Microsoft Word be-8-24. 12 azeri

 

 

çevrilə  bilər.  Buradaca  qeyd  etmək  lazımdır  ki, 

səviyyələrə 

əsasən 

bölünmüş 

kitabların 

əksəriyyətinin  hədəf  qrupu  ibtidai  pillənin 

şagirdləri  və  məktəbəqədər  yaşdan  (oxu  oyunu 

ilə  maraqlanma)  6-cı  sinfin  şagirdləri  də  daxil 

olmaqla nəzərdə tutulan kitablardır.   

Səviyyələrə  bölünmüş  kitabların  seriyaları  çox 

hissədə  nəzarət  olunan  leksikanın  (çox  tez-tez 

istifadə  olunan  sözlər,  nadir  sözlərin  məhdud  və 

ciddi  nəzarət  olunan  sayı,  konkret  fonetik 

vahidlər  və  s.).  istifadəsi  ilə  tərtib  edilmişdir.  

Amma  müasir  kitablarda  səviyyələrə  bölünmüş 

kriterilər daha çox rəngarəngdir və leksika ilə və 

konseptual 

xüsusiyyətlərin 

yüksək 

konsentrasiyası 

ilə 

xarakterizə 

olunur. 

Ümumiyyətlə,  kitabların    səviyyələrə  əsasən 

bölündüyü  kriterilər  mətn  xüsusiyyətlərinin, 

nəzarət  olunan  leksikanın,  cümlələrin  uzunluğu  

və  kompleksivliyinin,  tematika  və  məzmunun, 

məzmun  strukturunun  və  dil  xüsusiyyətlərinin 

vəhdətini təqdim edir. 

Oxucuya  yardım  edən  və  oxucunun  qarşısında 

məsələlər  qaldıran  mətnləri,  əsasən,  üç  fərqli 

səviyyənin  çətinliyinə  əsasən  təhlil  edirlər. 

Bunlardır: sözün, cümlənin və parçanın (pasajın) 

səviyyələri  (Kinç,  1998).  Sözün  səviyyəsi 

müstəqil  vahidlərin  vəhdəti  kimi sözləri  kənarda 

təhlil edir ki, hansı tanınmalıdır (şifrələnməlidir). 

Cümlələrin  səviyyəsi  bu  sözləri  sintaktik 

qaydaların  və  semantik  strukturların  vasitəsilə 

birləşdirir  ki,  məntiqi  vahid  formalaşdırılsın. 

Parçanın  səviyyəsi  ideyanın  /  anlayışların  və 

fikirlərin  sistemli  əlaqəsini  və  ya  həmin  məkanı 

təqdim  edir,  hansında  fikirlər  Kox  sayağı 

prinsiplə  düzülmüşdür.  Hər  üç  səviyyə  birlikdə 

konkret 

səviyyənin 

materialında 

dəstəyin 

səviyyəsini  ətraflı  şəkildə  müəyyənləşdirmək 

imkanını verir. 

Nəzərə  almaq  lazımdır  ki,  səviyyələrə  bölünən 

kitabların 

tam 

əksəriyyəti 

müəllimin 

intervensiyasını  nəzərdə tutur və  müvafiq  olaraq 

oxudan  əvvəl,  oxu  zamanı  və  oxudan  sonrakı 

dövrdə  təhsil  üçün  xüsusi  məsləhətlərdən, 

şagirdin  çalışmalarından  və  köməkçi  mateiral-

dan,  ilkin  və  interval  testlərin  vasitələrindən, 

ümumi  metodiki  və  pedaqoji  təlimatlardan  və 

izahatlardan ibarətdir. 

Kitabların  istifadəsi  müstəqil  oxu  üçün  tövsiyə 

olunur,  amma  bu  halda  onların  istifadəsi  üçün 

şagirdin  düzgün  yanaşması  və  strategiyaların 

müvafiq  təcrübəsi  olmalıdır.  Müstəqil  oxu  üçün 

kitabların  bölünməsi  prinsipləri  səviyyələrə 

əsasən fərqlidir.  

