Microsoft Word cap 6 02 2012. doc
Rejissorluğun üslub problemləri
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Rejissorluğun üslub problemləri
- Aydın Dadaşov
Rejissorluğun üslub problemləri 129 Toydan sonra bal ayını dağlarda keçirən Daniel Korbanın (Fuad Poladov) xanımı (R.D.Əmirbəyova) itirməsi barədə Polis komissarına (V.P.Kovtun) xəbər verməsi, bir neçə gündən sonra tapılan qadının – Yalançı Floransın üzə çıxması əsas hadisəyə keçid edir. Kyure Maksimenin (L.L.Qruber) tamamilə yad olan Yalançı Floransı gətirməsini özünün pullarının əlindən alınması üçün qurulan tələ hesab edən Daniel Korbanın sərxoşluğa qurşanmış rəssam Merluşu guya (V.Q.Paseçnı) güllə ilə yaralanması və nəhayət psixoloji gərginliyə dözməyən Daniel Korbanın arvadını öldürüb çaya atdığını boynuna alması hadisələri bitirir. Bundan sonra Yalançı Floransın, guya yaralanan rəs- sam Merluşun peyda olmasının, əslində Polis komissarının cinayəti açmaq naminə qurduğu oyun olduğunun bəlli olması tamaşa içərisindəki tamaşanı əsaslandırır. Beləliklə qlobal olmayan problemin həllində yaranan sistemli struktur dolaşıqlığı tamaşaçını mövzuya kütlə janrı sayılan kriminal detektiv tapmacaları ilə bağlayır. Tamaşada əsas personaj sayılan Daniel Korban rolunun aktyor Fuad Poladova tapşırılması daimi tamaşaçılar üçün gözlənilməz oldu. İş burasındadır ki, həmin ərəfədə Azərbaycan Dövlət Dram Teatrında rəhbər seçkisindəki, “balina aktyor”ların qarşıdurmasında, üç namizəddən Həsənağa Turabovun qələbəsindən sonra onun rəqiblərindən biri - Rus Dram Teatrının səhnəsini də fəth etmiş Məlik Da- daşov artıq burada bədii rəhbər və direktor kimi möhkəmlə- nərək digərini - Fuad Poladovu da işə dəvət etmişdi. Tama- şada Fuad Poladovun oynadığı Daniel Korbanı, müsəlman- türk immiqrant Qurban kimi təqdim edən Cənnət Səlimova bu personajın ifasındakı ləhcəyə bəraət qazandırmaqla səhnə fəaliyyətində sərbəstliyə şərait yaratdı. Aydın Dadaşov 130 Bu tamaşadan bir il sonra kinorejissor Aleksey Kornee- vin ironiyalı detektiv janrında quruluş verdiyi, Nikolay Kara- çintsevin, Yuri Yakovlevin, İrina Şmelyovanın baş rolda oy- nadıqları “Tənha kişi üçün tələ” filmi də elə bir uğur qazana bilmədi. *** Azərbaycan Dövlət Rus Dram Teatrında Cənnət Səlimovanın son tamaşası, kiçik səhnəsində Aleksandr Şaro- vski ilə birgə quruluş verdiyi Aleksandr Moiseyeviç Volodi- nin 1969-cu ildə yazdığı, mənəviyyat problemini əks etdirən “İsusun anası” pyesi oldu. İsusun anası Mariya rolundakı D.İ.Tumarkina dünyaya xilaskar bəxş edən yarımmifik personajı inandırıcı boyalarla təqdim edir. Ətrafdakıların oğlunu itirən peyğəmbər anasından da, öngörənlik, sağaltmaq, diriltmək tələbinə məhəl qoymayan Mariya yalana, saxtakarlığa üsyan etməklə əslində oğlunun yoxluğu ilə barışmamaqla analığın möhtəşəmliyini göstərə bilir. Əsərdə müəllif mövqeyini bəyan etməklə yanaşı hadisələrin fəal iştirakçısına çevrilən Əsəbi (B.D.Lukinski) personajının olum ya ölüm arasnda mövcudluğu tamaşanın fəlsəfi dəyə- rini artırmaqla strukturu da zənginləşdirir. Müqəddəsə çevri- lən qardaşları İsusun kölgəsində yaşayan Oğlanlarını (A.Y.Şarovski, L.L.Qruber), hətta Qızını (R.D.Əmirbəyova) evdən uzaqlaşdıran Mariyanın oğlunun ruhuna müraciətdən sonra övladlarını gözləməsi bir daha analığın təzahürünə çevrilir. 