Microsoft Word biznesin mu?Ssis?Nin qiymetlendirilmesi

50 
 
burada, 
K
d
  – 
borc  kapitalının
 
cəlb  olunma  dəyəri; 
t
c 
– 
müəssisənin  mənfəət  vergisi  dərəcəsi; 
V
d 
- 
müəssisənin 
kapitalının  strukturunda  borc  kapitalının  payı; 
K
p 
– 
səhmdar 
kapitalının  cəlbolunma  dəyəri(imtiyazlı  səhmlər);
V
p
  – 
müəssisənin  kapitalının  strukturunda  imtiyazlı  səhmlərin  payı; 
K
s 
– 
səhmdar  kapitalın  cəlbolunma  dəyəri  (adi  səhmlər);
V
s
- 
müəssisənin kapitalının strukturunda adi səhmlərin payı. 
Xüsusi  kapitala  görə  pul  axını  üçün  diskont  dərəcəsi  tətbiq  
olunur  ki,  bu  da  mülkiyyətçi  tərəfindən  qoyulmuş  kapitala  görə 
tələb  olunan  verim  dərəcəsinə  bərabərdir.  Kapital  aktivlərinin 
qiymətləndirilməsi  modelinə  (CAPM)  əsasən  diskont  dərəcəsi 
aşağıdakı düsturla hesablanır : 
                          R=R
f 
+β(R
m
- R
f
)+S
1 
+S
2 
+C 
Burada  R-  investor  tərəfindən  tələb  olunan  gəlir  dərəcəsi 
(xüsusi  kapitala);
  R
f 
– 
risksiz  gəlir  dərəcəsi  ; 
β
  – 
beta  əmsalı 
(ölkədə  baş  verən  makroiqtisadi  və  siyasi  proseslərlə  bağlı 
sistematik risk  dərəcəsi sayılır); 
R
m
- 
bütövlükdə bazarın ümumi 
gəlirliliyi  (qiymətli  kağızların  orta  bazar  portfeli); 
S
1 
– 
kiçik 
müəssisələrin  mükafatı; 
S
2 
–
ayrıca  şirkət  üçün  xarakterik  olan 
riskə görə mükafat; 
C- 
ölkə riski. 
Kapital  aktivlərinin  qiymətləndirilməsi  modeli  fond 
bazarının  informasiya  kütləsinin  təhlilinə,  konkret  halda  sərbəst 
halda  dövr  edən  səhmlərin  gəlirlilik  dəyişmələrinin  təhlilinə 
ə
saslanır. Modelin istifadəsi zamanı qapalı şirkətlər üçün diskont 
dərəcəsini almaq üçün əlavə düzəlişlərin aparılması tələb olunur. 
Dünya təcrübəsində risksiz gəlir dərəcəsi kimi uzunmüddətli 
dövlət  borc  öhdəlikləri  (istiqrazlar  və  ya  veksellər)  üzrə  gəlir 
dərəcəsi  istifadə  olunur.  Hesab  olunur  ki,  dövlət  öz  öhdəlikləri 
üzrə  ən  etibarlı  zamin  sayılır  (onun  iflasa  uğrama  ehtimalı 
praktiki olaraq istisnad edilir). 
Lakin Azərbaycan şəraitində dövlət qiymətli kağızları risksiz 
olaraq qəbul edilmir. Diskont dərəcəsinin risksiz kimi müəyyən 

---

51 
 
edilməsi üçün riskin daha aşağı səviyyəsi ilə xarakterizə olunan 
sərmayelər  üzrə  dərəcə  qəbul  edilə  bilər.  Qərb  şirkətləri  üçün 
risksiz  dərəcəyə  əsaslanmaq  olar,lakin  bu  halda  Azərbaycan 
üçün real investisiyalaşma şəraitini nəzərə almaq məqsədilə ölkə 
riskini  mütləq  əlavə  etmək  lazımdı.  İnvestor  üçün  o  özündə 
alternativ gəlir dərəcəsini ehtiva edir ki, bu da riskin yoxluğu və 
yüksək  likvidlik  dərəcəsi  ilə  xarakterizə  olunur.  Risksiz  dərəcə 
hesablama  nöqtəsi  kimi  istifadə  edilir  ki,  bu  da  həmin 
müəssisəyə  qoyulan  sərmayeni  xarakterizə  edən  müxtəlif  risk 
növlərinin  qiymətləndirilməsinə  bağlanır.  Bunun  əsasında  tələb 
olunan gəlir dərəcəsi müəyyən edilir.
 
