Microsoft Word cap 6 02 2012. doc
Rejissorluğun üslub problemləri
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Rejissorluğun üslub problemləri
- Aydın Dadaşov
Rejissorluğun üslub problemləri 133 proyeksiyası hesabına sualtı aləmin səhnədə canlandırıldığı “Çar Vodakrut”, Aleksandr Puşkinin “Çar Saltan haqqında nağıl”, Sergey Mixalkovun “Üç donuz balası” şeirləri əsasında uşaqlar üçün nağıl tamaşalara quruluş verəndə də Cənnət Səlimovanın dramaturji qanunların tətbiqini önə çəkməsi səmərəli nəticə verdi. Bu tamaşalar nəinki uşaqlarla böyüklər, hətta ifaçı aktyorlar üçün bayram əhval – ruhiyyəsi yaratdı. Onun yaratdığı tamaşalar ilkin ədəbi mənbənin mövzu, struktur, üslub, janr baxımından təhlili hesabına peşəkar səhnə yozumunu qazana bildi. Beləliklə Azərbaycan Dövlət Rus Dram Teatrında Cənnət Səlimovanın quruluşçu rejissor kimi çalışdığı dövrü repertuar seçimi, peşəkar üslubun tətbiqi və bədii ifadə vasitələrinin zənginliyi baxımından səhnə sənətimizin inkişafında mühüm mərhələ hesab etmək olar. 28 noyabr 1968-ci ildə çıxan “Sovetskaya kultura” qəzetindəki “Hərəkətin çətinliyi” məqaləsində müxbir N. Moisenkonun suallarını cavablandıran, Moskva Pedaqoji İnstitutunun məzunu, Az. KP. MK-nın məsul işçisi Cəfər Cəfərovun: “Partiyasız və xalqsız əsərlər bədii, istedadlı ola bilməz!” şüarı cilovların yenidən çəkilməsindən, ilıqlaşma dövrünün başa çatmasından xəbər verir. Cəfər Cəfərovun dilindən səslənən: “Təbiət etibarilə teatr kollektiv sənətdir. Məsələn R.Simonov, Y.Zavadski teatrı deyirlər, ancaq bir adamın teatrı ola bilməz. Rejissorun yaratdığı onun möhürünü daşısa da, o müstəqil ola bilməz” 126 cümlələri əslində kollektivçiliyi önə çəkməklə fərdi üslubun qarşısını kəsən ideoloji qadağalara meydan verir. Deməli, öz sevimli müəllimi Cəfər Cəfərovun dilindən səslənməklə sosrealizm 126 N.А.Моисеенко. Сложности движения. г. Советская культура. 29-11-1968. Aydın Dadaşov 134 ideologiyasını bəyan edən qadağa ölkədəki digər sənətkarlar kimi Cənnət Səlimovanı da buxovda saxlamaqla daxili azadlığının təzahürünə imkan vermirdi. 17 mart 1979-cu ildə çıxan “Baku” qəzetindəki “Rejis- sorun bədii təxəyyülü” məqaləsində: “Cənnət Səlimovada obrazların yaranması, epizodların birdəfəlik həlli, mizansəh- nədən tutmuş tamaşanın xırda detallarınadək hazır reseptlər yoxdur” 127 yazan teatrşünas Veta Nadirovanın fikirləri yenə də mübahisə doğurur. Əksinə, Cənnət Səlimovanın yozumu mücərrəd vergiyə, istedada, qablaşdırılmayan hissiyyata deyil, aldığı mükəmməl təhsilə, teatr tarixinin sınağından çıxan nəzəri əsaslara, çoxsaylı tamaşalarla illərdən bəri cilalanan təcrübəyə söykənir. Əbəs deyil ki, 17 yanvar 1939-cu ildə dramatik teatr rejissorları kursundakı mühazirəsindəki: “Bizlərdən kimsə rejissor işini əsas etibarı ilə kiminsə çox ilhamla gəlib aktyorların qarşısında öz