Müvafiq  olaraq  oxu  səviyyələrinə  əsasən 

düzülmüş  kitabları  seçdikdə    materialın  hansı 

növ  oxu  üçün  nəzərə  alındığını  nəzərə  almaq 

lazımdır.  Bu  amil  ümumi  amillərin  nəzərə 

alınması ilə mətnin çətinliyinin xüsusiyyətlərinin 

birləşməsinə səbəb olur: 

 Oxu  təliminin  səviyyəsi  –  orta  ölçülü  çətinlik 

səviyyəsi  olan  materialdır,  şagird  onu  adekvat 

yardımın təmin edilməsi şərtlərində oxuya və ya 

dərk edə bilər; 

 Müstəqil  oxuma  səviyyəsi  –  şagird  müstəqil 

oxuduğu halda mətni oxuya və anlaya bilir. 

Müstəqil  oxu  səviyyəsinin  təyin  etmək 

kifayət  qədər  çətin  məsələdir,  çünki  mətn  uşaq 

üçün:  

-  frustrativ  səviyyəli  ola  bilər;  şagird 

müstəqil oxuduqda onun mətni dərk etmə 

səviyyəsi  aşağıdır.  Köməkçi  vasitələrin 

təmin 

edilməsi 

isə 

müstəqil 

oxu 

şərtlərində şagirddə mənfi emosiyalara və 

həvəssizliyə səbəb olur. 

-  Mətn  o  qədər  sadədir  ki,  uşağın  oxu 

motivasiyasını aşağı salır. 

Səviyyələrə  bölünmüş  kitabların  effektivliyi 

məhz  ondadır  ki,  düsturda  birləşmiş  kriterilərin 

müxtəlifliyinin 

çətinlik-sadəlik 

məsələlərini  

balanslaşdırır    və  şagird  üçün  oxu  bacarıqlarının 

inkişafı ilə (balanslaşdırılmış çətinliklər, hansıları 

dəf etmək şagirdin dərk etdiyi və ya dərk etmədi-

yi  məqsədinin  əldə  olunması  ilə  əlaqədardır) 

birlikdə  motivasiyanın  çətinliyi  olan  (şagird 

razıdır  ki,  mətni  oxumaqla  və  dərk  etməklə 

müəyyən çətinliyi dəf etdi) materialını təklif edir.  

Alimlər  kitabların  səviyyələrə  bölünməsini 

istənilən  halda  dərs  prosesi  ilə  əlaqələndirirlər.  

Bu proses həm  dərs, eləcə  də  dərsdənkənar təlim 

və  ev işi ilə əlaqələndirilə bilər. Buna uyğun ola-

İkidilli təhsil, #8, 2011 

15 

---

 

 

raq  onlar  səviyyələrə  bölmənin  üç  əsas  səbəbi 

vardır: 

1.  Müəllim  ehtiyacını,  seçimini  təlim  və 

tədris 

təcrübəsinə 

uyğun 

olaraq 

etməlidir. (Fountas, Pinel, 1996). 

2.  Yeni  oxucunun  onun  üçün  uyğun  ol-

mayan  çətin  materialla  oxuda  birinci 

təcrübəsini  almaq  təhlükəsi  (Kalkins, 

2000). 

3.  Müəllimin    ehtiyacı  ki,  çətinliklərin 

səviyyəsini  yaxşı  müəyyənləşdirsin  və 

konkret  mətnlə  münasibətdə  oxucunun 

üzləşdiyi    bu  çətinliyi  dəf  etməyi  təmin 

edən və bu göstəriciləri tədris prosesində 

ayıran  yardım  formasını  (Brabam,  Vi-

laume, 2002) müəyyənləşdirsin. 

“Şagirdin  tələbatıdır  ki,  oxu  fəallığına 

nailiyyətlə cəlb  olunsun və öz təcrübəsindən 

faydalana  bilsin” 

(Berliner,  1990).  Bu 

qaydaları  nəzərə  almaqla  bir  daha  yenidən 

 

oxu  materialının  dəqiq  seçimi  ilə  əlaqədar 

zərurəti  vurğulamalıyıq,  bunda  oxu  prosesi-

nin  özü  daimi  monitorinq  altında  olur.  Oxu 

materialının  müvafiqliyini  təyin  etmək  pro-

sesi bir neçə addımdan ibarətdir.  

  Şagirdin 

əvvəlki 

oxu 

bacarıqlarını 

qiymətləndirmək; 

  Mətnin  oxunulmasını  (readability)    təyin 

etmək, pilotlaşdırma; 

  Müstəqil  oxu  üçün  uyğun  oxu  səddinin 

müəyyənləşdirilməsi. 

  Daimi  nəzarət  və  oxu  materialının  pillələrlə 

və janrla “nizama salınması”. 