 
1)  Kiçik  müəssisəyə  sərmayenin  riskinə  görə  əlavə  mükafat 
(S
1
).  Bu  mükafat  qeyri-kifayət  kredit  qabiliyyətliliyi  ilə  izah 
olunur, daha doğrusu, nəzərdən keçiriləcək layihə üzrə gələcək 
kapital  qoyuluşlarının  maliyyələşdirilməsi  üçün  planlaşdırıla 
bilən  kreditlərin  əmlak  təminatı  üçün  kifayət  qədər  aktivlərin 
olmaması  ilə,  eləcə  də  böyük  olmayan  həcmdə  nizamnamə 
kapitalına  malik  müəssisənin  maliyyə  dayanıqsızlığı  ilə  izah 
olunur.  Mükafatın  kəmiyyəti  ssuda  faizinin  nominal  risksiz 
dərəcəsinin 75 %-nə qədərini təşkil edə bilər. 
2) Ayrıca şirkət üçün xarakterik olan riskə görə mükafat(S
2
). 
Miqdar  kəmiyyəti  ssuda  faizinin  nominal  risksiz  dərəcəsinin 
75 %-nə qədərini təşkil edə bilər(S
1
 mükafatında olduğu kimi). 
3) Ölkə riskinə görə əlavə mükafat (C). Bu mükafatı diskontun 
fərdi  dərəcəsində  investorun  həmin  ölkənin  rezidenti  və  ya 
xarici  rezident  olub  –  olmamasından  asılı  olmayaraq  nəzərə 
almaq lazımdır. 
Ölkə riski adətən aşağıdakı  hallarda nəzərdən keçirilir:  
-
  əmlakın müsadirəsi zamanı ; 
-
  gözlənilən  gəlirlərin  azalmasına  gətirib  çıxaran  (məsələn, 
vergilərin dəyişdirilməsi zamanı) qanunvericiliyin dəyişilməsi; 
-
  dövlət və yerli idarəetmə oqranlarında heyətin dəyişilməsi . 
Fərdi  diskont  dərəcəsinin  bu  metodu  kapital  aktivlərinin 
qiymətləndirilməsi  modelindən  onunla  fərqlənir  ki,  həmin 

---

52 
 
dərəcənin  strukturunda ssuda faizinin nominal risksiz dərəcəsinə 
investisiya  riskinə  görə  məcmuu  mükafat  əlavə  olunur  ki,bu  da 
məhz  həmin  layihəyə  aid  edilən  ayrı-ayrı  “qeyri-  sistematik” 
risklərə görə mükafatdan ibarətdir. 
1)  Müəssisənin  menecerləri  və  ya  onun  investorlarını 
yoxlayanların  tərkibində  “əsas  fiqurun”  riski.  Bu  risk 
ə
slində  <<əsas  fiqurun>>  olmaması  və  ya  onun  qabaqcadan 
xəbər  verilə  bilinməməsi,  nəzarət  altında  olmaması, 
ə
dalətsizliyi və s.anlamına gəlir. 
2)  Kifayət  qədər  diversifikasiya  olunmayan  risklər.  Bura 
aşağıdakılar daxildir: 
-        müəssisənin  satış  bazarlarının  kifayət  qədər  diversifikasiya 
olunmaması; 
-      alınmış  resursların  əldə  edilməsi  mənbələrinin  kifayət  qədər 
diversifikasiya olunmaması; 
-      müəssisənin  məhsullarının  kifayət  qədər  diversifikasiya 
olunmaması. 
3)  Kontrakt  riskləri.  Öz  məhsullarını  reallaşdırmaq  üçün 
müəssisə tərəfindən bağlanılan və özündə vicdansızlıq, ödəniş 
qabiliyyətsizliyi risklərini ehtiva edən müqavilələrin riskləri. 
4)Maliyyələşmə  mənbələri  dəstinin  məhdudluğu  riskləri.  Bu 
risklər  hər  şeydən  əvvəl,  lazımi  amortizasiya  fondunun 
formalaşmasında  və  onun  özünü  maliyyələşdirmə  mənbəyi 
kimi,  istifadə  olunmamasında,  cəlb  olunmuş  vəsaitlərin 
vacibliyinin 
qiymətləndirilməməsində 
maliyyələşmə 
sxemlərininn istifadə olunmamasında özünü göstərir. 
5)Firmanın  dayanıqsızlıq  riskləri.  Bura  dövriyyənin  öz 
dövriyyə  vəsaitləri  vasitəsilə  kifayət  dərəcədə  təmin 
edilməməsi,  qısamüddətli  borcların  öz  dövriyyə  vəsaitləri 
vasitəsilə kifayət dərəcədə örtülməməsi və s.risklər daxildir. 
Kumulyativ düzülüşün riyazi metodunu aşağıdakı kimi ifadə 
etmək olar: 
                            J= J 
baza
 +∑dJ
i
        

---