Microsoft Word biblioqrafiya

 
68
 
lığında ilk dəfə olaraq professor X.Məmmədovun tə-
şəbbüsü ilə elmi dövriyyəyə daxil edilmişdir.  
  Məlumdur ki, uzun illər, xüsusi ilə də keçmiş 
sovet rejimi dövründə xalqımızın istiqlal mübarizəsi-
nin öndərləri, onların həyat və fəaliyyətləri ayrıca təd-
qiqat işinin obyekti olmamış,  əksinə, bəzi yazılarda 
onlara «xalq düşmənləri», «pantürkist», «panisla-
mist», «burjua millətçi» « adları verilərək ictimai qı-
naq yerinə çevrilmişlər. Həyatlarını öz xalqının xoş-
bəxt gələcəyi uğrunda əsirgəməyən bu insanların hə-
yat və fəaliyyətlərinin öyrənilməsi XX yüzilliyin 90-
cı illərindən sonra başlanmış və bu tədqiqat işi müəlli-
fin Azərbaycanın ictimai fikrinə həsr olunmuş ən gör-
kəmli əsərlərdən biri kimi qiymətləndirilir. 
 Müəllifin fikrincə «Aydınlarımızın istiqlal 
mücadiləsi» əsərinin sonunda göstərilir ki, XIX yüzil-
liyin sonları - XX yüzilliyin əvvəllərində «Azərbay-
can milli hərakatında ziyalıların rolunun tədqiq edil-
məsi, istiqlal mübarizəsinin liderləri  Ə.Hüseynzadə-
nin,  Ə.Ağaoğlunun,  Ə.Topçubaşovun, M.Rəsulzadə-
nin və digər siyasi xadimlərin həyatlarının və ictimai 
siyasi fəaliyyətlərinin öyrənilməsi... bu böyük tarixi 
şəxsiyyətlərin çox zəngin, ictimai, siyasi, elmi- publi-
sistik fəaliyyətlərinin tədqiq edilməsi həm tariximizin 
«ağ səhifələri»nin öyrənilməsinə xidmət  

---

 
69
 
edəcək, həm də onların zamanın və məkanın hüdudla-
rını  aşan irsinin öyrənilməsi tarix elmimizin milli--
məfkurə  işığında obyektiv təhlil edilməsində örnək 
rolunu oynayacaqdır».  
 Doğrudan da yaxın keçmiş və müasir reallıq-
lar müəllifin bu fikirlərinin nə qədər doğru olduğunu 
bir daha təsdiq etdi. Çox qısa bir vaxtda nəinki tarixçi 
alimlər, hətta ictimai elm sahələrinin başqa tədqiqat-
çıları tərəfindən də bu tarixi şəxsiyyətlərin ictimai-si-
yasi fəaliyyətləri, elmi-nəzəri və publisistik yaradıcı-
lıqları, bütövlükdə onların maarifçilik ideyaları tədqiq 
edilib, hərtərəfli öyrənilərək yeni nəslə çatdırılması 
istiqamətində yüzlərlə elmi-tədqiqat işləri yazılaraq 
insanların istifadəsinə verildi. 
Professor X.Məmmədovun yaradıcılığında 
onun 2005-ci ildə nəşr etdirdiyi «Azərbaycan xalqının 
milli istiqlal mübarizəsi» (XIX yüzilliyin sonları - XX 
yüzilliyin  əvvəlləri.) adlı  əsəri də xüsusi yer tutur. 
Mütəxəssislər tərəfindən çox yüksək qiymətləndirilən 
bu əsərin xalqımızın milli istiqlal mübarizəsinin öyrə-
nilməsi tarixində özünə məxsus yeri var. Azərbaycan 
tarixşünaslığında müəllif ilk dəfə olaraq bu əsərdə 
milli istiqlal mübarizəsini aşağıdakı kimi dövrləşdir-
məklə bu təkamülü belə bir ardıcıllıqla vermişdir: 
Maarifçilik, sosial - demokratçılıq, islamçılıq, türkçü-
lük və istiqlalçılıq.  

