Microsoft Word be-8-24. 12 azeri

 

 

yaşı  və  ya  təlim  müddəti  ilə  (siniflə)  müəyyən 

olmur.  Məhz  oxu  bacarıqları  şagirdin  oxu 

səriştələrini  müəyyən  edir  və  onu  müxtəlif  növ 

oxucuya  çevirir.  Oxucunun  inkişafı  pilləsi 

səviyyələrə  böülnmüş  kitabları  seçdikdə  oxucu-

nun  tələbləri  üzərində  qurulmuş  materialın 

“uyğunluğunun” vurğulanmasını təqdim edir.  

 

Emergent oxucu  

  Kitablarla  və  oxu  ilə  münasibətdə  maraq 

göstərir; 

  Oxuduğunu və yazdığını göstərir; 

  Şəkillərə  əsaslanır  ki,  hekayəti  danışsın, 

amma  çap  materialına  daha  az  diqqətini 

cəmləşdirmişdir; 

   Ola  bilsin  ki,  bir  neçə  hərfi  və  onun 

səslənməsini qavraya bilər. 

 

İnkişaf edən oxucu   

  Proqnozlaşdıran kitabları oxuya bilir; 

  Hərfləri seçə və onları səsləndirə bilir; 

   Tanış  sözləri,  məsələn,  lövhələri,  sinif 

yoldaşlarının adlarını seçə bilir; 

  Kitabların  müzakirəsində  iştirak  edə  bilir  və 

şəxsi təcrübəsini ədəbiyyatla əlaqələndirə bi-

lir. 

 

Başlayan oxucu   

  Oxu  styrategiyalarından  istifadə  etməyə 

başlayır  (cümlənin  strukturu,  əhəmiyyəti, 

fonetik siqnallar); 

  Çap  materialına  daha  çox  əsaslanır  ki, 

mənasını başa düşsün; 

  Baza  durğu  işarələrini,  vergülləri,  nida 

işarəsini və sual işarələrini tanıyır; 

  İbtidai oxucu üçün seriya kitablarını oxuyur; 

  Əhvalatın  əvvəlini,  ortasını  və  sonunu  nəql 

edə bilir; 

  Əhvalatın  xarakteri,  yeri,  hadisələr  və 

problemlər haqqında söhbətdə iştirak edir. 

 

Böyüyən oxucu 

  Şifrələmə  strategiyalarının  müxtəlifliyindən 

sərbəst şəkildə istifadə  edir (cümlənin struk-

turu, əhəmiyyəti, fonetik siqnallar); 

  Tanış və proqnozlaşdırılan  materialı  oxuyur, 

amma yeni materialı da toplayır; 

  Uzun  müddət  ərzində,  20  dəqiqədən  çox 

müddətdə sakitcə oxuyur 

  Mütaliənin  səlis  söhbətlərində  iştirak  edir, 

birlikdə  oxuduqdan  sonra  əhvalatın  xarakte-

rini,  problemi,  əsas  hadisələri  və  qərarı  nəql 

edə bilir; 

  Qeyri-bədii materialı da oxuya bilir. 

 

Yeniyetmə dövrünün oxucusu   

  Kiçik  şeirlərdən  ibarət  uzun  kitabları  oxu-

maqla bacarıqlarını inkişaf etdirir; 

  Naməlum  sözlərin  eyniləşdirilməsi  üçün 

cümlənin strukturunu, əhəmiyyətini və fone-

tik siqnalları birləşdirir; 

  Orta səviyyəli kitabları sərbəst oxuyur; 

  Mütaliə 

elementləri 

və 

janrın 

təkmilləşdirilmiş  biliyi  müəyyən  şəkildə  xa-

rakterin   xüsusiyyətlərini təsvir etmək, ətraf 

mühitin əhəmiyyətini və əhvalatın fabulasını 

anlamaq,  kitablqarı  və  ya  qəhrəmanları 

müqayisə  etmək  və  qarşı-qarşıya  qoymaq 

imkanını verir

; 

  Rəngarəng  oxu  materialını  seçməklə  marağı 

genişlənir  (jurnallar,  məqalələr  onun  üçün 

maraqlı məsələlər üzrə). 

