Microsoft Word Beynelxalq munasibetler doc
vahid mənbə (vahid subyekt)
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
138 da vahid mənbə (vahid subyekt) kimi təsir göstərir. Bundan da beynəlxalq münasibətlərin qlobal miqyasda sistemləş- məsi, şəbəkələşməsi prosesləri baş verir. Qlobal siyasətin əsasları məzmun etibarilə daha çox böyük potensiala malik olan dövlətlərin xarici siyasətlərinin xarakterik xüsusiyyət- ləridir. Böyük dövlətlər qlobal siyasətin istiqamətlərini müəyyən edirlər və onların ayrı-ayrı regionlarda iştirak etmələri qlobal siyasətlərinin məzmun və formalarını müəyyən edir. Qlobal siyasət regional siyasətə üst təsir göstərir. Bununla yanaşı, regionda baza siyasətin formaşmasına da təsir edir. Qlobal siyasət regional siyasət üçün həm də stimul rolunu oynayır və regional siyasətin tərkibinin formalaşmasında böyük təsir göstərir. Qlobal siyasət qlobal məzmuna malik olur. Qlobal xarici siyasət özündə həm məkanı birləşdirir, həm də tərkib elementlərinin çoxunu əhatə edir. Qlobal siyasətin məzmunu onun obyeklərindən, elementlərindən və bu elementlərin say çoxluğundan asılı olur. Regional siyasət məkan nöqteyi-nəzərdən toplaşaraq qlobal miqyaslı siyasəti formalaşdırır. Qlobal miqyaslı siyasət cərəyanları ümumdünya və ümumbeynəlxalq münasibətlər cərəyanlarını meydana gətirir. Regional siyasət dünya siyasətinin və beynəlxalq münasibətlərin tərkib hissələrinə çevrilir. Qlobal güc regional güclərdən irəli gələrək təsnif oluna bilir və münasibətlər sistemində piramidal əsasları yarada bilir. Qlobal gücün təsir miqyası böyük olur və bütün sistem obyektlərinə və subyektlərinə təsir imkanları qazanır. Qlobal xarici siyasət tərkib etibarilə eyni zamanda regional xarici siyasətin zənginləşməsinə xidmət edir. Regional xarici siyasət qlobal xarici siyasətin sferalar üzrə yayılmasını təmin etməklə yanaşı, həm də qlobal cərəyanların yayılmasının qarşısını alan vasitələrə, subyekt və obyektlərə çevrilir. Qlobal güc subyekti çalışır ki, onun gücünün artması yolunda mane olan hədəfləri zərərsizləşdirsin. Buna görə də həmin ünsürə müxtəlif təsiretmə və təzyiq göstərmə metodlarından istifadə edir. 139 Liberal-mülayim metodlar və bunların daxilində iqtisadi-siyasi, hərbi və s. kimi üsullar mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Qlobal güc ittifaqların və birliklərin yaranmasında maraq nümayiş etdirir. Başlıca maraq özünün geosiyasi gücünü yaratmaqdan və məkan sferasını genişləndirməkdən ibarətdir. İttifaqların yaranması prosesləri və genişlənməsi regional siyasətlə qlobal siyasəti birləşdirən amil hesab olunmalıdır. Beynəlxalq münasibətlərdə ikitərəfli və çoxtərəfli əlaqələrin əsasları Beynəlxalq münasibətlərdə ikitərəfli və çoxtərəfli əlaqələr məhz dövlətlərin ikitərəfli və çoxtərəfli maraqlarından irəli gəlir. Həm ikitərəfli, həm də çoxtərəfli maraqlar müəyyən problemlərin həllində gücün tətbiqinin imkanlarından formalaşır. Bu əlaqələr həm də aidiyyat prinsiplərinə müvafiq olaraq meydana gəlir. Onu nəzərə almaq lazımdır