düşüncələrinin məhsulunu səpələməsi, cilovlanmayan fantaziya sahəsi kimi başa düşürlər; o öz sahəsi, xüsusən rejissorluq üzrə hər şeyi bilir, erudisiyalıdır, həmişə dolu gəlir. Ancaq belə bilirəm ki, bizim işimizdə düşünməkdən, Peqasın (ilham pərisinin A.D.) üzərinə oturmazdan əvvəl nəzərə almaq lazımdır ki, rejissorlar (par exselence) təşkilatçıdırlar. Əgər biz təşkilatçıyıqsa, əgər biz istehsalat mühəndisiyiksə, onda biz təşkilat məsələlərinə dair biliklərə də yiyələnməliyik və təşkilatın zarafat olmadığını bilməliyik. Tamaşaya da təşkilat işi kimi baxmaq gərəkdir. Onda yeni insan növü yaranır. Bizə məlum olduğu kimi mühəndis diletant ola bilməz, belə ola bilməz ki, dəqiq ölçüb – biçməyə imkan yaradan, yaxşı işlənmiş layihə, yaxşı işlənmiş çertyojlar, baş plan olmasın” 127 В.Г.Надирова. Художественное мышление режиссора. г. Baku. 17-03- 1979. Rejissorluğun üslub problemləri 135 fikirlər də avtoritarlığa xas şifahi göstərişlərin deyil, peşəkar üslubda işlənməklə tamaşanın görünən və görünməyən tərəf- lərini yazılı şərh edən partituranın vacibliyini təsdiqləyir. 1980-cı ildə çıxan “Teatr” jurnalının 9-cu sayındakı “Qocalmaq və yeniləşmək” məqaləsində Azərbaycan Dövlət Rus Dram Teatrının da tamaşalarını təhlilə cəlb edən teatrşünas Leonid Velixovun: “Təcrübəli, özünü təsdiqləmiş rejissor Cənnət Səlimovanı aktyora, onun daxili aləminə, hissiyyatına və zəkasına diqqət çəkən psixoloji teatr cəzb edir. O, rejissor gücünü və ifadə vasitələrini aktyorlarla çalışmağa yönəltməklə öz yozumunu pyesə tətbiq edir” 128 yazmaqla bu sənətkarın istər-istəməz sosrealizmin təzyiqinə məruz qalan fərdi deyil, yiyələndiyi peşəkar üslubundakı əsas məqamı səciyyələndirir. Ancaq nəzərə almaq gərəkdir ki, sənət cəbbəxanasını səciyyələndirən peşəkar üslubundan fərqli olaraq demokratiyanın sənət ekvivalenti sayılan modernizm cərəyanı və onun psixoloji – dram janrı yalnız sənətkarın daxili azadlığının göstəricisinə çevrilən fərdi üslubun hesabına yarana bilərdi. “Şəxsi göstəriciləri dövlət və onun ideologiyasına tabe etdirən alman faşizmi və stalinizm totalitar rejimdir. Ənənə kultunu önə çəkən totalitarlıq istər - istəməz müəllifin fərdi üslubunun, daxili azadlığının məhsulu olan modernizmə qarşı çıxır” 129 yazan nəzəriyyəçi Umberto Eko əslində demokratiya və bazar iqtisadiyyatının sənət ekvivalenti sayılan ictimai üslubun geniş yaradıcı imkanlarını da vurğulayır. Cənnət Səlimovanın Azərbaycan Dövlət Rus Dram Teatrında çalışdığı dövr, ötən əsrin 60 – cı illərinin “ilıqlaşma” dövrünə düşməyib, stalinizmi dolayı yolla yaşa- dan “donuqluq” dövrünə düşdüyündən marksizm – leninizm totalitarizmini yaşadan sosrealizm qüvvədə olduğundan, 128 Л.Ю.Велихов. Стареть и обновляться. ж. Театр. 1980. №9. с. 38. 129 Умберто Эко. Вечный фашизм. М., 2003. с. 71. Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|