Microsoft Word Dede-Qorqud-2015-2

Dədə Qorqud ● 2015/I I                                                                                                                                                                     86 
 
 
bəşəri simvol olmaqla zamanın  və  insanın  fövqündə dayanır. Söhbət burada et-
nik,  milli  müəyyənlikdən  kənar  böyük  hərflərlə  yazılan  İnsandan,  onun  vəhşi 
xislətinin sənətdə simvolik gerçəkləşmə, ifadəsindən gedir. 
Yazılı ədəbiyyatda simvollaşdırılan İblis daha çox xislətini dəyişən insanın 
obrazını  ifadə  etdiyi  halda,  xalq  şeirində  bilavasitə  mifoloji  İblisin  özünə  işarə 
edir. 
Samavarın qaynadı, 
 
 
Əziziyəm al bundan, 
Yar yarından doymadı.  
 
Yanax bundan, xal bundan. 
Ortaya şeytan düşüp,    
 
Şeytan vəsvəfə verir 
Nənəm gəldi, qoymadı (2, 118).  
Dur bir öpüş al bundan (5, 50).  
Verilən  bayatı  nümunələrində  şeytanın  mifoloji  funksiyası  obrazlaşmada, 
stereotip  davranışların  məzmununda  poetikləşməklə  üçüncü  bir  obraza  çevrilir. 
Hər  iki  bayatı  nümunəsində  hiyləgərlik,  oyun  səciyyəviliyində  Şeytan  obrazı 
ifşaedici deyil, ülvi insan hisslərinin tərənnümündə yumoristik vasitəyə çevrilir. 
Nəzərdən keçirilən İslam mifoloji motivlərindən qaynaqlanan obraz və ob-
razlaşma ünsürlərinin xalq şerində bir arada tutulması dini etiqad və düşüncənin 
bütöv  bir  sistemi,  eləcə  də  bu  sistemin  folklordakı  qərarlaşmış  xüsusiyyətini 
müəyyən edir. Folklor yaddaşı və tarix müstəvisində İslam bu mənada həm dini 
görüş və etiqad olmaqla xalq şerinin məzmun, forma gözəlliyində yer tutmaqda-
dır. 
İşin elmi nəticəsi. Xalq şeirinin məzmun və forma strukturunda islam mo-
tivlərinin  yer alması etnosun  mifoloji düşüncəsindəki bir cox motivlərin İslama 
transformasiyasından irəli gəlir. Eyni zamanda islami motivlər bu mətnlərdə mif 
və poetikanın düşüncə qaynağında ayrı-ayrılıqda semantik məna daşımaqdadır. 
İşin elmi yeniliyi. Tədqiqatda ilk dəfə olaraq islam motivlərinin xalq şeiri-
nə  təsiri  məsələlərinin  mexanizmləri  bir  araya  gətirilmiş,  ayrı-ayri  motivlərin 
bütöv strukturu irəli sürülmüş, müxtəlif janrlar birlikdə araşdırılmışdır. 
İşin tətbiqi əhəmiyyəti. Məqalədən ali məktəblərin filologiya fakültəsində 
şifahi  xalaq  ədəbiyyatının  tədrisi,  eləcə  də  mifologiya  və  poetika  məsələlərinə 
aid  xüsusi  kursların  kecirilməsində  müəllimlər  və  tələbələr  tərəfindən  istifadə 
oluna  bilər.  Bununla  yanaşı,  işin  elmi  nəticələrindən  xalq  şeiri  –  poetikasının 
araşdırmasını aparan tədqiqatçılar da istifadə edə bilərlər. 
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.  Ahıska  türk  folkloru.  (Toplayanlar  və  tərtib  edənlər:  Asif  Hacılı  və  Aydın 
Poladoğlu), Bakı, Mütərcim,1998.  
2.  Azərbaycan  Folkloru  Antologiyası  -XVI.  Ağdaş  folkloru,  (Toplayıb  və  tərtib 
edən: İlkin Rüstəmzadə), Bakı, Səda nəşriyyatı, 2006. 
3.  Azərbaycan  Folkloru  Antologiyası  –XIII  cild.  Şəki-Zaqatala  folkloru, 
(Tərtibçilər: f.e.d. H.İsmayılov, f.e.n. O.Əliyev, f.e.n. M.Abdullayeva), Bakı, 2005.  
4. Bayatılar (Tərtib edəni A.Məmmədova). Bakı, Elm, 1971. 

---

Dədə Qorqud ● 2015/I I                                                                                                                                                                     87 
 
 
5.  Bayatılar  (Toplayanlar,  f.i.e.  d.prof.V.Vəliyev  və  f.e.n.  d.  Sədnik  Paşayev, 
tərtib edəni və ön sözün müəllifi Vaqif Vəliyev), Bakı, Yazıçı, 1985. 
6.T.Əfəndiyeva. Azərbaycan dilinin leksik üslubiyyatı, Bakı, Elm və təhsil, 2011. 
 7.  Əsgər.Ə.  Oğuznamədə  müsəlman  –  oğuz  qarşıdurması  və  oğuznamələrin  ya-
ranması  problemi.  Azərbaycan  şifahi  xalq  ədəbiyyatına  dair  tədqiqlər.  XXVI  kitab. 
Bakı, Səda, 2001.  
8.  R.Kamal.  “Kitabi-Dədə  Qorqud”un  kommunikativ  məkanı”.  (Miforitual 
aspekt.) Bakı, Elm və təhsil, 2013.  
9. X. Koroğlu. Oğuz qəhrəmanlıq eposu. Bakı, Yurd, 1993.  
10. “Qurani-Kərim” (Ərəb dilindən tərcümə edənlər Z.Bünyadov, V.Məmmədəli-
yev). Çıraq, 2005  
11. Nəğmələr, inanclar, alqışlar. Bakı. Yazıçı, 1986.  
12. A.Şaiq. Əsərləri, 5 cilddə, V cild, Bakı, Azərnəşr, 1966. 
13. Q. Yaşar. Faciə və qəhrəman. Bakı. Elm, 1965.  
 
