Microsoft Word Baba n r variant seva
Yüklə 1,74 Mb.
|
217 Yazıçının əsərləri günümüzlə sıx bağlı olduğundan Molla Qeybulla müasirlərini topa-tüfəngə tutmur, yalnız motolpapaqları deyil, sığal çəkə-çəkə “tumarladığı” qalstuklu zayalılar, hakimiyyətdə oturan boynu yoğun, üz-yanağından yağ axan, yağ içində böyrək kimi yaşayanlar – nazirindən tutmuş baş həkiminə qədər olan tipləri “marallarına” çevirir. Bu tiplər cildini dəyişməklə bütün zamanlarda mövcud olubdur. Bütün bunlar cəmiyyətin müəyyən situasiyalarından yaranan tiplərdir. əbəs yerə dəməyiblər ki, gülüş doğuracaqlar – inkişaf etmiş mədəniyyətin məhsuludur. Atabalanın Mollası da içində yaşadığı cəmiyyətdən kənarda qalmır. “Ürəyinə de” satirasında sürücülük vəsiqəsi almaq istəyən Molla Qeybulla tipik mənzərə ilə qarşılaşır. “Az qala dilənmək yolu ilə yığılan bu pulların bir hissəsi şöbə müdirinə, bir hissəsi baş həkimə, ordan da nazirə gedib çıxırdı”. Günümüzün ikrah doğuran həqiqəti Molla Qeybullanın artıq ictimai rəyi kimi səslənir. Vəzifə sahiblərinin düçar olduqları bir “xəstəlik” – kitab yazdırıb nəşr etdirmək istəyi də yumoristik planda, lakonik şəkildə ifşa edilir. Müəllifin tənqid hədəfi hər gün gedib-gəldiyimiz, istifadə üçün 3-4 dəfə qapılarını açdığımız idarə, təşkilat, xəstəxana, maqazinlər və s. obyektlər, orada çalışan bir sıra tiplərdir. Sırtıqlıq edib əndazəni keçən həyasızlar iştimai yerlərdə əxlaq və milli davranış normalarına əməl etməyən gənclər, geyimində dəbə ifrat dərəcədə meyil göstərən qızlar, sahə müvəkkili, həkim, vergi işçisi və başqaları onun sevdiyi” tiplərdir. Gülüş düşündürücü olduğu qədər də islah edici olmalıdır. “Pityamin pitmenti” bölməsinə toplanmış əsərlərində bunu görmək çətin deyildir. Elmi institutlarda çalışanların dolanacağının acınacaqlı vəziy- yətlərdə olması onların mütiləşməsinə gətirib çıxardır. Müəllim- lərin, elmi işçilərin, həkimlərin məvacibinin itə qulluq edənin maaşından çox aşağı olması cəmiyyətdə inkişafa, tərəqqiyə müna- sibətin rəmzinə çevrilir. “Darıxma, qara külüm, qara kürüm” essesində, “Pityamin pitmenti” novellasında, “Tibbi arayış” səhnəciyində ağrılı prob- lemlər qaldırılır, tale yüklü məsələlərə xüsusi diqqət yetirməklə müəllif sanki həyəcan təbili çalır. “İnkirlə Minkirin hüzurunda”
218 reklamçılar birliyinin başqanının sərvətinin kazinolardan, siqa- retlərdən, spirtli içkilərdən, pamoqrafiyadan – qanuna və əxlaqa zidd reklamlardan gəldiyi ifşaedici planda təsvirini tapır. “Çay, Faiq müəllim” də işə əxlaqsızlıqla şeir qələmə aldıran, hətta haqqında ən nüfuzlu tənqidçilərlə də rəy yazdırıb çap etdirən mənəviyyatsız qadınlardan söhbət açılır. Mirzə Cəlil haqlı qeyd edirdi ki, “Mollla Nəsrəddin”i zəmanənin özü yaratmışdır. Jurnal xalqı qəflət yuxusundan oyat- mağı özünə borc bilirdi. Molla Qeybulla da hamımızı gördüyümüz, bildiyimiz həqiqətləri bədii təsvirin mərkəzinə çəkməklə bir daha cəmiyyətin diqqətini bu bəlalara yönəltməyə çalışır. Əsas məsələ problemin həlli deyil, problemin bütün şərtliyi, kəskinliyi və aktuallığı ilə qaldırılması, buna qarşı barışmazlıq hissi forma- laşdırmaqdır. A.İsmayıloğlu müntəzəm şəkildə dəbdə olmayan bir işlə məşğuldur – acı həqiqətlərin bədii təsvirini vermək və bunların bəla olduğunu xatırlatmaq. Haqqında danışılan kitabça da sübut edir ki, müəllif məqsədinə bu və ya digər dərəcədə nail olur. Müasir Azərbaycan romanlarına yeni baxış “İlk Azərbavcan romanları” (Bakı, Elm.1998) monoqrafi- yasından sonra fılologiya eimləri namizədi. dos.Salidə Şərifova “Müasir Azərbaycan romanlarında ictimai siyasi mühitin təsviri problemləri” əsərini vazıb oxuculara təqdim edib (elmi redaktoru prof T.Hüsevnoglu). Tədqiqatcı monoqrafiyada son zamanlar qələmə alınmıs Azərbaycan romanlarını təhlil edərək sosial varlıgın
