Microsoft Word be-8-24. 12 azeri
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qismən proqnozlaşdırılan
- Minimum proqnozlaşdırılan
- Qeyri- bədii
- Struktur
• proqnozlaşdırılan - 1 və ya 2 dil xüsusiyyətlərinin istifadəsi ilə (məs., illustrasiyalar və ya məşq ifadələri yüksək tezlikli, mürəkkəb sözün hər yeni səhifədə əvəz olunması ilə). •
– konkret sözün və ya ifadənin təlimi verilmişdir, amma söz və ya ifadə vahidi səhifədən səhifəyə əvəz olunmuşdur və fərqli
mətnin fərqli
strukturunun başlanğıcı və sonu ilə tam mətnin bir hissəsini təqdim edir. •
xüsusiyyətlər verilmir. Proqnozlaşdırma yalnız əvvəlki
təcrübənin, dərketmə strategiyalarının biliyi və istifadəsi fonunda mümkündür.
Konseptual çərçivə mütaliə bacarıqlarının bütövlüyünü təqdim edir, onun mərhələlərlə inkişafı effektli oxucunun formalaşması üçün vacib şərtdir. Oxunun erkən mərhələsində sözün bütövləşdirilməsinə və cümləyə daxil olan sözlərin birliyini dərk etməklə əlaqədardır. Pillələrlə inkişafla birlikdə konseptual çərçivə mətnin parçasının dərk edilməsini, inkişafın sonrakı mərhələsində parçaların bir-biri ilə məntiqi əlaqələndirilməsi və son nəticədə isə mürəkkəb mətnlərin Kohersayağı qavranılması bacarığı ilə yerinə yetirilir. Oxucunun məzmun, janr və struktur göstəricilərini bir vahiddə qavraması, öz fikrini formalaşdırması, ehtimallar söyləməsi və emosional yanaşmasının yaradılması konseptual çərçivənin inkişafının səviyyəsindən asılıdır. Səviyyələrə bölünən kitabların məsələlərindən biri elə bir vasitələrin yavaş-yavaş daxil edilməsidir, hansı ki, oxucuya konseptual cəhətdən mətni dərk etməyə təkan verir. Bu, bir növ məzmun və konstruktiv “açardır”. O, oxucunu konseptual bacarıqların inkişafına doğru təkan verir. Məsələn, əgər mətndə söhbət ondan gedir ki, “nənənin başı ağrıdı və dərman qutusunun ağzını açdı”, bu zaman müvafiq inkişafın konseptual təfəkkürünə malik şagird əvvəlcədən başa düşür ki, nənə baş ağrısına qarşı dərman içməyə hazırlaşır. Nəzərə almaq lazımdır ki, konseptual “açarları” proqnozlaşdırma ilə başa düşməməliyik, çünki bu sonuncu şagirdin dəstəkləndirilməsi üçün
planlaşdırılmır, o, funksiyanı yerinə yetirir və şagird üçün çətinliyi ilə əlaqədar motivasiyanın oyadılması üçün istifadə olunur.
göstərirlər ki, konseptual çərçivənin formalaşdırılmasının və struktur göstəricilərinin öyrənilməsinin hazırlığına təsir göstərən şagirdlərin janr maraqları çox fərdidir və şagirdin təfəkkür tipindən, oxu təcrübəsindən və ilkin biliyindən, ətraf mühit amillərindən asılıdır. Belə bir fikir var ki, ilkin mərhələdə bədii janrlı mətnlərin tanışlığı məqsədyönlüdür və yalnız sonralar qeyri-bədii mətnlər yavaş-yavaş əlavə olunmalıdır. Bu fikrin əsas sübutu qeyri- bədii material üçün xarakterik çətinliklərin vəhdətidir, hansı ki, başa düşülən və tranzit sözlərin istifadəsinin zərurətini, çətin konspetual çərçivəni, naməlum
mövzunu, janrı
və yarımjanrların spesifikasını və
struktur xüsusiyyətlərini birləşdirir. Amma daha çox əks- sübutlar da mövcuddur ki, nə üçün emergent pillədən oxucu qeyri-bədii mətnlərlə təmin olunmalıdır. Qeyri-bədii mətnlərin erkən
səviyyədə daxil olunması vacibdir, çünki oxşar material: 1.
artıq ibtidai pillədə müntəzəm olaraq fənn- məzmun dərslikləri və məlumatverici mətnlərlə əlaqədə
olurlar. Məlumatverici mətnlərin tədrisinin ilkin mərhələsində tanışlıq oxu və yazı tələblərinin ödənilməsinə səbəb olur; 2.