 

Səlis oxucu 

  Kompleksli  məsələləri  və  mövzunu  təhlil 

edə bilir; 

  Yeniyetmələr üçün ədəbiyyatı oxuya bilir; 

   Rəngarəng  materialı  seçir  və  axıra  qədər 

oxuyur, yarım saatdan çox sakitcə oxuya bi-

lir; 

  Müəllimin  səlis  və  ya  şagirdlərin  təqlid  olu-

nan mütaliə diskussiyalarında iştirak edir; 

  ədəbi  elementlər  haqqında  analiz  edə  və 

müzakirə edə bilər. 

 

Məharətli oxucu   

  1 saat ərzində sakitcə oxuya bilər; 

  Ilhamverici  və  komleksli  yeniyetmələr  üçün 

həcmli ədəbiyyatı sərbəst seçir; 

İkidilli təhsil, #8, 2011 

19 

---

 

 

  Sərbəst  şəkildə  bir  janrdan  ikinciyə  keçir, 

amma  yaxşı  ifadə  olunan  janr  üstünlükləri 

var; 

  Kompleksli mənanı şərh edə bilər; 

  ədəbi  dairələrdə  aparılan  diskussiyalara 

dərindən cəlb olunur; 

  müxtəlif  mənbələrdən  informasiya  əldə 

etmək  və  bütövləşdirmək  üçün  düzgün 

strategiyaları seçə bilir. 

 

Müstəqil oxucu   

  Kompleksli  materialı  seçir,  oxuyur  və  başa 

düşür; 

  Ədəbi  elementləri  dərindən  qiymətləndirir, 

yayımlayır, analiz edir və izah edir; 

  İdeyaları  generasiya  etməklə,  sualları  və 

problemləri 

formalaşdırmaqla 

müvafiq 

məsələləri tədqiq edir. 

Nəzərə  almaq  lazımdır  ki,  bir  sıra  nəşrlərin 

səviyyələrə  bölünmüş  kitabları    oxu  pillələrinin, 

yaşın  və  ya  sinfin  əsasında  fərqlənirlər.  Amma 

səviyyələrin bu cür bölünməsi ilə əlaqədar tənqidi 

fikirlər də vardır, çünki rənglərlə bölünmüş mate-

riallar  səviyyələrin  dəyişməsi  ilə  yavaş-yavaş 

gözəgörünməyən 

və 

ya 

demək 

olar 

ki, 

gözəgörünməz addımlarla inkişaf prinsipini inkar 

edir.  Artıq  qeyd  etdiyimiz  kimi  seçilən  kitab  ba-

laca  oxucuya  həm  sinif  otağında,  müəllim 

tərəfindən aparılan oxu zamanı, eləcə də müstəqil 

oxu  halında  da  yardım 

etməlidir.  Onun 

yüklənməsi  oxu  bacarıqlarının  mətnlə  xoş 

münasibətinin  təcrübəsi  əsasında  eyni  zamanda 

inkişaf  etdirilməsidir.  Amma  əgər  mətnlərin 

səviyyələri  ilə  assosiasiyanın  yaradılması  belə 

əyanidirsə,  o  zaman  şagird  özünün  oxu  pilləsini 

aydın  şəkildə  dərk  edir  və  mətni  marağa  və 

məqsədə  deyil,  pilləyə  uyğun  olaraq  seçir. 

Tədqiqatın  nəticələri  göstərirlər  ki,  yüksək 

motivasiyanın  və  konseptuallıq  bacarıqlarının 

yaxşı inkişaf etdiyi halda şagird çalışır ki, oxunun 

yüksək  pilləsinə  yaş  göstəricilərindən  müstəqil 

olaraq  çatsın  və  onun  səviyyəsi  üçün  daha  çətin 

mətnin də öhdəsindən gələ bilsin. 

