Microsoft Word cap 6 02 2012. doc
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Aydın Dadaşov
- Rejissorluğun üslub problemləri
Aydın Dadaşov 84 Siyasiləşmiş dövrün tələbi ilə ateizmi önə çəkən böyük ədəbiyyatşünas Əli Sultanlının: “Dini irticanın artdığı bir dövrdə Hüseyn Cavid əfsanəni dini aspektdə işləməli idi. Onun “Ölülər” kimi bir əsər yazmağa iqtidarı yox idi. Belə bir əsərin yazılışını ancaq Cəlil Məmmədquluzadədən gözləmək olardı” cümləsi tənqidi realizmlə romantizm cərəyanlarının qarşılaşdırılması və üstünlüyün birinciyə verilməsi olsa da bu tamaşa hər iki cərəyanın paralel yaşamaq hüququnun göstəricisinə çevrilir. “Şeyx Sənan” tamaşasında dəyişən məkanın təsvirlə- rini, sosial-məişət elementlərini deyil, pillələrlə göylərə üz tutmaqla romantizmə xas obrazlılığı qabardan qotik üslub- lu dekorla, sevgi münasibətindəki zərifliyin arxaizmini də qabardan şərq motivli miniatürlarla, personajlararası mü- nasibətlərdə ziddiyyət və harmoniya yarada bilən geyim həlli ilə quruluşçu rəssamı Elçin Məmmədov rejissor yo- zumuna və aktyor oyununun ifadəliliyinə birbaşa kömək göstərirdi. Bu tamaşa barədə yazılan çoxsaylı mütəxəssis məqalələrindən bir neçəsini nəzərdən keçirməklə səhnə əsərinin ictimai fikirdə yaratdığı təlatümü duymaq olar. 10 yanvar 1984-cü ildə çıxan “Baku” qəzetində teatr- şünas Veta Nadirovanın “Məhəbbətin möhtəşəmliyi” mə- qaləsindəki: “Şeyx Sənan” çox çətin əsərdir, onun roman- tik yüksəkliyi fəlsəfi humanizmi, sevgi, həyat idealı ilə yanaşı həmçinin çox çalarlı dini dünya görüşü, islam dini- nin qolları ilə bağlıdır ki, onun da təqdimatı müasir tamaşaçının qavrayışına maneçilik törədə bilərdi. Odur ki, Cavidi rus dilli tamaşaçıya ilk dəfə göstərən tamaşanın müəllifləri ixtisara, pyesin dini xəttinin sadələşdirilməsinə getməklə, səhnənin arxa pərdəsində bədii həllini tapan rəsmlər və girişdə təəssüratı gücləndirən “şaxsey vaxsey” Rejissorluğun üslub problemləri 85 vermişlər.” 74 cümləsi ilkin ədəbi mənbəyə müdaxiləyə işarə vurursa da tamaşa pyesin strukturunu qorudu. 12 yanvar 1984-cü ildə çıxan “Bakı” qəzetindəki “Şeyx Sənan” məqaləsində: “Məlumdur ki, hər rejissorun əsərə öz münasibəti olur və ona bu gün üçün lazımlı, maraqlı görünən fikirləri ön plana çəkir. “Şeyx Sənan” faciəsinin quruluşçu rejissoru Cənnət Səlimova əsəri tamaşaçıya təmiz bir məhəbbət tarixçəsi, ölməz sevgi poeması kimi təqdim edir, dini xurafat qaranlığından çıxıb öz məhəbbətini tapan, ona qovuşması ilə yüksələn bir aşiq haqqında lirik tamaşa yaradır. Rejissor Sənanla Xumarın böyük məhəbbətini ön plana çəkərək əsərdə baş verən bütün hadisələri onlara tabe etdirir. Beləliklə, din əleyhinə yazılmış, azad sevgi və xalqlar dostluğunu tərənnüm edən “Şeyx