Şagirdləri praktiki mütaliə üçün hazırlayır. Qeyri-bədii mətnlər gündəlik həyatın bir
hissəsidir. Tədqiqatlar göstərirlər ki,
yetkinlərin tam əksəriyyəti məhz qeyri-bədii ədəbiyyatın oxunulmasına gündəlik həyatın böyük hissəsini ayırırlar, o cümlədən asudə vaxtlarının da, bu da qəzet və jurnallarla tanışlıqla ifadə olunur. Bununla yanaşı internet materialından asılılıq daim artır. Yetkinlik həyatının nailiyyəti üçün vacibdir ki, uşağı İkidilli təhsil, #8, 2011 23
məlumatverici mətnin oxunuşu və yazılması üçün hazırlayaq. 3. Oxucunun seçimini formalaşdırır – şagirdlərin bir hissəsi məlumatverici mətnlərin oxunmasına üstünlük verirlər. Müvafiq olaraq qeyri-bədii materialların istifadəsi tədris zamanı seçimi
möhkəmləndirir, bəzi
hallarda isə
ümumiyyətlə, mütaliənin inkişafı üçün katalizator rolunu yerinə yetirir. 4. Şagirdin suallarına və maraqlarına cavab
üstünlüyündən asılı olmayaraq şagirdlər mətnin mövzusu onlar üçün maraqlı olduğunda oxu bacarıqlarına üstünlük verirlər. Bu halda, oxu uşaqlar üçün aktual məsələlərə cavab vermək üçün aparılır və nəticələrin yaxşılaşdırılması və motivasiyanın artımı ilə xarakterizə olunur. 5. Şagirdin təbiəti və sosial mühit haqqında biliyi yaxşılaşdırır. 6.
Leksikanın və mütaliənin başqa səriştələrinin inkişafı üçün bir növ stimulyatordur. Tədqiqatlar təsdiq edirlər ki, valideynlər və müəllimlər məlumatverici mətnin ucadan oxunulduğu zaman leksik və mütaliə konsepsiyalarına daha çox diqqət verirlər. Belə bir yanaşmaların fonunda məlumatverici material xüsusilə şagirdlər tərəfindən dünyanın tanınması üçün effeklidir. Bununla belə məlumatverici mətnlərin istifadəsi ciddi
təşkil olunmuş
mətnlərin, qrafik vasitələrin oxu və visual dərk edilməsi bacarıqlarının inkişafına səbəb olur. Aşağıda səviyyələrə bölünən kitablar üçün xarakterik olan janr formaları:
bədii Məlumatverici, təsviri, konseptual, faktiki-təsviredici, inandırıcı, yaradıcılıq, biografik, tarixi, tərəfdaş/əks, məlumatverici-nəqli.
real, birbaşa hekayət, fantaziya, bədii-konseptual, tarixi, nəsr, nağıl, sərgüzəşt, mistik, kriminal, elmi-ədəbi
Struktur mətnin daxili təşkilinin vasitəsidir. Müəllif mətni həmin məqsədlə yaradır ki, şəxsi ideyasını ötürsün və bunun üçün onun ideyası ilə yanaşı olan strukturu seçir. Digər tərəfdən isə mətnin anlaşılması oxucu tərəfindən geniş mütəşəkkil strukturun şərhi vasitəsilə baş verir. Mətnin
strukturu kitabların səviyyələrə bölünməsi üçün vacib komponentdir, çünki bir sıra hallarda skafoldinq funksiyasını yerinə yetirir və oxucu tərəfindən mətnin başa düşülməsinə imkan yaradır. Məsələn, əgər oxucunun mətnin mövzusunun lazımi biliyi yoxdursa (ilkin təcrübəsi, tanış mövzu, konseptual çərçivə), o zaman başa düşmək üçün daha çox mətnin strukturundan asılı olur. Mətnin strukturunun öyrənilməsi, əsas və
köməkçi ideyaların, məlumatverici detalların dərk edilməsini tələb edir, bu da diskursiv analizin və mətnin oxu bacarıqlarının inkişafının effektli vasitəsidir və yaxşı olardı ki, oxunun ilkin mərhələsində başlanılsın. Mətnin strukturu oxucuya imkan verir ki, tapsın, izah etsin, yekunlaşdırsın, suallar versin, məsələləri qarşıya qoysun, təhlil etsin və mətnin təşkilini başa düşsün. Bütün bunlar mətnin məlumatı ilə tanışlıq zamanı baş verir və müvafiq olaraq dərk etmə bacarığının inkişafını təmin edir. Mətnin konstruksiyasının anlaşılması və onunla iş oxucunun konseptual çərçivəsinin kompleksivliyinə səbəb olur.
Tədqiqatlar göstərirlər ki, effektli oxucu strukturdan konkret informasiyanı qazanmaq üçün məharətlə istifadə edir. Misal üçün, onu nəzərə almaqla ki, şagird nəticənin səbəbdən sonra gəldiyini bilir, suala cavab vermək üçün mətndə axtarılası həcmi qısaldır. Səviyyələrə bölünmüş oxu kitabları üçün mətnin strukturunun qrafik vizuallaşdırılması səciyyəvidir, bu da oxunun erkən mərhələdən sadə strukturlara adət etmək imkanını verir. Nəzərə almaq lazımdır ki, mətni strukturun qavranılması məlumatverici, izahatlı mətnlərdə daha aydındır, nəinki nəqli
mətnlərdə. Səviyyələrə bölünən kitablarda mətnin strukturunun təsvirinin, xronoloji ardıcıllığın, səbəbin və nəticənin, problemin və onun həllinin, müqayisəsinin və ziddiyatın, təsvirin, təsnifatın və analizin formaları ilə verilir.
İkidilli təhsil, № 8, 2011 24 Yüklə 0,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|