Microsoft Word Din ve İdeoloji-Şerif Mardin yk doc

 

15 

etti i hareketlerdir:  ...   slam toplumunun "yarat c " olma sorununa etkisi, bu 

toplumun geleneksel bir iktisadi yap ya sahip olmas na çok ba l d r.  ehirlerde hakiki 

bir kapitalizme geçilemeyi ,...   

 

slam toplumunda yarat c  olman n bir di er yolu da gazad r.  te bu sahada geni li ine 

yarat c  olmak mümkündür.  slam aleminin s n rlar n  geni letmek, talanla 

zenginliklerini artt rmak: ...  slami toplumda yarat c  olman n en ba ar l   ekli gazi 

olmakt r.  

 

slamiyet te ki isel bunal mlar n her birinin çözülmesi, insan n yaln z toplumla olan 

ili kilerini düzenlemesini de il ayn  zamanda ilahi varl klarla olan ili kilerini de bir 

düzene koymas n  sa lar. Bütün bunlar olurken, ki i ayn  zamanda ümmete lay k bir 

kimse oldu unu da göstermi tir.  slamiyet in bu özelli inden söz eden ki ilerin 

slamiyet te mühim olan ortodoksi de il, onopraksidir (do ru hareket)  sözünden 

kas tlar  budur. Toplumun ortaya koydu u yap  ile bütünle mek, kendili inden, ayn  

anda bir dini ba ar  kazanmak anlam n  almaktad r. Kahramanlar bile, ümmetten 

ayr lmad klar  için kahraman olabiliyorlar. ...  ... Bugün  slami  toplumlarda fertçili e 

kar  tak n lan tav r, çok derin katlarda ya amaya devam etmektedir. Cemal 

Abdülnas r' n  slami sosyalizminin kökleri burada aranmal d r. 

 

K saca din,  slam toplumlar nda bir toplum normu düz enleyicisi olarak i ledi i derecede 

ki ili in olu umunda da önemli bir rol oynamakta, bat ya nispetle birçok ilave katta ek 

ideolojik fonksiyonlar görmektedir.  

 

Gaza 

... cihad  slamiyet in ba ndan beri  slam toplumunun önemli bir yönünü te kil etmi tir. 

slamiyet u runa sava mak,  slami toplumlarda çok yüksek say lan de erler aras nda 

ba ta gelmektedir. Bunun bir yönü, muhteme len kabile içinde, iktisadi kaynaklar n 

geçim sa layacak düzeyde olmamas d r.  

 

... Osmanl   mparatorlu u, bilhassa bu gibi harpten ba ka geçi  vas tas  olmayan asker 

kümelerinin ak ll ca kullan lmas ndan do an bir yap d r. ... Seyit Battal Gazi, böylece 

Arap lardan Türklere intikal eden bi r kahraman haline gelmi tir. 

 

slamiyet in bütün özelliklerini, yani:  

a) Toplumun genel hatlar n  tan mlay c ,  

b) Talimat ve yön verici (normatif)  

c)  deolojik ve kültürel anlamlar  topluma mal edici,  

d) Ki inin korunmas n  sa lay c ,  

e)  kincil yap lar n yoklu unda toplumsal seyyaliyet sa lay c , 

fonksiyonlar n n nas l elde edildi ini, tarikatlar n oynad klar  rolde görebiliriz.  

 

slam toplumundan s yr labilin bir tek yolu vard r: O da alternatif bir  slami toplum 

kurmakt r. Sufilik, bunun yollar ndan biri olmu tur.  

 

Sufilik alternatif bir  slam alemi olarak resmi  slam' n  negatif i olarak onunla yan yana 

ve iç içe ya am t r.  

 

---

 

16 

slam' n bir toplum yap s  olarak özelliklerini be enmeyenlerin bir alternatif olarak 

sufili i kullanmalar  ilk defa bir milli duygu meselesi dolay s yla ortaya ç km t r. ... 

tepkileri,  iili in a r   ekillerini veya Haricili i kabul etmelerinde gözükmü tür.  

