Microsoft Word buldurma M. Zeki Aydýn doc

Eflatun'un Theaitetos diyalogunda Sokrates kendi yöntemini yine kendi yöntemiyle 

anlatıyor:

38

 

Sokratik yöntemin uygulanışı 

 

Sokrates’in yönteminin çok açık bir örneği olan Menon diyalogundan seçilmiş 

aşağıdaki parçada O, bir köleye hiç bilmediği geometri problemini bulduruyor.  

Bu yöntemde uygulanan basamakları şöyle sıralayabiliriz: 

1-Sokrates burada, kendisine güvenmediğini ve hiçbir şey bilmediğini söyleyerek 

konuşmaya başlıyor. 

2- Öğrenmenin bir hatırlama olduğunu söylüyor. 

3- Köleye bildiklerinden hareketle adım adım yeni bilgiler veriyor. 

4- Ona önce anlatıyor, ardından "değil mi?", "olur mu?", "olmaz mı?", "bulunur 

mu?", "etmez mi?" gibi sorular soruyor. 

5- Köle bu sorulara kısa cevaplar veriyor. 

6- Böylece köle bir geometri problemini çözmüş oluyor. 

7- Bütün bu bilgilerin, kölenin kendisinde olduğunu, onun sadece bu bilgileri 

doğurttuğunu söylüyor. 

8- Başka bir konuya geçiyor. 

Sokrates'in uyguladığı yöntemi başka bir örnek üzerinde tekrar görelim. Eflatun'un 

Diyaloglarından Gorgias'da retorik (güzel konuşma, söylev, hatiplik) konusu açıklanmaktadır. 

Sokrates burada doğurtma yöntemi ile Sofistlerin yanlışlarını ortaya koymaktadır.

39

 Bu 

diyalogda Sokrates yöntemini şöyle uyguluyor: 

1- Önce karşılıklı konuşmaya karar veriyorlar. 

2- Sokrates sorular yöneltiyor. 

3- Karşısındakinden kısa cevaplar istiyor. 

4- Cevaplar "evet, hayır, öyle, doğru"  şeklinde oluyor. 

5- Böylece adım adım kendi fikirlerini karşısındakine kabul ettiriyor. 

6- Karşısındaki insanın da aynı fikirleri  savunduğunu söyleyerek yanlışları ve 

çelişkileri ortaya koyuyor. (ironie). 

7- Tartışmacının konuşmayı bitirmemesi için tekrar konuya çekiyor. Başka bir 

konuyu tartışmaya başlıyorlar. 

Bu örneklerde de görüldüğü gibi Sokrates’in yöntemini şöyle tanımlayabiliriz. 

"Önceden özenle düzenlenmiş sorularla karşısındakinin zihninde saklı olan doğruları açığa 

çıkarma, böylelikle  ona gerçeği buldurma temeline dayanan yöntemdir." 

Bu yöntem bir tümevarım yöntemidir.

40

 Bu yöntemde daima kolaydan zora, özelden 

genele, tikelden tümele, olaylardan sonuca giderek  gerçeğe ulaşılır. Sokratik yöntemde; 

kendisi, hiç bir şey bilmiyormuş gibi görünerek, karşısındakini konuşturarak ustalıkla gerçeği 

buldurma  söz konusudur.

41

 

Sokratik yöntemin birinci basamağı olan  “ironi" "alay" basamağında temel amaç, bir 

konuyu (tanım, sorun) karşısındakine tartışma yoluyla kabullendirmektir. Bunun için de 

tartışmacıya, önce hiçbir şey bilmediğine inandırma, sonra onun kendi söylediklerindeki 

çelişkileri ortaya koyarak fikirlerinden vazgeçirme söz konusudur. Bundan sonra tartışmacıya 

doğru bilgiye ulaşabileceği duygusu verilir. Genellikle Sokrates yönteminin bu basamağı 

yanlış anlaşılmakta ve  buna ironi (alay) basamağı denilmektedir. Halbuki Sokrates'in  amacı, 

karşısındaki insanın fikirlerinin yanlış olduğunu ortaya koyduktan sonra onun gerçeği 

bulması için motive olmasını sağlamaktır. ironi genellikle  cynicism, sarcasm rölativizm ve 

                                                 

38

 Eflatun, Theaitetos, s. 189-193. 

39

 Eflatun, Gorgias s. 46 vd. 

40

 Legendre, Dictionnaire s. 372-373. 

 

41

 Hasan Küçük, Mukayeseli İslâm ve Batı Felsefesinde Sistematik Problemler (İst. 1980) s. 417. 

---

nihilizm

42

 ile karıştırılmaktadır.

43

 Halbuki bu basamakta Sokrates kendi fikirlerinin 

yanlışlığını anlayan kişinin konuşmaya devam etmesi için onu teşvik etmekte, adeta 

tartışmayı kızıştırmaktadır. Daha sonra ise, uygun, sistemli sorularla tartışmacının bilmediği, 

fakat tartışmayı yapanın bildiği doğrular adım adım buldurulmaya çalışılmaktadır. Yöntemin 

bu ikinci basamağına maieutique -doğurtma- adı verilir. Bu basamakta kişinin bildiklerinden 

hareketle yeni bilgiler kendisine buldurulur. 

