Microsoft Word be-8-24. 12 azeri
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Səviyyələrə bölünmüş kitabların ümumi spesifikası və xüsusiyyətləri
Natiya Qorqadze Vətəndaş İnteqrasiya və Millətlərarası Mərkəz
İvane Cavaxişvili adına Tbilisi Dövlət Universiteti Səviyyələrə əsasən bölünən kitablar və oxu bacarıqlarının inkişafında onların əhəmiyyəti Abstrakt ”Oxu pilləsi” səviyyələrə bölünən dərs materialıdır və onlarla illərdir mütaliənin inkişafı üçün həm ingi- lisdilli, eləcə də dünyanın digər bir çox ölkələrində uğurla istifadə olunur. Bu resursdan geniş şəkildə dərs və sinifdənxaric istifadə üçün həm ana dilində, eləcə də ikinci və xarici dilin oxu bacarıqlarının inkişafı üçün istifadə olunur. Səviyyələrə bölünmüş mətnlərin hədəf qrupunu məktəbəqədər, ibtidai və ayrı-ayrı hallarda baza pilləsində olan yeniyetmələr təqdim edirlər. Materialların məşhurluğuna və nəticələrin effektivliyinə onun gürcü dilinə uyğunlaşdırılmış modelinin işlənib hazırlanması ideyasının baş qaldırmasıdır. Məqalədə gürcü dilinin, ikinci dil kimi səviyyələrə bölünmüş “oxu pilləsi üzərində” iş prosesində toplanılan təcrübə və məsələlər təsvir edilmişdir.
Qərbdə artıq uzun müddətdir ki, mütaliə insanın nailiyyətinin başlıca əsası kimi qəbul edilir. Bu nizamnamə hipotez deyil, eləcə də tədqiqatlar nəticəsində təyin edilən qanuniliyi təqdim edir və müvafiq olaraq mütaliəyə olan xüsusi diqqət heç də təəccüblü deyil. Mütaliənin ənənəvi izahatı həmin mühitlərin vəhdətini özündə birləşdirir, hansılar bilik üçün oxu, məntiqi və aydın yazı və tənqidi təfəkkürü özündə birləşdirir. Amma daha dərin anlamda, mütaliə kommunikasiyanın bütün formasının, o cümlədən bədən dilinin, şəkillərin, təsvirin və səsin (oxu, nitq, dinləmə və görmə) anlayışını- dərk edilməsini və kompleksli istifadəsini nəzərdə tutur. Mütaliə ardıcıl inkişaf edən, intellektual bir prosesdir. O, çap materialından məna ilə tanışılığı təqdim edir. Mütaliənin həlledici nöqtəsi
oxu bacarığının inkişaf etdirilməsidir. O da müəyyən bacarıqların vəhdətini əhatə edir – tələffüz edilən və yazılan sözlərin şifrələnməsi və anlaşılması ilə başlayır və mətnin dərindən qavranılması ilə sona çatır. Oxu
bacarıqlarının inkişafı bir çox
komponentlərdən ibarətdir. Onlar fonoloji, orfoqrafik, semantik, sintaktik və morfoloji vahidlərdən ibarətdirlər və oxunun aparılması və dərk edilməsi üçün lazımi platformanı yaradırlar. Əgər bu bacarıqlar lazımi inkişaf etmişdirlərsə, oxucu tam dil mütaliəsinə çatır və müvafiq olaraq çap materialını oxuduqda tənqidi təfəkkür, nəticə çıxarma və sintezləşdirmə imkanlarını yığmaq bacarığına nail
olur. Bununla belə yazı
prosesində dəqiqlik, məntiq və açıqlıq göstərir və mətndən alınan informasiyanın və məsələnin əsasında müvafiq qərar qəbul edə ya adekvat hərəkəti yerinə yetirə bilir. Çap materialında nəyin nəzərə alındığını təyin etmək diqqətəlayiqdir. Geniş anlamda çap materialı elementar lövhələri, nəqli, bədii, informasiya, təlimat, təsviri, funksional mətnləri, eləcə də müxtəlif növ sxemləri, illustrasiyaları, cədvəlləri, diaqramları, elektron materialı nəzərdə tutur. Bundan irəli gələrək, dil səlahiyyətlərindən kənara çıxır və bütün sahələr və istiqamətlər üçün fundamenti təqdim edir. İkidilli təhsil, #8, 2011 13
Şübhəsiz ki, mütaliənin inkişafı üçün elə erkən yaşlarından məktəbəqədər dövrdə oxu bacarıqlarının stimullaşdırılmasını nəzərdə tutan böyük səy tələb olunur. Buna uyğun olaraq bu məsələ üzrə dünyanın aparıcı təhsil təşkilatları və alimlər qrupu işləyirlər və sınaqdan çıxmış və öyrənilmiş metodları yeni müasir metodlarla, yanaşmalarla və resurslarla zənginləşdirirlər. Gürcüstan üçün bu məsələlərin öyrənilməsi və təhsil məkanında təbiq olunması xüsusilə əhəmiyyətlidir, çünki son zamanlarda aparılan tədqiqatlar olduqca
xoşagəlməz gerçəkliyi göstərdi; 2006-cı ildə 9-10 yaşlı uşaqların oxu bacarıqlarının qiymətləndirilməsi məqsədini daşıyan mütalinənin beynəlxalq tədqiqatında 45 iştirakçı ölkə arasında Gürcüstan sondan 9-cu yer tutdu. Bu da onu göstərir ki, gürcü uşaqlarının ortadan aşağı nailiyyətləri var idi. Qeyd etmək lazımdır ki, son zamanlarda təhsilin ibtidai pilləsində mütaliənin tədrisinə daha çox diqqət verilir, bu da gürcü təhsil sisteminin inkişafı üçün sözsüz ki, müsbət dəyişiklərə səbəb olur. Məqalədə uşağın oxu bacarığının inkişafına yönəlmiş resurslardan biri
– səviyyələrə bölünmüş kitabların (leveled books), onun xüsusiyyətlərinin, məqsədlərinin, əhəmiyyətinin təhlilidir. Eləcə də onun təyin etmək lazımdır ki, bu resursun hansı müsbət və mənfi tərəfləri, imkanları və məhdudiyyətləri var və onun gürcü dili spesifikasına uyğunlaşdırılması üçün hansı xüsusiyyətləri nəzərə almaq lazımdır.
