136
–
Canımı azara saldığı bəs deyil, tək-tənha damlar altına
tullayıb,
gecə sübhə kimi də gəzir, il uzunu dərd çəkirəm.
– Ay qız, kiri, sən allah! Yaxşı kişinin etibarına... İndi bu
zəmanədə kişi hayanda idi?! Qadam hamısının ürəyinə!
Adamın öz canı. Səninki köpək oğlunu görmürsən, gələn kimi
canını azara salıb, dava-dərman da eləmək istəmir. Deyəndə ki,
köpək oğlu, azarlısan, özünə müalicə elətdir, bir kişinin qızını
da bədbəxt eləmə, acığı da tutur ki, mən hayandan azarlı
oldum...
– Ey, ay Sənəm bacı,
nəyi qoyub, nəyi danışırsan, azarı
gözünə girsin, döyməsin, söyməsin, damlar altında atıb
getməsin, qoysun öldüyüm yerdə ölüm.
Züleyxa sözünü qurtarıb, gözlərini doldurdu. Sənəm hirsli:
– İraq canından, başına dönüm, ölür özü ölsün, xoryat
yosunlu. Sən nə günahın yiyəsisən, tifil, fəqir. Bir ildir gəlin
gəlmisən,
hələ səni şad görməmişik, həmişə azar ilə əlləşmək,
allahın yazığı, dərd çəkməkdən gül kimi solmusan.
Burada Sənəmi yaş boğdu, özünü saxlaya bilmədi –
Züleyxanı qucaqladı və hönkürtü ilə gözünün yaşını axıtdı.
Züleyxa da başını onun sinəsinə söykəyib, rəngsiz yanağından
odlu damcılar töküldü.
Bu hal neçə dəqiqə davam etdi. Xoruzlar banlaşdılar. Gecə
saat üçü vurdu. Sənəm Züleyxanın əlindən tutub, çarpayıya
yaxın gətirdi.
Bacı, – dedi, – axır yenə yatmasan rahat olmayacaqsan.
Züleyxa Sənəmin cavabında zarıltı ilə:
– Ölürəm... bir tərəfdən qızdırma, bir tərəfdən sancı,
ölürəm, vallah!..
– Ölməzsən, qurban olum, yat, rahat ol, mən də yenə lazım
olsa gələrəm.
Züleyxa hıqqıldaya-hıqqıldaya yatacağın üstə yıxıldı.
***
İnsan həyatında
güclük çəkirsə, onda həmişə keçmişi
xatırlar, unudulmuş vəqələri, hafizədən silinmiş nöqtələri
137
zehnində canlandırmağa çalışıb, ondan bir xoşluq duyar, təsəlli
tapar. Keçmiş ağır olsa belə, yenə hal-hazıra üstün tutular.
Züleyxa da çarpayıda uzanıb, əzab
çəkərkən keçmişlə
məşğul idi. Unudulmuş günləri xatırlayır, hər bir nöqtəsini
təhlil edir və qibtə ilə düşünürdü. «Nə gözəl günlər varmış» –
deyə köksünü ötürürdü...
Bir tikə qız vaxtından evin cəmi işləri Züleyxanın üstə
tökülmüşdü, sübhdən axşamadək işlərdi. Yun darardı, cəhrə
əyirər, xana toxuyardı, su daşıyar, ev süpürüb, bişmiş bişirərdi,
paltar yuyub, uşaq saxlardı... Gecə də olcaq yavandan-yağlıdan
yeyib, dinməz-söyləməz, ağrısız-acısız başını qoyub, yatardı. İl
uzunu beləcə işlər, evdən çölə çıxmazdı.
Həftədə bir dəfə anası ilə cümə hamamına gedərdi. Bu gün
Züleyxa üçün böyük bir əyləncə günü idi. Hamamda qızlar ilə
görüşər, bol-bol danışar,
hər kəsin geyiminə, üzərindəki
zinətlərə diqqət edər və evə gəldikdə təfsilatı ilə söylərdi.
Hamam onun üçün tükənməz bir mövzu təşkil edərdi:
gördüklərini anladarkən nəşələnər, parlaq bir təbəssüm üzünə
yayılardı...
Adətən bayram qabaqları işləməzdilər. Cəhrə və yun
daraqları yığılar, bir tərəfə qoyulardı, ev tökülər, palazlar
çırpılar, anası ilə bərabər evin divarlarına şirə çəkib
ağardardılar.
