Microsoft Word bvkm-xopks docx
Yüklə 2,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
105 institutları maliyyələşdirmək qabiliyyətini qiymətləndirməyə imkan verir. 3. Əmanətçilərin maraqlarının müdafiəsi: əmanətçilər qarşı- sında öz öhdəliklərini yerinə yetirə bilməyən bankların fəaliyyətinə müvafiq orqanlarının əmanətçilərə münasibətdə öz öhdəliklərini yerinə yetirə bilməyən bankların fəaliyyətinə nəzarəti gücləndiril- məlidir. Ayrı-ayrı ölkələrdə bank nəzarətini həyata keçirən orqanların növləri də müxtəlifdir ki, bu da bir sıra institusional, mədəni və inzibati şərtlərlə, habelə iqtisadiyyatın inkişaf səviyyəsi və kapital bazarlarının həcmi ilə izah olunur. Bəzi ölkələrdə Mərkəzi Banka nəzarət və bu bankların tənzimlənməsi vahid orqan tərəfindən həyata keçirilir, digər ölkələrdə bu funksiyaları öz aralarında sıx ə məkdaşlıq edən xüsusi nəzarət orqanları icra edir, çünki pul- kredit siyasətinin və bank nəzarətinin işlənib hazırlanması funksiyaları kəsişir. Elə ölkələr var ki, burada nəzarət funksiyası tamamilə Mərkəzi Bankın əlindədir. Bu ölkələrə məsələn, Rusiyanı aid etmək olar. Bəzi ölkələrdə Mərkəzi Bank özünün nəzarət və tənzimləyici funksiyalarından qismən məhrum olunub (Fransa, Almaniya, Avstraliya, Kanada, sveçrə, Türkiyə və s.). Nəhayət, elə ölkələr də vardır ki, onlarda mərkəzi banka və ya oxşar funksiyalara malik orqana nəzarət və tənzimləyici səlahiyyətlərin bir hissəsi verilir. Belə orqanın tipik nümunəsi kimi ABŞ-ın Federal Ehtiyatlar Sistemini göstərmək olar.
Beləliklə, nəzarət oqanları arasında funksiyaların bölünməsinin bir neçə modelini fərqləndirmək olar: Model 1. Bank fəaliyyətinin tənzimlənməsi və ona nəzarət sferasında müstəsna səlahiyyətlərin qanunvericiliklə Mərkəzi Banklara həvalə olunmasına əsaslanır. Bank işi sahəsində nəzarət təcrübəsinin yarandığı vaxtdan etibarən məhz bu model, yeganə olmasa da, tarixən hakim model olub. Bu gün bu model özünün hakim mövqelərini itirsə də, ona əvvəlki kimi həyati tələbat var.
106 Model 2. “Qarışıq”. Nəzarət və yoxlama funksiyaları ixtisaslaşdırılmış orqanlar tərəfindən Mərkəzi Bankın və maliyyə nazirliyinin bilavasitə iştirakı ilə yerinə yetirilir. Klassik misal kimi ABŞ-ı göstərmək olar. Amerikanın kommersiya bankları və maliyyə institutları üzərində nəzarəti Federal Ehtiyatlar Sistemin- dən başqa, banklarda və digər kredit institutlarında əmanətlərin sığortalanması ilə məşğul olan Əmanətlərin Sığortalanması Fede- ral Korporasiyası və Pul Dövriyyəsinə Nəzarət darəsi (Maliyyə Nazirliyinin bürosu) tərəfindən də həyata keçirilir. Hər üç orqan ikiqat işin istisna olunması haqqında razılığa gəliblər. “Qarışıq” modelə Fransa, taliya və Niderland aiddirlər. Model 3. Bank fəaliyyətinə nəzarət Maliyyə Nazirliyi ilə sıx ə məkdaşlıq şəraitində, Mərkəzi Bankın iştirakı ilə müstəqil ixtisas- laşdırılmış orqanlar tərəfindən həyata keçirilir. Bu model Kana- danın və qismən Avstriya və Almaniyanın bank sisteminə xasdır. Model 4. Bu model maliyyə xidmətləri bazarında meqatən- zimləyicinin yaradılması haqqında qanunverici qərarlar qəbul