Səviyyələrə bölünmüş kitabların ümumi spesifikası və xüsusiyyətləri
Səviyyələrə bölünmüş kitablar çətinliyinə əsasən çeşidlərə ayrılmış balaca mətnlərin birliiydir. Bu kitablar ibtidai pillənin şagirdləri üçün nəzərdə tutulmuş və effektli oxucunun formalaşması üçün lazımi bacarıqların ardıcılığı ilə, mərhələlərlə inkişafı vasitəsilə şagirdin oxu təcrübəsinin pillələrlə artmasını təmin edir. Səviyyələrə bölünmüş material oxu
bacarığının inkişafı ilə münasibətdə “bir qəlib forması” yanaşmasını inkar edir və hər bir uşağa imkan verir ki, fərdi xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla lazımi bacarığını yaxşılaşdırsın. Müvafiq olaraq səviyyələrə bölünmüş kitablara, yeniyetmələrin oxu bacarıqlarının inkişafından əlavə, məktəbin təhsil məkanında şagirdə yönəlmiş təhsil yanaşmasının inkişafı üçün də böyük rol həvalə edilir. Bu növ mətnlərin başlıca xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, uşaqlar üçün nəzərdə tutulan sadə kitablardan fərqli olaraq, oxu materialının səviyyələrə bölünməsi xüsusi
mütaliəsinə təsir göstərən aspektlərin vəhdətini nəzərdə tutur. Qaydada bu aspektlər elə qaydaya salınmışdırlar ki, material oxucunun oxu
səlisliyini yavaş-yavaş, ardıcıl addımlarla inkişaf etdirir. Bu qayda müxtəlif müəllif və nəşriyyat tərəfindən işlənib hazırlanan müxtəlif kriterilərin birliyini təqdim edir, amma daha çox iki konspetual fərqli prinsip üzərində qurulmuşdur:
1. “Oxuma” (readability) prinsipi ilə seçilmiş ki- tablar ; (Fray, 1971; Seli, 1984; Space, Pau- ers...). Bu prinsiplə seçilmiş kitablar çıxış yo- lu kimi “konsepsiyaların konsentrasiyasını, ideyaların mücərrədliyini, mətnin təşkili və fi- krin bütövlüyünü və arcıllığını hesab edirlər” (Rubin, 1985). 2. Konkret mətndə oxucunun dəstəyi və çağırışların həcmini müəyyənləşdirən meyar- lar prinsipi ilə düzülmüş kitablar (Kley, 1991, Pinel, 1999). Və yenə də: nə üçün bu cür hissələrə bölünmüş ədəbiyyatın yaradılması zəruridir? Alimlər hesab edirlər ki, müstəqil oxu zamanı kiçik oxucu üçün onun yaşına və ümumi inkişafına, dilə olan meyli və motivasiyasına uyğun,
konkret səviyyəyə uyğun mətnin
seçilməsi vacibdir, onun başlıca təyinatı gənc oxucunun bacarıqlarını inkişaf etdirmək və oxu təcrübəsi ilə paylaşmaqdır. Təsadüfilik prinsipi ilə seçilən mətn isə oxucunun frustrasiyasını və oxunulan materialın kifayət qədər
dərk olunmamasına səbəb ola bilər. Bu, uşaqlar üçün ziyanlı ola bilər və ani nəticədən (dismotivasiya və ya frustrasiya) başqa, daha uzunmüddətli və ciddi – psixi və psixoloji problemlərin səbəbinə İkidilli təhsil, № 8, 2011 14 Yüklə 0,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|