 

BULDURMA YÖNTEMİ NEDİR? 

 

 

Buldurma yöntemi, öğrencinin belli bir konuyla ilgili mevcut bilgilerinden hareketle, 

soru cevap tekniğini kullanarak, yeni bilgilere ulaşmasını sağlayan, öğretmen ve öğrencinin 

ortak etkinliğine dayalı, güdüleyici  bir öğretme yoludur. 

 

Buldurma yönteminin uygulanmasında takrir vb. diğer yöntem ve tekniklerden farklı 

olarak, dersin başında öğretmen, kavramların ve genellemelerin tanımını  öğrenciye vermez. 

Öğrenci sorulan soruların, verilen cevapların ve örneklerin yardımıyla öğretmenin 

rehberliğinde kavramlara, genellemelere kendisi ulaşır. Böyle bir uygulamada hem öğrenci, 

hem öğretmen ortak çaba harcarlar. Öğretmen uygun, mantıklı sorularla öğrencinin mevcut 

bilgilerden yeni bilgilere ulaşmasını sağlar. 

 

Bu yöntemle yapılan öğretimin, düşünme yeteneğini geliştirmede vazgeçilmez 

katkıları olduğunu vurgulamak gerekir. Söz konusu öğretme yöntemi, güdüleyici, özendirici 

ve düşünmeye sevk edici niteliği ile öğretimde önemli bir yere sahip olabilir. 

 

Buldurma yöntemi ile öğrenme ve öğretme sürecinin başlatılabilmesi için temelde şu 

iki hususun yerine getirilmesi gerekir: 

 1- 

Öğretilecek bilgiler kendi içinde anlamlı bir bütünlük oluşturacak  şekilde 

sıralanmalıdır. 

 2- 

Öğrencide olumlu yönde bir hazırlığın olması gerekir. 

 

Bu iki hususun birincisinde öğretmenin dersi plânlaması, diğerinde ise, öğrencinin 

yeni bilgiler keşfetmeye istekli ve kararlı olması söz konusudur. 

 

Söz konusu yöntemle işlenen derste, bilgiyi sağlayan, genellemeleri ve kavramları 

buldurmaya çalışan, bunları açıklamaya yarayan örnekleri seçip öğrencinin hizmetine sunan 

kişi öğretmendir. Ancak öğretmenin görevi, öğrenciye bilgileri buldurmaya çalışmak, 

rehberlik etmektir. Böyle bir derste öğretmen çok aktif, öğrenci pasif durumda değildir. 

Çünkü öğretmen buldurmaya çalışırken, öğrenci de yeni bilgilere ulaşmaya çalışmakta ve 

fiilen derse katılmaktadır. Yani dersi hep beraber,  ortaklaşa  işlemektedirler. Ancak işi zor 

olan yine öğretmendir. Çünkü öğretmen dersin ilerleyişini dikkatle izlemek ve konu dışına 

çıkmayarak buldurmanın başarıyla sonuçlanmasını sağlamakla görevlidir. O, buldurmayı 

gerçekleştirebilmek için, birbirini destekleyici ve yeni sonuçlara ulaştırıcı soruları bulmak 

zorundadır. Yine bu yöntemi uygulamada öğretmenin coşkusu da çok önemlidir. Coşkusuz bir 

öğretmen, öğrencilerde bulma isteği oluşturamaz. 

 

Bu tür öğrenmede, derse başlarken öğrencinin hazırbulunuşluk düzeyinin veya giriş 

davranışlarının  belirlenmesi önemlidir. Buldurma yönteminde bilgiler, öğrencinin eski 

bilgileri üzerine bina edileceğinden, öğrencinin bildiği noktadan başlayabilmek için buna 

ihtiyaç vardır. 

 

Buldurma yönteminin plânlanışında ve uygulanışında konuların anlamlı, temel ilke ve 

kavramlara dayalı bütünlük oluşturacak  şekilde yapılaştırılması gerekir. Ancak,böylece 

konunun temel ögelerinin ve bunlar arasındaki ilişkilerin kavranması ve böylece yeni bilgilere 

ulaşılması  mümkündür. Bu yöntemde, bilgiler mantıklı bir sıra içinde verilir. Buldurulacak 

                                                 

42

 Cynicism: Toplumun ahlaki değerlerini hiç saymak, vurdumduymazlık. Sarcasım: Alaya almak, dalga 

geçmek, aşağılayıcı söz söylemek. Rölativizm: Görecilik. Nihilizm: Hiççilik. 

43

 By Alven Neiman, "İronic Schooling: Sokrates, Pragmatism and the Highen Learnig" Educational Theory. 

(Newyork 1991) vol 41 No. 4, s. 371-384 

 

---