ğunluqlarını aşkarlamağa cəhd göstərib. Tədqiqat prosesində müəllif “sosial problemlər bu janrda necə əks tapıb” sualına cavab axtararaq fikir və mülahizələrini bildirib. Müəllifın “son dövrdə qələmə alınmış romanlarda sosial problemlərə, onların ideya bədii əksinə daha çox diqqət yetirilir” fıkri təbii qəbul edilməlidir. Bu amil bir neçə səbəbdən Azərbaycanın, o cümlədən müasir tarixi reallığın özünəməxsus- luqlarından və yazıçılarımızın dövrün sosial problemlərinə daha çox
219 diqqət yetirmək meylindən irəli gəlir. Əlbəttə, heç bir ədəbi növ dünyanın tarixini, öncə ictimai siyasi və mənəvi həyatını, zamanın təzadlı, düşündürücü, həm də ehtiras və pafosunu roman janrı qədər əhatəli, dərindən, sözün gücü ilə əks etdirmək qabiliyyətinə malik deyildir. Üçüncü minillik ahəstə-ahəstə XXI əsri ağuşuna alaraq ağır ləngərlərlə irəli, daha dərin, təzadlı, mürəkkəb ənginliklərə doğru apardığı bu gündə roman janrı geniş müzakirə obyektindən kənarda qalmayıb. Cəmiyyətdə hökm sürən sosial iqtisadi nöqsanlar və ziddiy- yətlərin bədii inikasının müasir romanlarda əks etdirilməsi üsulları A.Rəhimovun “Girdab”, “Səfalət”, “Cinayət və etiraf” romanlarında daha qabarıq təzahürünü tapıb. “Girdab” romanının təhlilində sosial ədalətsizliyin təzahürü və onun yaranma səbəblərinin süjet xəttində və obrazlarm talelərində bu problemlərin ifadə tərzi geniş təhlil olunub. “Girdab” romanında “ikili” mənəviyyata malik olan insan- ların təsvirinin özəlliyinə xüsusi yer ayrılıb. Nəsrimizin janr daxili əlvanlığnın, zəngin xarakterlər qalareyasını aydın təsəvvür etmək üçün yazıçı A.Rəhimovun digər bir əsəri “Səfalət” romanı da elmi təhlil süzgəcindən keçirilib. Bu zaman romanın əsas problema- tikasını təşkil edən rüşvətxorluğun qəhrəmanlarının taleyinə təsi- rinin təhlilinə də xüsusi diqqət yetirilib. Müasir romanlarımızda sosial varlığın təsviri zamanı təbiətə müraciət də monoqrafıyada işıqlandırılıb. Müəllif oxucuya göstərməyə (bəlkə də diqtə etməyə B.B.) çalışır ki, təbiətin təsviri vasitəsi ilə yazıçılar müxtəlif məqsədlərə bu və ya digər dərəcədə nail olmaq üçün təbiətin harmoniya və kamilliyinin təsir gücünü gözümüzdə canlandırır. Məsələn, S.Rüstəmxanlının “Göy tanrı” romanına münasibət bildirən S.Şərifova qeyd edir ki, əsərdə təbiətin təsviri zamanı bədii detal, təfərrüatlar, bədii təsvir vasitələrindən istifadə romana xüsusi gözəllik verərək oxunaqlı edir. E.Mehrə- liyevin “Doxsanıncı illər” romanında isə təbiətin təsvirində doğma torpaqlara olan məhəbbətin təcəssümünün verildiyi bildirilirsə, A.Rəhimovun “İkili dünyam” və “Ovlaq keçidi” romanlarında hadisələrin dinamikası və yaranmış gərginliyin açıqlanmasının situasiyadan asılı olaraq təbiət hadisələri fonunda verildiyi real faktlar əsasında açıqlanır. Bu və digər oxşar əsərləri də təhlil
Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|