Microsoft Word beyn?L umumi huquq docx

bilməz; b) heç bir dövlət, fiziki və ya hüquqi şəxs onların hər hansı  bir hissəsini mənimsəyə 
bilməz;  c)  Rayonun  ehtiyatları  üzərində  hüquqlar  bütün  bəşəriyyətə  məxsusdur:  bəşəriyyətin 
adından  1982-ci  il  Konvensiyasının  bütün  iştirakçı  dövlətlərin  üzv  olduğu  Dəniz  dibi  üzrə 
Beynəlxalq Orqan (“Orqan”) 
çıxış edir; ç) Rayonda fəaliyyət bütün bəşəriyyətin rifahı naminə 
həyata  keçirilir;  d)  Rayon  ayrı-seçkilik  olmadan  bütün  dövlətlərin  müstəsna  olaraq  dinc 
məqsədlərlə ietifadəsi üçün açıqdır. 
  Rayonda  bütün  fəaliyyət  Orqan  tərəfindən,  dünya  iqtisadiyyatının  və  beynəlxalq  ticarətin 
sağlam  inkişafına  dəstək  vermək  məqsədilə  təşkil  edilir,  həyata  keçirilir  və  nəzarət  olunur. 
Orqan  Rayondakı  fəaliyyətdən  əldə  olunmuş  maliyyə  və  digər  iqtisadi  mənfəətin  ədalətli 
bölünməsini  təmin  edir;  bu  zaman,  hələ  tam  müstəqilliyə  və  ya  digər  özünüidarə  sttusuna 
çatmamış  inkişaf  etməkdə  olan  dəvlət  və  xalqların  maraq  və  ehtiyacları  xüsusilə  nəzərə 
alınmalıdır. 
  Rayonun  bilavasitə  isrismarı  və  burada  hasil  olunmuş  faydalı  qazıntıların  nəql  edilməsi, 
emalı və realizəsi məqsədilə Dəniz dibi üzrə Beynəlxalq orqan Müəssisə yaradır. Müəssisə öz 
funksiyalarını yerinə yetirmək üçün tələb olunan bütün vasitə və texnologiya ilə təmin olunur. 
  Dövlətlər, fiziki və hüquqi şəxslər Rayonda Orqanla bağlanmış kontrakt əsasında fəaliyyət 
göstərirlər. 
  1982-ci  il  Konvensiyasına  görə,  Orqan  aşağıdakı  struktura  malikdir:  Orqanın  bürün 
üzvlərindən  ibarət  olan  Assambleya,  Orqanın  36  üzvündən  ibarət  olan  Şura,  Katiblik.  Şura 
Orqanın  fəaliyyət  dairəsində  olan  istənilən  məsələ  üzrə  konkret  siyasəti  müəyyən  etmək  və 
həyata keçirmək səlahiyyətinə malikdir. Onun üzvlərindən yarısı ədalətli coğrafi nümayəndəlik 
prinsipi əsasında, qalan yarısı isə digər əsaslar üzrə: xüsusi maraqları olan inkişaf etməkdə olan 
ölkələrdən; idxalçı ölkələrdən; quruda analoji resuslar hasil edən ölkələrdən və s. seçilir. 
 
nkişaf  etmiş  ölkələrin  maraqlarına  cavab  vermədiyinə  görə  1982-ci  il  Konvensiyasının 
Rayona  həsr  olunmuş  XI  hissəsinə  1994-cü  ildə  qəbul olunmuş və  Konvensiya  ilə  bir vaxtda 
qüvvəyə minmiş ayrıca müqavilə ilə - “Dəniz hüququ üzrə 1982-ci il BMT Konvensiyasının XI 
hissəsinin həyata keçirilməsi haqqında Saziş” 
ilə bir sıra mühüm dəyişikliklr edilmişdir. Saziş 
müəyyən edir ki, Rayondakı resusların hasil olunması həm də kommersiya prinsipləri əsasında 
həyata  keçiriləcəkdir.  Bundan  əlavə,  göstərilən  sahədə  inhisarlaşdırmaya  yol  verilməməsi  ilə 
bağlı Konvensiyanın məlum müddəaları artıq tətbiq olunmur.  