3 iyun 1989-cu ildə çıxan “Bakinski raboçi” qəzetin- dəki “Mənəviyyat himni” məqaləsində ifaçıları dəyərlən- dirən Gülruh Əlibəyovanın: “Dolğun faciəvi közərtili “İsusun anası” tamaşasını sakit, ortabab, eyni oynamaq mümkünsüzdür. Demək olar ki, bütün aktyorlar öz rollarını Rejissorluğun üslub problemləri 131 tam verimli oynayırlar, onların yüksək mənəvi, humanist ideyalardan bəhrələndikləri duyulur. Tamaşanın bədii orqanizmindən kimisə bir aktyoru seçmək mümkünsüz- dür” 124 mülahizəsi subyektiv səslənir. Əslində isə sonuncu cümlədən bu teatrda fəaliyyətini başa vurmaqda olduğundan, güzəştə gedərək səriştəsiz rejissorla birgə çalışmağa razıla- şan Cənnət Səlimovanın peşəkar üslub göstəricilərini nüma- yiş etdirmək istəyinin yoxluğu təsdiqlənir. “İsusun anası” pyesi əsasında müəllifin özünün yazdığı ssenari üzrə rejissor Konstantin Xudyakovun quruluş verd- iyi, 1990-cı ildə başa çatan film çökməkdə olan Sovetlər birliyinin daim qarşıdurma yaratdığı İsraillə ilk və son birgə işi oldu. *** 1967-ci ildən 1990-cı ilə qədər Azərbaycan Dövlət Rus Dram Teatrında əlliyə yaxın müxtəlif əsərə quruluş verməklə bu sənət ocağının tarixində özünün tutarlı imzasını qoyan Cənnət Səlimova peşəkar məktəb keçməklə yiyələnmiş olduğu yaradıcılıq cəbbəxanasının sirlərini rejissor yozumuna uğurla tətbiq edə bildi. Əlbəttə ki, klassik və müasir rus dramaturgiyasının səhnə yozumunda peşəkar üslubunu tam bərqərar edən rejissor marksizim leninizmin sənət ekvalenti olan sosializmin üzdəniraq dramaturji məhsullarının səhnə həllində uğursuzluqdan yayına bilmirdi. Bununla belə, bu teatrda bədii texniki heyətin peşəkar səviyyəsi mükəmməl tamaşa “istehsalına” imkan yaradırdı. Bu məqamda Anatoli Vasilyeviç Efrosun: “ Əgər tamaşa bir neçə “balina” aktyorun üzərində qurulsa – ah necə effekt 124 Г. S.Алибекова. Гимн духовности. г. Бакинский рабочий. 03-06-1989. Aydın Dadaşov 132 yaranar” 125 fikri yada düşür. Azərbaycan Dövlət Rus Dram Teatrında da belə “balina” aktyorlar az deyildi və peşəkar səviyyənin artırılmasına daim diqqət yetirən Cənnət Səlimova onların sayının artırılmasına çalışırdı.. 1982-ci ildən 1990-cı ilə qədər teatrın baş rejissoru olarkən əsas məqsədi peşəkar səviyyənin artırılmasına yö- nələn Cənnət Səlimovanın peşəkar üslubu, dövrün tənqidinin sələflərinin Rusiyanın məşhur teatrlarının repertuarlarını yamsılaması ittihamının üzərinə xətt çəkə bildi. A.V.Suxovo – Kobılinin “Tarielkinin ölümü”, A.P.Çexovun “Vanya dayı”, “İvanov”, F.M.Dostoyevskinin “Cinayət və cəza”, “Əbləh”, Bertold Brextin “Mamaşa Kuraş”, M. A. Bulqakovun “Turbinlərin günləri”, A.M. Volodinin “Təyi- nat” əsərləri ilə yanaşı, Hüseyn Cavidin, Cəfər Cabbarlının İmran Qasımovun, İlyas Əfəndiyevin pyeslərinə müraciət edilməklə tamaşaçı zümrəsinin tərkibi dəyişildi. Xüsusən gənclərin teatra axını ilə yanaşı Azərbaycan dramaturgiya- sını sovetlər ölkəsi miqyasında tanıtmağa başladı. Əlbəttə ki, ondan əvvəl Rus Dram Teatrında Məhərrəm Haşımov Cəfər Cabbarlının “Aydın”, İsmayıl Hidayətzadə Səməd Vurğunun “Vaqif”, Tofiq Kazımov isə Ənvər Məmmədxanlının “Şərqin səhəri” tamaşalarına quruluş verməklə milli drama- turgiya nümunələrinə adda – budda şəkildə olsa da yer verilirdi. Lakin Cənnət Səlimova isə bu məsələni sistemləş- dirə bildi. Rus Dram Teatrında Lev Ustinovun qarınqulu şirin bic tülkünü qorxaq dovşanın əhatəsindəki cəsur qurbağa balası haqqında “Ulu qurbağa balası”, Yevgeni Şvartsın, quruluşçu rəssamı Q.P.Belovun tərtibatında balıqçı torlarında istifadə edilən şəffaf şarlarla yanaşı akvariumlara yönələn işıq 125 А.В.Эфрос. Профессия режиссор. М. 2000. с. 89. Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|