Microsoft Word beyn?L umumi huquq docx

Dəniz sahili olan dövlətin suveren ərazisinin tərkibinə a) daxili sular və b) ərazi suları (ərazi 
dənizi)  daxildir.  Tamamilə  bir  və  ya  bir  neçə  arxipelaqdan  ibarət  olan  dövlətlərin  ərazisinə 
arxipelaqın içindəki adaların arasında yerləşən arxipelaq suları da aiddir. 
Dünya  okeanının  əsas  hissəsi  heç  bir  dövlətin  suverenliyi  altında  olamayan  ərazisidir. 
Burada  öz  hüquqi  rejiminə  görə  bir-birindən  fərqlənən  dəniz  məkanları  mövcuddur;  məsələn, 
müstəsna iqtisadi zona, kontinental şelf, açıq dəniz və s. Eyni zamanda nəzərə almaq lazımdır 
ki, dövlətin ərazisinə daxil olan daxili suların və ərazi sularının beynəlxalq-hüquqi rejimi heç də 
eyni deyildir. Arxipelaq sularının hüquqi rejimində də müəyyən spesifik cəhətlər vardır. 
3.  Daxili  dəniz  suları.Daxili  dəniz  suları  dedikdə,  sahil  xətti  ilə,  ərazi  dənizinin  eyni 
hesablamaq üçün götürülən başlanğıc xətlər arasında yerləşən su məkanı başa düşülür. 
Daxili  dəniz  suları  dövlətin  tam  suverenliyi  altında  olur  və  onun  ərazisinin  bir  hissəsini 
təşkil  edir.  Dəniz  hüququ  üzrə  1982-ci  il  Konvensiyasına  görə,  daxili  dəniz  sularına  habelə 
aşağıdakılar aiddir: a) liman suları (ən qabağa çıxan daimi liman qurğularını birləşdirən xəttə 
qədər); b) eyni dövlətin quru ərazisi ilə tam əhatə olunmuş dəniz, habelə bütün sahil bir dövlətə 
məxsus olan dəniz; c) sahilləri eyni dövlətə məxsus olan və eni 24 dəniz milindən artıq olmayan 
buxtalar,  liman  və  körfəzlər;  ç)  tarixi  körfəzlər  (məsələn,  Rusiyada  Böyük  Pyotr  körfəzi, 
Kanadada Hudzon körfəzi, Norveçdə Varanğerford körfəzi və s.). 
Daxili dəniz sularının hüquqi rejimi, əsas etibarilə, müvafiq dövlət tərəfindən daxili 
qanunvericilik  vasitəsilə  müəyyən  olunur.  Bu  sularda  dövlətin  icazəsi  olmadan  hər  hansı 
təsərrüfat fəaliyyəti ilə məşğul olmaq və tədqiqatlar aparmaq əcnəbilərə qadağandır. 
Əcnəbi gəmiləri daxili dəniz sularına müvafiq icazədən sonra daxil ola bilər. 
Dövlətin  açıq  elan  etdiyi  limanlarına  əcnəbi  qeyri-hərbi  gəmiləri  sərbəst  surətdə  girə  bilər. 
Hərbi gəmilər isə yalnız sahilyanı dövlətin qabaqcadan icazəsi və ya dəvəti ilə girə bilər. Lakin 
fövqəlada hallarda (bədbəxt hadisə, qəza, kortəbii hadisə, təcili tibbi yardım göstərmək zərurəti 
və s.) gəmilərin icazəsiz yol verilir. 
  Limana  girmiş  bütün  gəmilər  sərhəd,  sanitar  və  gömrük  yoxlamasını  keçməlidir.  Daxili 
sularda və limanlarda  olan əcnəbi qeyri-hərbi  gəmiləri sahilyanı dövlətin  yurisdiksiyası  altına 
düşür.  Sahilyanı  dövlətin  səlahiyyətli  orqanları  bu  gəmilərdə  baş  vermiş  cinatət  işlərinin 
istintaqını  apara  bilər  və  həmin  işlərə  məhkəmədə  baxa  bilərlər,  bu  şərtlə  ki,  a)  baş  vermiş 

