Microsoft Word Din ve İdeoloji-Şerif Mardin yk doc

 

7 

 

...  önemli bir nokta, bir kültür bütününün, bir kere ortaya ç kt ktan sonra, de i en 

artlar dolay s yla toplumun, ihtiyaçlar  de i ti i zaman bile kendini devam ettirmeye 

e ilimli olmas d r. 

 

Toplumun kültür kat ndaki yap tlar n n, bir kere olu tuktan sonra yap lar n  zor 

kaybetmelerine bunlar n "özerkli i" diyoruz. Kültür yap tlar  bir dereceye kadar özerk 

yap tlard r. 

 

Fonksiyonalizm, daha önce üzerinde durdu umuz Durkheim ve Radcliffe-Brown gibi 

kimselerin ba l  olduklar , toplum içindeki süreçlerin bir fonksiyon gördükleri ve bundan 

dolay  devam edebildiklerini belirten okuldur.    bu yakla ma göre, toplumun içinde bir 

yap sal unsur varsa, bir fonksiyon da görmektedir. Toplum bu yap n n ihtiyac n  

duydu u için o oradad r. Bir yap n n  neden"ini  ara t r rken en verimli yol, bu yap n n 

toplumun devam  bak m ndan ne gibi faydalar sa lad n  ara t rmakt r. 

 

Geertz'e göre  öyle bir hataya dü mektedirler: Yap  ve kültür aras nda bire bir ili ki 

tasavvur ettikleri için ya y ap y  kültürün davran sal bir  ekli ya da kültürü yap n n bir 

yans mas  olarak görmektedirler.  

 

Oysa  

"Kültür ve sosyal sistem kavramlar n  ay rt edebilmenin en verimli yollar ndan biri, ilkini 

sosyal ili kileri etkileyen düzenli bir anlam ve semboller sistemi olarak ele almak, 

ikincisini ise sosyal ili kilerin kendine özgü düzeni olarak tan mlamakt r. Birinci düzeyde, 

ki ilerin çevrelerini tan mlamalar na, hislerini ifade etmelerine ve karar vermelerine 

yard mc  olan bir inanç, sembol v e de erler yap s  vard r. Di er düzeyde ise, kal c  

eylemlerine sosyal yap  ad  verdi imiz bir kar l kl  etkile im süreci vard r. Kültür, 

ki ilerin ya ant lar n  de erlendirmelerine yard m eder ve hareketlerinde yol gösteren 

anlamlar n tümüdür, sosyal yap  ise bu hareketlerin ald   ekil, halen varolan sosyal 

ili kiler a d r.  

 

Santri - Abangan ikili ine benzer bir hadiseyi Türkiye'de de görece iz: Okumu lar- 

cahiller ikili i  eklinde görülen bu bölünme, kültür kal plar n n özerkli i dolay s yla 

Türkiye'de yap  unsurlar ndan ba ms z olarak, özerk bir boyut  eklinde etkisini 

gösterebilmi tir. Spiro'ya göre be ensek de be enmesek de, toplumumuzun de erlerini 

yerle tiren mekanizma  udur: Çocuk, ana ve babas  taraf ndan, en küçük ya ndan 

itibaren "iyi" hareketleri için mükafatland r l r, "kötü" hareketleri için cezaland r l r. 

Çocuk ancak "iyi" hareketler yaparak dikkat çekebilece ini, sevgi ve  efkat görece ini 

ö renir. Büyüdükçe, "iyi" hareke tlerinin ayn  zamanda ahlaka uygun, do ru, yap lmas  

gereken hareketler oldu u kan s na var r. K saca çocuk, anas  ve babas yla 

özde le tirme (identification) kanal yla bir süperego kurmaya ba lar, ailesinin "do ru" 

buldu u de erleri kapar. Toplumun "norm"u ki inin "de er"i haline gelir. O da 

çocuklar na ayn  bilgileri aktaracakt r. 

 

Böylece, de erlerin aktar l , Freud'un daha önce  ahsiyet katlar n n olu mas  

hakk ndaki teorisiyle kenetleniyor.  