Sənan” faciəsi iki sevgilinin bir-birini axtarması və tapması haqqında lirik dramaya çevrilir. Əsəri təkcə Sənanla Xumar arasında baş verən iztirablı və nakam sevgi münasibətlərini təsvir edən lirik məhəbbət draması kimi şərh etmək nə dərəcədə məqsədə uyğundur? Axı “Şeyx Sənan” dərin fəlsəfi mənalı əsərdir. Burada məhəbbət motivi ilə yanaşı Cavidin qal- dırdığı və həll etmək istədiyi çox ciddi, mühüm problemlər də vardır” 75 yazan, quruluşçu rejissorla eyni məktəb keçmiş həmkarı Ağakişi Kazımovun qənaətində son cümlələr mü- hafizəkar mövqeyi ilə haqlı səslənsə də bütövlükdə müba- hisəyə əsas verir. Belə ki, Adil İsgəndərovla Ələsgər Şərifov “Şeyx Sənan”ın quruluşunda realizmə meyl etməklə əsəri mənsub olduğu romantizmdən uzaqlaşdırmışdılarsa, yozu- munda psixologizmə meyl edən Cənnət Səlimova bu “səhvi” qatılaşdırır. Digər tərəfdən əslində “iki sevgilinin bir-birini 74 В.Г.Надирова. Величие любви. г. Baku. 10-01-1984. 75 A.Ш.Kazımov. Şeyx Sənan. Bakı q. 12-01-1984. Aydın Dadaşov 86 axtarması və tapması haqqında lirik drama” Cənnət Səlimo- vaya maraqsız göründüyündən o, filosof Cavidin faciəsinin alt qatındakı mütləq həqiqət axtarışını ön plana çəkir. Və bu yozumda Sənan həqiqətin əldə olunması yolunda candan keçməyə, ideyası yolunda ölməyə hazır Hamletsayağı faciə qəhrəmanına çevrilir. Tamaşada ümumiləşdirməyi, sevgisi yolunda hər an canından keçməyi bacaran Şeyx Sənan rolundakı Hacı Murad Yegizarovun bədii qiraət ustalığı da obrazın təqdi- matında müstəsna rol oynasa da o, personajın qətiyyətini tam göstərə bilmirdi. Rejissor Ağakişi Kazımovun: “Sə- nan obrazı pərdədən-pərdəyə dəyişən bir surətdir. Lakin Sənan – H.A.Yegizarov dinin saxta qanunlarına şübhə edib sağlam mühakimə ilə düşünməyə başladığı andan su- rətin inkişafı dayanır. Fanatik və idealist bir müsəlmandan realist düşüncəli ayıq mütəfəkkirə doğru inkişaf edən bu xəttdə Sənan – H.Yegizarov getdikcə alovlanmalı idi” 76 mülahizələri peşəkar qənaətini səciyyələndirir. Çünki Cənnət Səlimovanın yozumunun əsasında da, dünyanın şübhədən su içib rişələnən metofizik dərki dururdu ki, Şeyx Sənanın da daxilində oyanan məhz bu məqam zahiri əlamətlərini tapmalı idi. Görünür bu prosesi Cənnət Səli- movanın uzun dövrdən sonra Kamera Teatrındakı yozu- munda Şövqi Hüseynov həyata keçirməli imiş. 13 yanvar 1984-cü ildə çıxan “Vışka” qəzetindəki “Hiddətli Sənan” məqaləsində: “Şeyx Mərvan, Şeyx Naim obrazlarının yoxluğu həmən gözə dəyir” yazan Yusif Ba- ğırovun: “Tamaşada Sənanın mənəvi rəhbəri Şeyx Kəbir də demək olar ki, yoxdur. Beləliklə də, ixtisar nəticəsində Şeyx Kəbirin şübhələri haqqındakı məşhur monoloqu da 76 A.Ш.Kazımov. Şeyx Sənan. Bakı q. 12-01-1984. Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|