Microsoft Word cap 6 02 2012. doc
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Aydın Dadaşov
- Rejissorluğun üslub problemləri
Aydın Dadaşov 146 güclü Teymur ağanın ziddiyyəti fabula mexanizmini yara- dır. Köhnə vəzirin oğlunu özünə mirzə götürən Teymur ağanın Mirzə Həbiblə ziddiyyəti süjet xəttində də olsa üzə çıxır. Ədəbi informasiyanın fasiləsizliyini təmin edən tamaşada rejissor dəsti – xətti həmən hiss olunur və bütöv- lükdə ayrı–ayrı personajların etüdlərə uymaları özünü doğruldur. Personajların cilalanmasında xüsusən, tərəf- müqabilləri ilə ünsiyyət quran, etüdlərdən yararlanan, detallardan bacarıqla istifadə edən, məsələn papağın timsalında namusun əldən getdiyini göstərə bilən Şövqi Hüseynov tamaşanın mərkəzi fiquru missiyasını qoruyur. Xan rolundakı İlqar Cahangirovun mənasız təkəbbürü, yekəxanalığı ilə paralel yelbeyinliyi özünü doğrultsa da, onun dublyoru Kərəm Hadızadənin personajını arabir karikaturaya çevirməsi nəzərdən qaçmır. Tamaşada xid- mət göstərmək üçün əldən gedən Hacı Salah, əzilib-büzü- lən Xacə Məsud, nadan, fırıldaqçı Həkim kimi bir neçə personajı ifa edən Seyidşah Məmmədov, yeri gəlmişkən nadan, fırıldaqçı Həkimə osmanlı fəsi geyindirilməklə gu- ya Türkiyədə təhsil aldığına işarə vurulması lüzumsuz gö- rünür. Şölə xanım rolundakı (Leyli Şərifova) Ziba xanım (İradə Rəşidova), Nisə xanım (Gülər Nəbiyeva) kimi müəllifin ustalıqla yaratdığı qadın personajları tamaşanın strukturunu bacarıqla təqdim etsələr də, bütöv bir epizod- da onların birləşərək Vəziri cəzalandırmaları hadisələri çoxarvadlılığa qarşı yönəltməklə əsərin əsas problemini haçalandırır. Tamaşada rejissorun Aparıcı (Nofəl Vəliyev) rolunu struktura əlavə etməsi tamaşa içində tamaşa yaratmaqla hadisələrin inkişafını ləngidir. Tamaşanı idarə edərkən Həkimin verdiyi rüşvətin Xana çatdırılması prosesində Rejissorluğun üslub problemləri 147 iştirakla ideya daşıyıcısı funksiyasını da itirən Aparıcının tamaşaçı ilə deyil, yalnız aktyorlarla ünsiyyətə girməsinin istər – istəməz bu personajı ən yaxşı halda daim iradlarını bildirən, bəzən ifanın yenidən təkrarlamasını, vurğuların qabardılmasını tələb edən rejissora çevirir ki, nəticədə dramatizmlə bərabər vizuallıq da itirilir. 4 oktyabr 1987-ci ilin “Kommunist” qəzetindəki “Təzə repertuar, təkrar nöqsanlar” məqaləsində: Hüseyna- ğa Atakışıyev “Lənkaran xanın vəziri” komediyasında meydan teatrı prinsipində hazırlayıb. Əslində, pyesin mövzu və süjet qurumu belə bir forma üçün əsas verir. Re- jissor “göstərmə” oyun prinsipini əsaslandırmaq, söyləmə- rəvayətə rəvac vermək üçün tamaşaya aparıcı obrazı əlavə edib. Onun funksiyası nə vaxtsa baş vermiş hadisəni nəql etməkdən və olmuş hadisənin “oyununu” çıxarmaqda aktyorlara (meydan teatrının təbirincə desəm, məsxərəbaz- lara) kömək durmaqdan ibarətdir. Məhz bu nöqtədə və umumiyyətlə, aparıcı ilə bağlı bütün səhnələrdə rejissor ta- maşa üçün vacib olan estetik prinsipi-məkan-zaman bağlı- lığını pozub. 135 yazan teatrşünas İlham Rəhimli də, bu əla- vənin lüzumsuzluğunu göstərir. Teymur ağa rolunda ən azı zahiri dinamikası ilə yad- da qalan Hamlet İsayevi əvəzləyən Aydın Dəmirov, ümu- miyyətlə tamaşada sona qədər çözülməyən bu personajın ifasında tamaşaçı ilə ünsiyyətə girməməsi nəzərdən qaç- mır. Bu məqamda “Səhnənin güzgüsü” kitabının “Aktyor- la iş” bölməsində: “Müasir oyun üsulu tamaşa prosesində tamaşaçının mütləq iştirakını nəzərdə tutur” yazan G.A.Tovstonoqovun: “Bir saniyə belə tamaşaçıya imkan vermək olmaz ki, aktyorun bax indicə nə edəcəyini ön- 135 İ.Ə.Rəhimli. Seçilmiş məqalələr. B., 2008. s. 46. Aydın Dadaşov 148 cədən tapa bilsin ” 136 kimi kütləni idarə etməyə imkan ve- rən peşəkar üslubun formalaşmasına yardım edən tövsiyyələri yada düşür. Dəniz gəzintisində batan Xanın yerinə hakimiyyətə gələn Teymur ağanın iş prinsipinin deyil, toy mərasiminin önə çəkilməsi ilə təməl prinsipinin pozulması nəzərdən qaçmır. Bununla da avtoritarlığa qarşı barışmazlığını pye- sin son cümləsindəki: “Teymur xan sağ olsun!” kəlmələri ilə bəyan edən ədibin: “Getdim ki, görüm bu necə xandır, gördüm ki, haman hamandır” prinsipinin pozulmasına səbəb olur. Unutmaq olmaz ki, Azərbacanda maarifçi demokratiya ideyalarının ilk təşəbbüskarı M.F.Axundov azadalığı, realist nəsrimizin ilk nümunəsi olan “Aldanmış Kəvakib” (yaxud Hekayəti Yusif şah) povestində Şah Abbası mənfi qəhrəman kimi göstərərək xalq içərisindən çıxan ağıllı, tədbirli Yusif Sərracı onun yerinə hakimiy- yətə gətirməklə ədalətli şah meyarına üstünlük verirdisə, ədibin səkkiz il sonra yazdığı “Kəmalüddövlə məktubları” fəlsəfi əsərində artıq “mükəmməl xalq” məfhumunu önə çəkərək insan hüquqlarına söykənən cəmiyyətin yaradıl- masını vacib sayması şübhəsiz ki, okeanın o tayında baş verən demokratik dalğanın təsirindən idi. *** 1 yanvar 1877-ci ildə Mirzə Fətəli Axundovun Həsən bəy Zərdabiyə məktubundakı: “Vəqta ki, şəhərlərdə, kəndlərdə və obalarda xanzadəmiz, bəyzadəmiz, sövdəgərzadəmiz, əkinçilərimiz, sərkarlarımız, çobanları- mız oxumaq və yazmaq bilmirlər, ünas əhli hakəza qəzet alıb neyləsinlər? Cırsınlar və tollasınlar? (...) Sənin 136 Г.A.Товстоногов. Зеркало сцены. М., 1980. т. 1. с.231. Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|