---

 
70
Əsərdə maarifçilik və anadilli mətbuatımızın 
yaradılmasından başlanan milli azadlıq hərəkatının 
inkişafı, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranma-
sınadək olan böyük milli azadlıq mübarizəsinin bütün 
dövrləri  əsaslı  şəkildə tutarlı elmi mənbələr  əsasında 
tam işıqlandırılmışdır. Bu əsərdə ilk dəfə olaraq 
X.Məmmədov Azərbaycan xalqının milli azadlıq hə-
rəkatını keçmiş sovet tarixşünaslığında verilmiş yan-
lış izahını elmi əsaslarla rədd etmiş  və bu səbəbdən 
ilk dəfə olaraq çoxsaylı arxiv materiallarını elmi döv-
riyyəyə cəlb etmək zəruriyyətinin öhdəsindən layiqin-
cə gəlməyə müvəffəq olmuşdur.  
Üç fəsildən ibarət olan bu əsər Azərbaycanda 
milli azadlıq hərəkatı tarixinin öyrənilməsinə  həsr 
olunmuş ilk obyektiv, sanballı elmi tədqiqat işlərin-
dən biri olmaqla Azərbaycan xalqının milli hərəkat 
tarixinin ilkin oyanış mərhələsi»ndən başlayaraq xal-
qımızın tarixdə öz müstəqilliyini ikinci dəfə elan etdi-
yi 1991-ci ilin 18 oktyabrına kimi olan dövrün tam el-
mi nəzəri təhlilini vermişdir. Doğrudur, müəllif Azər-
baycan milli azadlıq hərəkatını  əsasən aşağıdakı 3 
dövrə bölərək; 1875-1905-ci illər, 1905-1914-cü illər, 
1914-1918-ci illər üzrə  təsnifləşdirdiyini bildirsə  də, 
faktiki olaraq əsərin mətnindən öz əbədi və möhtəşəm 
bayrağı ilə dan yeri kimi dalğalanan ümummilli lide-
rimiz Heydər Əliyevin memarı  

---

 
71
 
olduğu müasir, müstəqil Azərbaycan Respublikasının 
bugünkü  əzəmət və vüqarı adamın gözləri önündə 
tam siması ilə canlanır.  
Tədqiqatlardan aydın olur ki, XXI yüzilliyin 
əvvəllərindən başlayaraq X.Məmmədovun elmi araş-
dırmalarında onun ikinci bir möhtəşəm yaradıcılıq is-
tiqaməti və yolu formalaşmağa başlayır. Bu da alimin 
xalqımıza qarşı ermənilərin  əsassız  ərazi iddiaları, 
Azərbaycanlıların və türklərin soyqırımları, deportasi-
yalar və digər məsələlərə həsr olunmuş sistemli yazı-
larının məntiqi nəticəsi kimi meydana gəlmişdir. 
«Türkiyədə  və Azərbaycanda erməni millətçilərinin 
cinayətləri» və «Erməni iddiaları və azərbaycanlıların 
soyqırımı»  əsərləri bu cəhətdən xüsusi elmi əhəmiy-
yətə malikdir. Qeyd etmək vacibdir ki, Azərbaycanın 
siyasi birliyi, suverenliyi və  ərazi bütövlüyünün qo-
runması, düşmənə, xüsusilə  də 300 ildən artıq xalqı-
mıza qarşı qənim kəsilmiş erməni cəlladlarının törət-
dikləri qanlı cinayətlərə gənclərdə nifrət hissi tərbiyə-
si bu əsərlərin əsas mahiyyətini təşkil edir.  
«Erməni iddiaları və azərbaycanlıların soyqırı-
mı» əsəri aşağıdakı problemlər üzrə işlənmişdir-tarixi 
həqiqətlər faktların və rəqəmlərin dili ilə, erməni mil-
lətçilərinin Azərbaycana qarşı əsassız iddiaları, ermə-
ni məsələsi necə yarandı, XX əsrin əvvəllərində ermə-
ni millətçilərinin  

---