ki, dövlətlər yerləşdikləri regionlarda və regionlarından kənarlarda beynəlxalq münasi- bətlərə qoşulurlar və beynəlxalq birliyin üzvünə, kompo- nentinə, struktur tərkibinə, beynəlxalq münasibətlərdə sistem üzvünə, beynəlxalq hüquq tərəfinə, beynəlxalq münasibətlər subyektinə, subyekt yaradıcısına (burada subyektlər kimi təşkilatları yaratmaları nəzərdə tutulur), beynəlxalq hüquq yaradıcısına (beynəlxalq hüquq normalarını yaratmaq) və beynəlxalq normaların əməledicisinə çevrilirlər. Dövlətlər beynəlxalq münasibətlərdə vəzifələr və funksiyalara malik olurlar, eləcə də müəyyən hüquqlara sahib olurlar və öhdəlik və məsuliyyhət daşıyırlar. (Qeyd: dövlətlərin mövcudluğu, hüquq- ları, funksiyaları və vəzifələri təbii ki, onların məsuliyyətlərini, qoruma və mühafizə etmə, eləcə də inkişaf şəraitlərini yaratma məsuliyyətlərini, də meydana gətirir. Dövlətlər mütləq qaydada beynəlxalq birliyi, xalqları, ümumilikdə bütün dünya sakinlərini fərdi və kollektiv güclər fonunda müdafiə etməyə 140 borclu olurlar. Buradan da dövlətlərin müdafiə etmək hüquqları və vəzifələri, bu istiqamətdə funksityaları formalaşır. Vəzifə və hüquqlar məsuliyyəti formalaşdırır, məsuliyyətdən də, borc- lardan və öhdəliklərdən də vəzifələr və hüquqlar meydana gəlir, funksiya istiqamətləri formalaşır). Dövlətlər həm ikitərəfli qaydada, həm də çoxtərəfli formatda münasibətlər qururlar, əlaqələr yaradırlar. Dövlətlərin bu baxımdan həm fərdi, həm də müştərək vəzifələri və funksiyaları, eləcə də hüquqları meydana gəlmiş olur. Bunlardan da müştərək öhdəliklər formalaşır. Beynəlxalq hüquq məhz iki və çoxlu sayda dövlətin qarşılıqlı hüquq və vəzifələrindən, funksiyalarında formalaşan bir sahəyə çevrilir. Beynəlxalq hüquq tərəflərin biri olmadıqda yarana bilməz və obyektə, tətbiqi sahəsinə sahib ola bilməz. Dövlətlər arasında yaranan əlaqələr təbii ki, ədalət prinsipi əsasında olursa, digər dövlətlər üçün də prototip rolunu oynayır. Bu prototiplikdən də ikitərəfli və çoxtərəfli əlaqələr meydana gəlir, təcrübələr formalaşdırılır. Beynəlxalq hüquq müştərək hüquq sahəsi olmaqla bərabər, müştərək əsaslarla da obyekt və predmetə malik olur. Beynəlxalq hüquq müştərək olmaqla bərabər, həm də fərdi əsaslara (hər bir dövlətə şamil olunması prinsipindən irəli gələrək) tərkib elementinə təsir göstərmək imkanına malikdir. İkitərəfli və çoxtərəfli münasibətlər (burada söhbət kifayət qədər bazası formalaşmış indiki beynəlxalq münasibətlər şəraitindən və vəziyyətindən yaranan münasibətlər nəzərdə tutulur) beynəlxalq hüququn vahid norma qaydaları və prinsipləri ilə formalaşdırılır. Beynəlxalq hüquq normaları şaxələnmə və törənmə xarakterinə malik olur və beynəlxalq hüququn vəzifəsi və funksiiyası əsasən beynəlxalq aləmin təmin olunmasına, inkişafına və müdafiəsinə əsaslanır. İkitərəfli və çoxtərəfli münasibətlər bu münasibətlərdə iştirak edən və bu münasibətlərin yaranmasında maraq göstərən tərəflərin imkanlarına bağlı olur. Mövcud imkanlar və onların Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|