Microsoft Word Din ve İdeoloji-Şerif Mardin yk doc
Yüklə 298,18 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- DÖRDÜNCÜ BÖLÜM OSMANLI MPARATORLU UNDA YAPI VE KÜLTUR
17
kar lanm t r. Bilim, dünyan n çal malar na kar ilgi, insan i leri hakk nda merak, bu merkezlerde beslenmi tir
Bilhassa halk aras nda tarikat yap s yla birlikte dinsel kültüre paralel olan heterodoks bir kültür geli mi tir. Halk aras nda Osmanl devlet s n f n n ranl la m edebiyat n n yerine ilahiler ra bet bulmu , Yunus Emre ona en yak n yazar tipi olmu tur.
Halk edebiyat na kar resmi çevrelerin gösterdi i isti na, muhtemelen bunun beraberinde belki gene bir ayr lma e ilimi getirece i üphesine dayanm t r. Fakat asl nda bürokratik üst tabakalar n tutumu ve resmi kü1türle halk kültürü, aras nda bir uçurum yaratmalar , pek tabii ki bu e ilimi azaltaca na artt rm t r. Bunun en ilginç taraf devlet adamlar n n kendilerinin de zaman zaman tarikatlara men sup olmalar d r.
Anadolu'da revaçta olan evliyalara tapma, böylece sufilikle birle ti ve sokaktaki adam n, Anadolu'nun, kü1türü, haline geldi. Bu inanc n önemli özelliklerinden biri dünya nimetlerinden uzak kalma ideoloji siydi.
Celali isyanlar ... Anadolu'da resmi uleman n d ndaki bir zümrenin halk, aras nda prestij sa lamas n n ikinci bir halkas n te kil ediyor. ... bu ayaklanmalar n bask c bürokrasi aleyhinde ve bu itibarla basit halk tabakalar n n duygular n dile getiren bir ekilde cereyan etti i anla l yor.
Sipahi sistemi ortadan kalkt , iltizam n muhtelif ekillerine gidildi i zaman, devlet mans p ve iltizamlar n n birbirine kenetlenmi fonksiyonlar alt tabakalardan gelenlerin yükselmesine mani olmaya ba lad . Bu artlar içinde, üst tabakalara t rmanabilmenin yollar ndan biri tarikat a n n devlet içindeki temaslar ndan faydalanmak olmu tur.
Fakat tarikatlar n uzun vadedeki tesirlerinin en önemlisinin Osmanl mparatorlu u'nun bat yla ortaya ç kt n söyleyebiliriz. Bu tesir, Gibb'in i aret etti i gibi, tevekküldür. ... Halk katlar nda tarikatlar n ve sufili in, daha az entelektüel, daha somut eklinin etkisi Osmanl mparatorlu u'nun ilahi bir gazab dolay s yla batt fikriyle sonuçlanm t r. Bu bat gaipten gelen bir i aretli.
Patrona, Kabakç isyanlar , tarikat ö retisine yak n, fakat de i ik eklini benimseyen halk katlar n n gerilemeyi anlayamamalar n n ve Allah' n bir gazab olarak de erlendirmelerinin sonucu olarak yorumlanabilir.
Halk n slami, ideolojik gözlükleri, kendilerinin gerilememizi çok güzel bir ekilde yorumlamalar na yol açm t r. ... Kubilay olay n n Nak ibendiler taraf ndan yap lm olmas bir rastlant de ildir.
