınmaz olan bu işlərin əleyhinə gedərək kənarda qalmaqdansa, layihəyə qoşulub müəyyən əlavə dividentlər əldə etməyə üstünlük verir. Tədqiqatçılar yaxın zamanlarda Rusiyanın öz neftinin də bir hissəsini Bakı-Ceyhan marşrutu ilə dünya bazarlarına nəql edəcəyini proqnozlaşdırırlar. Xəzər nefti ətrafında cərəyan edən qlobal geosiyasi proseslərin fəal iştirakçılarından biri də İran İslam Respublikasıdır. Bu məsələdə İranın Azərbaycana münasibətdə mövqeyi Rusiya ilə demək olar ki, üst-üstə düşür. Uzun illər Xəzərə sahib olan iki dövlətdən biri sayılan İranın regiondakı yeni dövlətlərlə münasibətləri və
Yüklə 4,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|