 

---

 

8 

Freud'un  ahsiyet evrimi teorisi, bilindi i gibi üç  ahsiyet  kat n n te ekkülünü ön görür. 

Bunlardan birincisi "id",  ekillenmemi  arzular kat ,  ahsiyetin alt kat nda yatar, 

temelini te kil eder.  ahsiyetin ikinci kat  ki inin bir ki i oldu unun fark na varmas d r. 

Buna ego kat  diyoruz. Nihayet, ki inin çevresinden ald  telkinlerle toplum normlar n  

kabul eder hale gelmesi, "vicdan n n belirmesi, süper-ego'nun te ekkülü olarak 

tan mlan r. 

 

...belirli bir kültüre uygun olarak hareket eden ki ilerin tamamen ayn  hareketlerde 

bulunmad klar  ortaya ç kt .  

 

...bir kültürün içinde bulunan her aile o kültürün bütün niteliklerini kendisinde 

toplayamaz. Aile, kültürün ailece seçilmi  baz  özelliklerinin aktar lmas n  sa layan bir 

süzgeç gibi çal r. 

 

...bütün aileler çocuklar na ayn   eyi ö retseler bile bu ö retilenler ö renme seviyesine 

göre  ekillenecek, ö retilenler seçmeye tabi tutulacakt r. 

 

Bir kimse, kar l kl  etkile imde yaln z kendi ailesiyle de il, ba ka ailelerle ve ba ka 

ö renme kaynaklar yla kar la r. Ki i bunlar  kullanarak kendine genel kültürü bazen 

a an bir kültür de yaratabilir. Bütün bunlardan da görülüyor ki, kül tür tevarüsü 

mekanizmas yla  ahsiyet te ekkülü  mekanizmas  asl nda ayn   mekanizmad r. 

 

Bir yap  de i ikli i s ras nda, eski kültürün üzerinde etkili oldu u aileler, çocuklar na 

verecekleri de erleri de i tirinceye kadar, eski kültürel kal p  eklini muhafaza edecektir. 

Kültür, yap dan özerk olarak kendi benli ini devam ettirecektir.   

 

...din, ailelerin çocuklar na anlatt klar  dindir. Bilhassa alt tabakada bunun "resmi" 

slamiyet ten  ayr ld , Türkiye'de 13. yüzy ldan beri bilinen bir gerçektir.  

 

Kültür sistemi özerk bir varl k olarak çal abildi ine göre, kültür sisteminin bir alt dal  

olan din sisteminin de  nas l özerk bir varl

 olabilece ini anlayabiliriz.  

 

... üzerinde durmam z gereken bir konu, dinin t pk  daha önce ideolojilerde oldu unu 

gördü ümüz gibi, fonksiyonunu üç planda gördü üdür. Bunlardan birincisi, ki isel 

pland r. Ki i kat nda dind  kültürü tamamen izah edemeyece i bir olaylar tortusu 

oldu una göre ki i, bunlar için bir ba ka türden izah arayacakt r. Kendisini izah 

aramaya sevk eden güdü ise;  

1) Çocukluktan kalma, dünya kar s ndaki zaaf duygusunun bertaraf edilmesi 

zorunlulu u 

2) Genel bir "anlama" sistemini herhangi bir kö esini bo  b rakmamak, dünyada 

kar la t  bütün olaylar  anlatabilecek bili sel (cognitive) bir sisteme sahip 

olmak istemesidir.  

 

Dinin ikinci fonksiyonu kültür kat ndad r. Din, insanlara çevrelerindeki dünyay  özel 

"gözlük"lerle görmeyi sa layacak kavramsal görü  imkanlar n  sa lar. Din bir semboller 

kümesidir. Nihayet din, Durkheim' n pe inden gidilirse, toplumsal yap  unsurlar n n 

sabit kalmas  fonksiyonunu görmektedir. Bunlar n aras nda atalara tapman n toplumun 

ihtiyarlar n n yerini muhafaza etmek gayesini güttü ü, ikrar verdirme (initiation) 

---