Türk dilində 
14. Eski Türk mifilojisi. Sean-Raul-Raux, Bilgisi. (Çevirici: Musa Yaşar Sağlam) 
Ankara, 2011.  
15. Y.Kalafat. İslamiyet və türk halk inancları, Berikan Yayın Evi. Ankara, 2009. 
16. B.Ögel. İslamiyyetten önce Türk Kültür Tarihi, Ankara, 1991. 
 
 Rus dilində 
17. B.N.Бaсилов. Kулът святыx в ислaмe. Издaтeлствo Mыслъ, Moсkвa, 1970.  
18.  А.Ф.Лосев.  Проблема  символа  и  реалистическая  искусство.  Москва, 
Искусство. 1976.  
 
 İnformatorlar 
19. Aslanqızı Mehriban, Füzuli rayonu, Horadiz kəndi,1936-cı il, savadsız.  
20.  İmanova  Qızbəs  Kərim  qızı,  Füzuli  rayonu,  Horadiz  kəndi,  1958-ci  il 
təvəllüdlü, təhsilsiz. 
21.  Quliyeva  Nuridə  Xanlar  qızı,  Goranboy  rayonu,  Şadlı  kəndi,  1932-ci  il, 
təhsilsiz. 
 
 
Çapa tövsiyə edən: fil.ü.e.d., prof. Kamran Əliyev
 

---

Dədə Qorqud ● 2015/I I                                                                                                                                                                     88 
 
 
Tacir SƏMİMİ 
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru 
AMEA Folklor İnstitutunun böyük elmi işçisi 
e-mail: [e-mail]   
 
AŞIQ İSGƏNDƏRLƏ BAĞLI RƏVAYƏTLƏR 
 
Xülasə 
Burada Ağbabanın sonuncu azman aşığı İsgəndər Ağbabalı ilə bağlı yeddi rəvayətin incə-
lənməsi Aşıq İsgəndər Ağbabalının hazırcavablığını, namərd qonşularımıza münasibətini, ustad 
aşıq olduğunu təsdiq etməkdədir. Rəvayətlərdə rastlanan qoşma və gəraylılar hansı şəraitdə, ne-
cə yazılması baxımından da maraq doğurması ilə bərabər ilk dəfə çap oluması yönundən diqqəti 
çəkir.  Bu  rəvayətlər  böyük  aşığın  həyat  və  yaradıcılığı  ilə  bağlı  olduğundan  xüsusi  dəyərə 
malikdir. 
Açar sözlər: aşıq şeiri, rəvayət, aşıq, Ağbaba, erməni, Çıldır. 
 
THE LEGENDS ABOUT ASHUG ISGANDAR 
 
Summary 
Here the analysis of seven legends dealing with the latest great Aghbaba ashug Isgandar 
Aghbabali  prove  Ashug  Isgandar  Aghbabali’s  quick  wit,  knowing  as  a  master  ashug  and  his 
attitude  to  our  traitor  neighbours.  Goshma  (form  of  ashug  poem)  and  garayli  (form  of  ashug 
poem) in legends are not only caused interest from the point of view that in which condition and 
how  they  were  written,  but  also  they  are  interesting  because  they  attract  attention  with 
publishhing for the first time. As these legends deal with the life and creativity of master ashug, 
they have a special value. 
Key words: ashug poem, legend, ashug, Aghbaba, armenian, Childir 
 
ЛЕГЕНДЫ ОБ АШУГ ИСКЕНДЕРЕ 
 
Резюме 
В  статье  исследуются  семь  народных  преданий,  связанных  с  последним  ашыгом 
Агбабы – Искандером Агбабалы. Эти предания демонстрируют, насколько Ашыг Искан-
дер  Агбабалы  был  искусным  мастером  азербайджанского  ашыгского  творчества,  его  от-
ношение к нашим недобросовестным соседям. Такие поэтические формы ашыгского твор-
чества как гошма, герайлы, встречаюшиеся в этих преданиях впервые печатаются в этой 
статье.  Эти  предания,  освешающие  различные  стороны  жизни  и  творчества  великого 
ашыга заслуживают особого внимания. 
Ключевые слова: ашыгская поэзия, предание, ашыг, Агбаба, армянин, Чылдыр 
 
Məsələnin qoyuluşu. El sənətkarları ilə bağlı rəvayətlərin toplanıb yazıya 
alınması onların həyat və yaradıcılığını əks etdirməklə bu yaradıcı şəxslərin sə-
nətkarlığını, ustadlığını, həyatının müəyyən dövrlərini özündə əks etdirməsi ba-
xımından tədqiq olunur. Bu rəvayətlər həm də regional yöndən araşdırıldığından 
bu cəhətdən digər tədqiqatların da genişlənməsinə xidmət edir. 
İşin məqsədi. Regional folklor örnəklərinin tədqiqi nəticəsində Ağbabanın 
sonuncu  azman  aşığı  Aşıq  İsgəndər  Ağbabalının  özünəməxsus  sənətkarlığını, 

---