etmiş ölkələri birləşdirir. Bu ölkələrin demək olar ki, hamısında nəzarət funksiyaları Mərkəzi Banklardan ayrılıb. Burada yalnız meqa- tənzimləyici səlahiyyətlərinin Mərkəzi Banka aid olduğu Sinqapur və müəyyən dərəcədə rlandiya (burada meqatənzimləyici yerli Mərkəzi Bankın muxtar bölməsinin bazasında yaradılıb) istisna təşkil edir. Vahid maliyyə nəzarəti orqanları ilk dəfə 1986-cı ildə Norveç, 1988- ci ildə isə slandiya və Danimarkada tətbiq olunub. Bu gün onlar Estoniyada, Latviyada, Macarıstanda, Maltada, Çində, Yaponiyada, Qazaxıstanda, Cənubi Koreyada və bir sıra digər ölkələrdə fəaliyyət göstərir. Model 5. Beynəlxalq və ya millidən yüksəkdə nəzarət mode- li. Bu modeli mənzil-qərargahı sveçrədə yerləşən Beynəlxalq he- sablaşmalar Bankı (BHB) və üzv dövlətlərin maliyyə bazarlarına ə həmiyyətli təsir göstərən direktivlər qəbul edən Avropa ttifaqı (A ) həyata keçirir. Təsir tədbirləri həyata keçirilərkən nəzarət orqanları tərəfindən həll edilən başlıca məsələ bank fəaliyyətini qüvvədə
107 olan bank qanunvericiliyinin norma və tələblərinə uyğunlaşdırmaq məqsədi ilə onun tənzimlənməsidir. nkişaf etmiş ölkələrdə artıq 100 ildən artıqdır ki, bankların fəaliyyətinə nəzarət həyata keçirilir. Son 15-20 ildə inkişaf etməkdə olan ölkələr etiraf etmişlər ki, belə bir nəzarət həm bank- maliyyə sahəsində, həm də bütövlükdə ölkə iqtisadiyyatında mühüm rol oynayır. Bankların fəaliyyətinin tənzimlənməsi iqtisadi baxımdan inkişaf etmiş bütün ölkələrdə prioritet əhəmiyyət kəsb edir. Bir çox ölkələrdə bankların fəaliyyətinə nəzarət mərkəzi bankların ən mühüm funksiyalarından biri hesab ediür. Bu cür tənzimləmə iqtisadiyyatı, o cümlədən pul-kredit bazarlarının qeyri-sabit inkişafı dövrlərində xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Qeyd edilən səbəblərdən müxtəlif ölkələrin bankların işinin tənzimlənməsi və beynəlxalq bank nəzarəti sisteminin yaradılması üzrə nəzarət orqanlarının səylərinin əlaqələndirilməsi zərurəti meydana gəldi. Beynəlxalq bank nəzarəti sistemi bir çox ölkələrin banklarının inteqrasiyası prosesində yaranırdı. Bank nəzarəti və onun tənzimlənməsi sahəsində ən tanmmış və nüfuzlu beynəlxalq təşkilat 1974-cü ildə Beynəlxalq Hesablaşmalar Bankı (BHB) nəzdində yaradılmış Bank Nəzarəti üzrə Bazel Komitəsidir (BNBK). Komitənin adı mənzil-qərargahın yerləşdiyi Bazel ( sveçrə) şəhərinin adından götürülmüşdür. Qeyd etmək lazımdır ki, Bazel Komitəsi məşvərətçi orqandır. Ona görə də onun tövsiyələri hətta Komitənin üzvü olan ölkələr üçün də məcburi deyil. Lakin bu orqanın beynəlxalq nüfuzu o qədər böyükdür ki, hətta BNBK-nın üzvü olmayan ölkələr belə onun standartlarına rıayət etməyə çalışır. Bazel Komitəsı bir neçə prinsip işləyib hazırlamışdır. Bu prinsiplərə əməl edilməsi bank sisteminın sabitliyinə yardım etmək vəzifəsi daşıyır. Bazel Komitəsi tərəfındən nəzarətin 25 əsas prinsipi işlənib hazırlanmışdır. Bu prinsiplər bankların «həyat silsiləsi»nin bütün mərhələlərini və onların nəzarət orqanları ilə münasibətlərini əhatə
Yüklə 2,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|