Microsoft Word biblioqrafiya
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
55 millətinə olan mənsubiyyəti ilə istənilən səviyyədə fəxr edə bilməz». Bu bir həqiqətdir ki, ömrünün bütün şüurlu his- səsini Azərbaycanda Milli Azadlıq hərəkatının və milli istiqlal mübarizəsinin tədqiqinə və öyrənilməsi- nə həsr etmiş, əvvəllər də bir neçə dərsliyin müəllifi olan alim üçün vətən tarixi dərsliyini yazmaqdan üs- tün və şərəfli heç nə ola bilməz.. Həqiqətən ümum- milli liderimiz Heydər Əliyevin tapşırığı əsasında bu dərsliyin yazılmasında iştirak etməsini professor X.Məmmədov Ulu Öndərimiz tərəfindən ona göstəril- miş ən böyük etimad kimi dəfələrlə müxtəlif istiqa- mətli yazılarında və çıxışlarında xüsusi qeyd etmişdir. Alimin əsərlərindən biri də 1996-ci ildə nəşr olunmuş «Azərbaycan milli hərəkatı» (1875-1918-cı illər) adlanır. Əsər XX yüzilliyin sonlarında çap olun- sa da, əslində müəllif bu əsərin üzərində Bakı Dövlət Universitetinin aspiranturasında təhsil aldığı illərdə, özü də gizli şəkildə həm tədqiqat aparmış, həm də bəhs olunan dövrün qeyri-leqal inkişaf edən milli azadlıq hərəkatının ən gənc üzvlərindən biri olmuş- dur. Adından göründüyü kimi bu əsəri də müəllif Azərbaycanın milli hərəkat tarixinə həsr etmişdir. Bu- rada Azərbaycan milli hərəkatının ilkin oyanışdan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurulmasına 56 qədərki dövrü ilk dəfə olaraq işlənmiş, real və elmi baxımdan olduğu kimi tarixilik saf-çürük edilərək bəhs olunan dövrün mövzu üzrə həqiqi mənzərəsi tam aydınlaşdırılmışdır. Bu əsərində professor X.Məmmə- dov Azərbaycan tarixində ilk dəfə milliyətcə erməni olan P.V.Mosesovun «Azərbaycanda vətəndaş müha- ribəsi» (1917-1920-ci illər) adlı doktorluq dissertasi- yasında Azərbaycanın milli hərəkat tarixinə hər cürə ləkə yaxan» və xalqımızın düşməni, Azərbaycanlıla- rın 31 Mart Soyqırımını təşkil edən S.Şaumyana «milli qəhrəman» adının qazandırmasına etiraz edə- rək, onun əsl murdar və qaniçən simasını açmağa nail olmuşdur. Bəli, Sovet Ittifaqının «milli qəhrəmanı sayılan bu türk və azərbaycanlıların qaniçən qatili haqqında doğru olanı yazmaq vaxtı ilə hər azərbaycanlı alimi- nin cəsarət etdiyi iş deyildi. Professor X.Məmmədo- vun bu əsərində elmi dövriyəyə ilk dəfə daxil etdiyi etibarlı mənbələr və arxiv sənədləri indiyə kimi də bəhs olunan mövzunun isıqlandırılmasında ən etibarlı mənbələr kimi tədqiqatçılar tərəfindən geniş istifadə olunmaqdadır. Əsərdə əsas işıqlandırılan hadisələrin ardıcıllığı belədir: Milli istiqlal mübarizəsinin sosial-iqtisadi və si- yasi təməli, maarifçilik hərəkatı və milli-mədəni inki- şaf, milli demokratik ideyalarının 57 formalaşmasında aydınların rolu, birinci rus inqilabı və Azərbaycanda milli demokratik fikir, erməni-Azər- baycan - türk münaqişəsi və onun milli hərəkatın inki- şafına təsiri, Müsavat partiyasının yaranması və milli istiqlal mübarizəsində onun rolu, I Dünya müharibəsi illərində Azərbaycanın iqtisadi və sosial - siyasi duru- mu, 1917-ci il fevral inqilabı və istiqlal hərəkatının ümummilli prosesə çevrilməsi, milli istiqlalın gerçək- ləşməsi uğrunda mübarizəsi və s. Müəllif Azərbaycan milli demokratik fikrinin inkişafından bəhs edərək göstərir ki, birinci rus inqila- bı ərəfəsində Azərbaycan yazıçıları, publisistləri, ana dilində mətbuat orqanları açmaq imkanı əldə edərək «Həyat», «Füyuzat», «Tərəqqi», «Təkamül», «Irşad , «Iqbal» və başqa mətbu orqanlarını yaratdılar. Bu- nunla da onlar ictimai-siyasi fikir tarixinin əsasını qoydular. Əsası Azərbaycanın görkəmli filosofu Hey- dər Hüseynov tərəfindən qoyulmuş bu problemin də ilk dəfə geniş şəkildə Azərbaycan tarixşünaslığında elmi əsaslarla, tarixi həqiqətin olduğu kimi işlənməsi professor X.Məmmədovun adı ilə bağlıdır. Bu işin el- mi cəhətdən əhəmiyyəti bir də ona görə dəyərlidir ki, ona müasir dövrün ictimai-siyasi prosesləri prizma- sından baxılmışdır. Əsərin əvvəlində müəllif Azərbaycanda milli hərəkatın tədqiqatçılarını tarixi ardıcıllıqla qruplaşdı 58 raraq, əsas cəhətləri göstərmək, nəyin doğru, nəyin həqiqətdən uzaq olduğunu bir məqsəd kimi qarşıya qoymuşdu. Əvvəlcə 1917-1920-ci illər tarixi ilə yana- şı milli hərəkatın əvvəlki illərinə nəzər salır və haqlı olaraq qeyd edir ki, bəhs olunan dövrdə yazılmış təd- qiqat əsərləri milli hərəkatın mərhələlərinin ümumi mənzərəsinin müəyyən tərəfini canlandırmaq baxı- mından əhəmiyyətlidir. Bu baxımdan A.Rayevskinin, Y.Pathauzerin, M.D.Hüseynovun, Ə.Qarayevin, Q.Hüseynovun, M.Quliyevin və digər tədqiqatçıların adlarını qeyd edir. XX yüzilliyin 50-60-cı illərində Azərbaycanda Sovet Hakimiyyətinin qələbəsinə həsr edilmiş akademik nəşrlərdən də bəhs olunur və Y.To- karjevski, P.Əzizbəyova, C.Quliyev, K.Şahgəldiyev, Z.İbrahimov, M.İsgəndərov, A.Milman, İ.B.Striqu- nov, Z.Əliyeva, Ə.Sumbatzadənin əsərlərini təhlil edir və belə bir qərar verir ki, «Sovet siyasi ideologi- yasının nəfəsi bu əsərlərə də toxunduğundan onlarda problemin elmi və obyektiv tədqiqindən danışmaq çə- tindir. Azərbaycanın milli hərəkatının sonrakı dövrü- nü təşkil edən əsərlərin digər qrupunu 80-cı illərdən etibarən başlayaraq Sovet imperiyasının dağılmağa başlaması və başa çatması ilə bir dövrdə yaranan əsər- lərin xüsusi əhəmiyyəti qeyd olunur və müstəqil Azərbaycan dövlətinin yaranması ərəfəsində meydana gələn Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|