Bu 

fonda 

Vətəndaş 

İnteqrasiyası 

və 

Millətlərarası  Əlaqələr  Mərkəzinin  ekspertləri 

tərəfindən  oxu  səviyyələrinə  əsasən  tərtib  olunan 

materialla  qeyri-gürcüdilli  məktəb  şagirdlərinin 

dəstkələndirilməsini  nəzərdə  tutan  addım  xüsusilə 

əhəmiyyətli  və  məsuliyyətlidir.  Bu  məhsul  qeyri-

gürcüdilli  uşaqları  inkişafın  erkən  mərhələsindən 

oxu materialı ilə təmin etməlidir, hansı ki, konteks-

tual  xüsusiyyətlərini,  ikinci  dilin  tədrisinin  fərqli 

spesifikasını,  şagirdin  fərdi  ehtiyaclarını  və 

tələblərini 

nəzərə 

alır 

və 

dövlətin 

təhsil 

standartlarının əldə edilməsinə dəstək verir. 

Aşağıda  bir  neçə  məşhur  nəşrlər  tərəfindən 

səviyyələrə bölünən  kitabların spesifikası  ilə tanış 

olacağıq və tərəfimizdən seçilən səviyyələrə bölmə 

qaydasını  gürcü  dilinin  spesifikası  ilə  münasibətdə 

təhlil etməyə çalışacağıq. 

 

 Səviyyələrə  bölünən  kitabların  məşhur 

nəşrləri və qaydaları 

 

Ümumiyyətlə, 

səviyyələtə 

bölünmə 

sistemlərinin  və  mətnlərinin  yaranmasının  əsas 

stimulu  oxucu  üçün  “düzgün”  mətnin  seçimidir. 

Hal-hazırda  isə  müasir  Qərb  bazarı  səviyyələrə 

bölünən oxu ədəbiyyatı ilə dolmuşdur. 

Bunun 

üçün 

də 

konkret 

səviyyənin 

tələblərinə  uyğun  yaradılmış  və  səviyyələrin 

qaydası ilə konkret səviyyəyə sonradan aid edilən 

geniş  istifadədə  olan  kommersiya  kitabları 

arasında  əsas  fərqləri  təhlil  edək.  Səviyyələrə 

bölünmüş 

kitablar 

seriyası 

üçün 

xüsusi 

yaradılmış mətnlər daha çox nəzarətdə saxlanılan 

leksikadan  istifadə  edir  (sözlərin  məhdud  sayı, 

konkret  fonetik  modellər,  nəzarətdə  olan  az 

tezlikdə  istifadə  olunan  sözlər)  ki,  müəyyən 

səviyyənin mətnini yaratsın. Kommersiya nəşrləri 

tərəfindən buraxılan mətnlər isə, məsələn,  Rigby, 

Wright  Group,  Scholastic,  Ready  to  Read 

 və  s. 

“kiçik  kitablara”  aid  edilirlər.  Bu  kitablar 

“kitabları  oxucular  üçün  uyğun  edək:  səlis  oxu 

üçün  səviyyələrə  bölünmüş  kitabların  istifadəsi”

 

(Matching  Books  to  Readers:  Using  Leveled 

Books  in  Guided  Reading, Fauntas, Pineli,  1999) 

və  s.  kimi  peşəkar  materialların  dərcindən  sonra 

işlənib hazırlanmış qaydaların nəzərə alınması ilə 

uyğunlaşdırılmışdır.  

Təhsil mütəxəssislərinin bir qismi hesab edir 

ki,  qaydalara  əsasən  işlənib  hazırlanan  mətnlər 

“süni”  dildə  yazılmışdır  və  müvafiq  olaraq  onun 

effekti  şagirdin  oxu  inkişafı  üçün  azdır,  çünki 

oxucu  erkən  pillədən  semantik  anlamla  əlaqədar  

kriteriyə  qarşı  həssasdır.  Digər  tərəfdən,  məhz 

xüsusilə  yaradılmış  və  adaptasiya  olunmamış 

mətnlər 

konkret 

səviyyənin 

oxucusunun 

ehtiyaclarının  nəzərə  alınmasını  tələb  edən 

spesifikanı  daha  dəqiq  qane  edir.  Bu  fikri  nəzərə 

almaqla  nəticəyə  gələ  bilərik  ki,  ən  effektlisi 

İkidilli təhsil, № 8, 2011 

16 

---