Tarikatlar n, te ekkül olarak Osmanl toplumunda birçok bak mdan bir s nak oldu unu görmü tük. ... Ümmet fikrinin insanlar birle tirici fonksiyonunun slam'da bir de daha soyut bir yönü mevcuttur: ... nsanlar, camiye gelip beraberce namaz k ld klar vakit, üzerlerinden emir, kul, fakir, zengin, kisvesini atarlar ve Allah kar s na ayn katta ç karlar. slamiyet te dini merasimlerin ço unlu unda bu özellik do rulan r. Bunlar, asl nda, insanlar aras farkl l klar kapat c törenlerdir. slam bilginlerinin bize anlatt klar ndan s n f, rk ve millet ayr l klar n kapatman n, herkesi Allah' n önünde e it 18
k lman n slamiyet in en kapsay c bir inanc oldu unu anl yoruz. Ayn duygunun bir di er yönü, ümmetin kayna m , farklar olmayan bir kitle oldu u ideolojisidir. Bu aç dan, Türklerin n imtiyazs z s n fs z kayna m bir toplum olduklar eklindeki Cumhuriyet inançlar n slam' n ideolojik niteliklerine ba lamak mümkündür.
Tek parti devrinde, partinin eylemini aç k olarak tart mak isteyen kimselere "kar t r c " dendi i zaman, bunun çok samimi, toplumun bir bütün oldu u fikrine ve bölünmesinin "haram" oldu u dü üncesine giden bir yönü vard . Böylece, ideolojilerin, gizlice, Hegel'in üzerinde durdu u gibi, nas l onlardan uzakla mak isteyenlere bir tuzak kurduklar n görüyoruz.
Ayn etkiyi bütün birle tirici ve her eyi kapsay c sistemlerde görmek mümkündür. Dinin beraberinde getirdi i bir di er fark kapat c s Müslüman püritanizmidir. ... israf n ve e lencenin kötü bir yön elim oldu u da en geçerli inançlardan biridir. ... bu püritanizmin özel ekillerinden biri, mahallelinin orada oturanlar n ahlak na nezaret etmesidir. Böylece ümmet yap s bir kat daha peki tirilmektedir. Ayn inanc n bir alt bölümü kad n erkek ili kilerine ümmetin nezaret etmesi zorunlulu udur.
Weber'e göre siyas rejimlerin me ruiyet kazanma türlerinden biri, bir önderin kendini yap lmas gereken i leri ba aracak güçte göstermesi, hatta bu u urda ilahi denecek kadar insanlar üzerinde nüfuz ve tesir sahibi olmas d r. Peygamberin ortaya ç kard siyas rejim tipik bir karizmatik me ruiyet tipidir.
Bunu halk tabakalar n n Türkiye'de genel olarak bir önder e verdikleri önemde görmek mümkündür.
OSMANLI MPARATORLU U'NDA YAPI VE KÜLTUR
"Ticaret yap p da tutumlar sayesinde zengin olan, fakat nüfuzlu kimseler s n f n n d nda tutulmas gerekenlerden ba ka, Türkler ancak memuriyetler sayesinde zengin olurlar. Bunlar , yine ayn yoldan yükselmi bulunan Büyüklerin kay rmas sayesinde elde ederler. Servetleri, açgözlülüklerinin biriktirdi i, korkunun gömdü ü, tantanan n çarçur etti i, rastlant n n yeniledi i sermayeler halindedir." - Baron de Tot! (l785)
Yak ndo u'nun ortak dilinde, bu kal plama te ebbüslerinden söz etmek için kullan lan terim, ça da Türkçe ye de geçmi bulunan AllaTurca tabiriydi.
... Osmanl -Türk toplumunun üç ayr ama birbiri ile ilgili görünü ü üzerinde durmaktad r. ktidar da l m n n egemen biçimi olarak statü; ... medeni toplum (Civil society) diye adland rabilecekleri eyin yoklu u ve Türk kültür düny as ndaki bölümlenme. Bütün bunlarda Osmanl toplumu gerçekten Bat Avrupa ile kar tl k durumundayd .
... Bat 'da Ortaça toplumunu ay rdeden patrimonyalizm ve feodalizm ilkelerinden Türkiye'de en a r basan ilke patrimonyalizm olmu tur. Daha ileri giderek, kurulu undan az sonra, patrimonyal bürokrasi çizgilerinin Osmanl devletinin en Yüklə 298,18 Kb. Dostları ilə paylaş:
|