Hələ novruza və axır çərşənbələrə hazırlanmaq
daha da
böyük bir maraq təşkil edərdi. Züleyxa tonqal qalayıb,
«ağırlığım, uğurluğum tökül» deyərək üzərindən atılardı. Sonra
bir əlində bir cam su, o birində yeddi açar darvazanın arxasında
durub çərşənbə deyişərdi. Ötüb keçənlərin söylədiyi ilk sözləri
eşidər-eşitməz qaça-qaça anasının yanına gələr, yozdurardı. Bir
gün küçədəkilərin biri müsahibinə söz arasında «yaman günün
ömrü az olar» demişdi. Züleyxa bu sözləri eşidərkən nə qədər
sevinmişdi. Özü ilə bərabər bütün ailəsi də bu cümləni fali-
xeyir bilib sevinmişdilər...
Zatən anası Züleyxanı «sayəli» hesab edərdi. Odur ki, təzə
138
ay çıxanda gözlərini yumub, Züleyxanı yanına çağırar, əvvəl
onun üzünə, sonra aya baxıb salavat çevirərdi... Anası
sınamışdı, belə edərkən, o ayı başdan-başa xoş keçirərdi.
Bir dəfə axır çərşənbə axşamı bir badya su qoyub, «vəsfi-
hal» saldılar. Anası badyanın başında oturub, çocuqlarından
nişanə aldı. Züleyxa nişana olaraq mücrüsünün açarını
vermişdi. Anası nişanələri badyaya salıb dedi:
«Güzgünü atdım bayıra,
Şövqi-şəfəqi çayıra.
Yığılın,
qohum qardaşlar,
İşimiz dönüb xeyirə».
Bu bayatıdan sonra arvad əlini badyaya saldı, ilk əlinə
gələn Züleyxanın açarı oldu. Hər kəs heyrət ilə onun üzünə
baxıb, səadətinə qibtə etdi...
O gecə sabahadək Züleyxa sevincindən yatmamışdı...
Bir də Züleyxa sancıdan ilan kimi qıvrılıb, yatağında o üz-
bu üzə çevrildi. Başını qaldırıb, ətrafa qulaq verdi – heç bir
yerdən hənirti gəlmirdi. Qaranlıqda ürəyinə vahimə çökdü. Bir
də kilsə zəngi saat dördü vurdu. Xoruzlar banlaşdılar. Züleyxa
yatağından qalxıb, çırağa tərəf gəldi. Yenə xodunu qaldırıb,
hıqqıldamağa başladı. Dağınıq fikirli gözlərini ətrafa gəzdirdi,
masanın üstündəki güzgüyə rast gəldi... Sifətinin dəyişilməsinə
heyrət etdi: bənizi qaçmış, dodaqları qansız, çökəyə düşmüş
gözlərinin dörd tərəfi qapqara yanmışdı.
Bir də sancı şiddətləndi.
Yenə pəncərəyə doğru yüyürüb,
həzin bir səslə çağırdı:
– Ay Sənəm bacı, ay qız, axır, vallah, yenə sancı məni
öldürür...
Sözlərini qurtarmamış Züleyxa başını qollarının üstə salıb,
bihiss qaldı..
***
Qapı döyülərkən günəş çoxdan çıxmışdı. Züleyxa qapıya
yanaşdıqda arxasından ərinin mırıltısı eşidilirdi:
– Gərək qapını iki saat döyək ki, gəlib açasan. Züleyxa
139
ərinin sözlərinə etina etməyərək qapını açdı və hiddətli üzünü
yerə dikib, geri dönmək istədi. Əri bundan dilgir olub qaba əli
ilə Züleyxanı itələdi:
– Köpək qızına bax, – dedi, – mənə elə bil qatır satıb.
Züleyxa hirslə döndü:
– Yox, sən mənə qatır satmısan! Azara saldığın bəs deyil,
damlarda yalqız qoyub gecələr sabaha kimi gəzirsən, hələ
üstümə də çığırırsan!.. Allah bu zülmü götürməz!.. Dərd
çəkməkdən çərləmişəm.
–
Dilinə bax, dilinə! Bihəya köpək qızının ağzını cırsam
ürəyim soyumaz! – deyə kişi irəli yürüdü, arvadı küncə basıb, o
ki, var döydü.
Günəş yuxarılara çıxmışdı. Züleyxa otağın
bir küncünə
qısılıb, zar-zar ağlayırdı, əri də uzanıb, qeydsiz bir halda
xoruldayırdı.
1911