Səviyyələrə  bölünən  materialdan  asılı  olan 

müəlimlər  şagirdlərdən  öz  pillələri  üçün  uyğun 

səviyyənin  kitabın  seçimini  tələb  edirlər.  Amma 

əgər  şagirdin  oxu  bacarıqlarının,  inkişafın  intev-

sivliyinin, 

maraqların 

və 

üslubun 

qiymətləndirilməsi müntəzəm olaraq keçirilmirsə, 

ehtimal böyükdür ki, səviyyələrə bölünən kitablar 

şagirdə  deyil,  onun  üçün  yazılan  pilləyə 

yönəldiləcəkdir.  Səviyyələrə  bölünmənin  bir  çox 

konseptual,  psixoloji,  pedaqoji  kriterisi  və  kom-

pleksli  sistemi  nəticə  çıxarmaq  səbəbini  verir  ki, 

kitabların  səviyyələrə  bölünməsində  bir  çox 

amilləri  nəzərə  almaq  və  analiz  etmək  lazımdır, 

bu  da  mətnlərin  bölünməsini  ən  çətin  məsələyə 

çevirir. 

Sonrakı  fəsildə  ətraflı  olaraq  təhsil  internet 

səhifəsini 

-  “Reading  A-Z”  təhlil  edəcəyik. 

Onun  spesifikası,  pedaqoji  yanaşmaları  və 

metodikasını,  kitabların  bölünmə  kriterilərini  və 

düzülüşünü  ikinci  dil  kimi  Gürcü  dilinin 

səviyyələrə  bölünmüş  kitablar  üçün  ən  doğru  və 

mükəmməl modeli hesab edirik. 

Təhsil internet səhifəsi  -  Reading A-Z 

İnternet  səhifəsi  2002-ci  ildə  yaradılmış  və 

hal-hazırda  170  000-dən  çox  üzvü  özündə 

birləşdirir.  Bu  səhifə  oxunun  təliminin  yeni 

nəzərinin  tətbiq  olunması  üçün  bir  çox  maarif 

mükafatlarını  qazanmışdır.  Sorğu  kitabçasının 

internet  formatı  şirkətə  müntəzəm  olaraq  təqdim 

edilən 

materialları 

yeniləşdirmək 

və 

yeni 

mətnlərlə,  kiçik  kitablarla,  dərs  planları  ilə  və 

digər  faydalı  resurslarla  onu  zənginləşdirmək 

imkanını  verir.  Hal-hazırda  internet  səhifəsində 

2500-dən  çox  yüklənilən  kitab  var.  Bu  da  təlim 

və tədrisə uyğun materiallarla təmin edir. 

Bu ümumi məlumatlardan başqa Reading A-

Z,  bir  resurs  olaraq  kitabların  səviyyəyə 

bölünməsinin  çoxkomponentli  qaydasına  görə 

xüsusilə  maraqlıdır.  Şirkətin  qaydası  Fauntas  və 

Pinelinin  “Səlis  oxu” 

(Guided  Reading)  və 

“Oxunun  sağlamlaşdırılması”  (Reading  Recov-

ery)  mətnlərinin  analizinin  nəticəsində  işlənib 

hazırlanmışdır.  O,  maksimum  olaraq  mətnin 

çətinliyinə  təsir  göstərən  amillərdən  ibarətdir  və 

onları  birləşdirir.  Resursun  qaydası  eləcə  də 

kompüterləşdirmə  metodu  ilə  və  riyazi  hesabla-

malar  vasitəsilə  işlənib  hazırlandı.  Bu  da  onu 

etibarlı  edir.  Burada  cəmləşən  kitablar  17 

İkidilli təhsil, № 8, 2011 

20 

---