---

10. Qapalı və ya yarımqapalı dəniz. Qapalı dəniz dedikdə, bir neçə dövlətin sahilini yuyan 
və öz coğrafi vəziyyətinə görə başqa dənizə tranzit keçid kimi istifadə olunmayan dəniz kimi 
başa düşülür. 
  Açıq  dənizin  azadlığı  prinsipi  tam  həcmdə  qapalı  dənizlərə  şamil  olunmur.  Sahilyanı 
olmayan  dövlətlərin  hərbi  gəmilərinin  bu  dənizlərə  buraxılışı  məhduddur.  1982-ci  il 
Konvensiyasında  göstərilir  ki,  sahilyanı  dövlətlər  qapalı  və  yarımqapalı  dənizlərin  canlı 
ehtiyatların  idarə  olumasında,  dəniz  mühitinin  mühafizəsində  və  elmi  tədqiqatların 
aparılmasında üstün hüquqlara malikdirlər. Bir qayda olaraq, sahilyanı dövlətlər öz aralarında 
müqavilələr  bağlamaqla,  bu  dənizlərin  ekologiyası,  balıqçılıq  rejimi  və  s.məsələləri  nizama 
salırlar. 
  Qapalı  dənizlərə  misal  olaraq,  Qara  dənizi  və  Baltik  dənizini  göstərmək  olar.  11.  Xəzər 
gölünün beynəlxalq-hüquqi statusu. Sovet  ttifaqı dağıldıqdan sonra Xəzər dənizinin statusu, 
habelə  onun  dibi  və  orada  olan  təbii  ehtiyatlar  ilə  bağlı  mürəkkəb  suallar  ortaya  çıxdı:  bu 
ehtiyatlara bütün sahilyanı dövlətlər sahibdir, yoxsa onların arasında bərabər bölünməlidir, əgər 
bölünməlidirsə, onda bu, hansı əsasda həyata keçirilməlidir?  
  Azərbaycan  Respublikasının  mövqeyi  onun  Konstitusiyasında  birmənalı  şəkildə  elan 
olunmuşdur.  Konstitusiyasının  11-ci  maddəsinə  görə,  Xəzər  dənizinin  (gölünün)  Azərbaycan 
Respublikasına mənsub olan bölməsi Azərbaycan Respublikası ərazisinin tərkib hissəsidir.  
  Qeyd edək ki, Xəzər heç bir dənizə və ya okeana çıxışı olmayan qapalı daxili dəniz, daha 
doğrusu, göldür. 
SSR -nin dağılmasına qədər, yalız iki Xəzəryani dövlət var idi:  ran və SSR . 
Problem  burasındadır  ki,  Xəzərdə  Sovet- ran  sərhədləri  heç  bir  vaxt  müəyyən  olunmamışdı. 
Məsələn,  bu  iki  dövlət  arasında  1954-cü  ildə  bağlanmış  Sərhədlərin  nizamlanması  haqqında 
Müqavilə 
Xəzərin hər iki tərəfdən sərhədi müəyyən edilir, lakin dənizin özündəki sərhədlə bağlı 
isə  heç  nə  demirdi.  Bundan  əvvəl  bağlanmış  müqavilələrdə  də  dəniz  sərhədi  haqqında  bir 
göstəriş yoxdur. 1940-cı il Sovet  ran müqaviləsi (Ticarət və Gəmiçilik haqqında Müqavilə) hər 
iki tərəf üçün “10 dəniz milli həddində öz sahil sularında müstəsna balıqtutma azadlığı” nəzərdə 
tuturdu. 1935-ci il və 1940-ci il Sovet- ran müqavilələrinə əlavə olunmuş nota mübadilələrində 
bəyan olunurdu ki, Xəzər “hər iki Hökumət tərəfindən Sovet və  ran dənizi sayılır” (1035-ci il) 
və “tərəflər hesab edir ki, Xəzər  rana və Sovet  ttifaqına məxsusdur” (1940-cı il). Bu və digər 
müqavilələr  ran  və  SSR   gəmilərinin  Xəzər  dənizinin  hər  bir  yerində  sərbəst  və  bərabər 
naviqasiya  hüququnu  nəzərdə  tuturdu.  Xəzərin  “Sovet  ttifaqına  və  rana  məxsus  olması” 

---