---

cinayət ağır xaraqterli olur, sahilyanı dövlətin və onun vətəndaşlarının mənafeyinə toxunur; b) 
sahilyanı  dövlətdə  ictimai  asayişi  və  ictimai  qaydanı  pozur  və  onun  təhlükəsizliyinə  ziyan 
vurur; c) gəminin ekipajına daxil olmayan şəxslərin maraqlarına toxunur. 
  Mülki-hüquqi yurisdiksiya öz ifadəsini onda tapır ki, sahilyanı dövlətin məhkəmə orqanları 
əcnəbi gəmilərinə qarşı, o cümlədən daxili suların çirklənməsi ilə bağlı irəli sürülmüş iddialara 
baxa bilər və qərar çıxara bilər. Mülki iddianı təmin etmək üçün gəminin üzərinə həbs qoyula 
bilər. Gəminin kapitanı və ekipajın üzvləri məsuliyyətə cəlb edilə bilərlər. 
  Limanda  yerləşən  əcnəbi  hərbi  gəmiləri  sahilyanı  dövlətin  yurisdiksiyasına  tabe  olmur. 
Onlara  qarşı  heç  bir  məcburiyyət  tədbiri  görülə  bilməz.  Bununla  belə,  bu  gəmilər  sahilyanı 
dövlətin  qanun  və  qaydalarına  riayət  etməyə  borcludur.  Dövlətin  qanun  və  qaydalarını 
pozduğuna görə əcnəbi hərbi gəmisinə qarşı daxili suları tərk etmək tələbi irəli sürülə bilər. 
4. Ərazi dənizi.Ərazi dənizi (və ya ərazi suları) – sahilyanı dövlətin quru ərazisinə və daxili 
sularına bitişik olan və onun tam suverenliyi altında olan dəniz zolağına deyilir. 
  Dəniz  hüququ  üzrə  1982-ci  il  Konvensiyasına  görə,  ərazi  dənizinin  eni  12  dəniz  milindən 
artıq olmamalıdır (1 dəniz mili 1,8 km-dir).  
  Sahilyanı  dövlətin  suverenliyi  ərazi  dənizinin  səhətinə  və  dibinə,  habelə  onun  üzərindəki 
hava  məkanına  şamil  edilir.  Buna  görə  də  hər  bir  sahilyanı  dövlət  öz  ərazi  dənizinin  hüquqi 
rejimini  öz  qanunvericiliyi  ilə  müəyyən  edir.  Bununla  belə,  ərazi  dənizini  daxili  dəniz 
sularından ayıran çox mühüm bir xüsusiyyət  mövcuddur: ərazi dənizindən əcnəbi gəmilərinin 
dinc üzüb getmək hüququ var 
(Dəniz hüququ üzrə 1982-ci il Konvensiyasının 17-ci maddəsi). 
Bu zaman sahilyanı dövlətin qabaqcadan icazəsini almaq tələb olunur. 
  Əcnəbi  gəmiləri  ərazi  dənizindən:  1)  daxili  sulara  daxil  olmadan  ərazi  dənizini  üzüb 
keçmək; 2) daxili sulara daxil olmamaq və ya oradan çıxmaq məqsədləri ilə keçə bilər. Üzüb 
keçmə fasiləsiz və tez olmalıdır. Sualtı nəqliyyat vasitələri suyun üzü ilə getməlidir. Dinc üzüb 
keçmə o deməkdir ki, sahilyanı dövlətin əmin-amanlığı və təhlükəsizliyi pozulmasın. 1982-ci il 
Konvensiyasına  görə,  üzüb keçmə  aşağıdakı  hallarda  dinc sayılmır:  a) sahilyanı dövlətə qarşı 
güc  tətbiqi  və  ya  güclə  hədələmək;  b)  istənilən  növ  silahla  manevrlər  və  ya  təlimlər  həyata 
keçirmək; c) sahilyanı dövlətin müdafiəsi və təhlükəsizliyinin zərərinə informasiya toplamaq və 
ya təbliğat aparmaq; ç) hər hansı uçuş aparatını havaya qaldırmaq və ya gəminin üzərinə qəbul 
etmək; d) malların və ya vlyuta yükləmək və yaxud boşaltmaq; e) sahilyanı dövlətin müəyyən 

---