 

Tarikatlar  

Böylece  slamiyet yay ld kça onun muhtelif  ekillerine tamamen uymay anlar bu 

uyumsuzluklar n n cevab n  ortodoks  slam d nda ki inin ve gruplar n yorumuna aç k 

olan gizemcilikte (mistisizm) ve onun örgütlenmi   ekli olan Sufilikte bulmu lard r. ... 

Sufili in kendi içinde kurumla mas  ise tarikatlar n kurulmas na yol açm t r. 

 

Orta Asya Türkleri  slamiyet e geçtikleri s ralarda  slamiyet in, kendi göçebe yap lar na 

uymayan özelliklerini kolayca kabul etmediler. Bilhassa kad n-erkek ayr l ,  arap 

yasa  gibi normlar kendilerince kolay benimsenmedi. Orta Asya'dan  amanl kla kar k 

gelen inançlara en yak n  "sufilik"ti.  slamiyet le geleneksel Türk yap s  aras ndaki bu 

uyumsuzluk, Türkler  ehirlere yerle tikten sonra kurumla m  bir  ekil ald . Bir taraftan 

ehirdeki seçkinler  slam'  oldu u gibi kabul ederken,  ehir medeniyetinin d nda kalan 

Türkmen a iretleri ve bir dereceye kadar seçkinlerden olmayanlar,  slam n heterodoks, 

sufi  eklini tercih ettiler.  

 

Osmanl   mparatorlu u'nun kurulu  devirleri,  slam' n heterodoks  eklini kabul 

edenlerle sünni  slam'  her tarafta hükümran k lmak isteyenler aras ndaki çeki melerin 

tarihidir bir bak ma. 

 

mparatorlu un kurulu undan sonra geçen y llar,  slam' n bu iki görüntüsünün, sünni 

slamiyet in ve kurumla m  sufili in bir mütareke yapt klar  devirdir. ... Bir taraftan 

resmi dini yayanlar  slam' n Sünni görüntüsünü daha ince bir  ekle getirirken, di er 

taraftan toplumun muhtelif katlar ndaki kurulu lar n, tarikatlarla ili kileri resmi bir  ekil 

alm t r. Yeniçeriler, esnaf kurulu lar , belirli tarikatlara ba l d r.  

 

Di er taraftan tarikatlar resmi kurulu larla bir ba lant  sa lad klar  oranda bir sosyal 

seyyaliyet kanal  fonksiyonu görmü lerdir.  

 

ki kurum aras nda i birli i, ikisinin de me ru devlet mekanizmas n n bir parças  olarak 

i  görmesinde belirdi. Devletin din ve kültürünü halk kültürüne ba layan bu a , Gibb'e 

göre  mparatorlu un en önemli yap sal peki tiricisi olmu tur. Böylece bir zamanlar 

devlet d nda örgüt1enmelerinden korkulan esnaf te ekkülleri gibi te ekküller de 

devlet yap s n n içine girmi tir. Burada dikkate de er nokta, dinsel bir kurulu un 

üzerinde kontrol kurmak yolu ile devlet d nda yap sal nitelik kazanmaya e ilimli 

unsurlar n böylece kontrol alt na al nm  olmalar yd .  

 

...Tarikatlar bir e itim merkezi olarak. resmi uleman n verdikleri dünya görü ünden 

farkl  bir görü ün sa lanmas n  mümkün k lm lard r. Basit halk tabakalar n n ümeraya 

ve kap kullar na kar  direnmelerini sa lam lar ve toplumsal seyyaliyete set çekildi i 

zaman, bunu sa lay c  bir rol oynam lard r.  

 

Tarikatlar n, resmi uleman n kuru, do ru yoldan ayr lmayan, k l  k rk yararak sonuçlara 

varan ö retilerinden ayr ld klar , onlara cazip  ekiller verdikleri bilinen bir özelliktir. 

Edebiyat, sanat, gizemcilik, bedii ihtiyaçlar n büyük bir k sm  tarikatlar taraf ndan 

---